|
Sabır ile Şük´rün Bir Yerde Birleşmeleri
Soru: Bu söylemiş olduklarının çoğu, kötü sondan korkmaya dönüşür. Peki su-i hatimenin mânâsı nedir? Cevap: Su-i hâtime, iki derecelidir. Biri diğerinden daha korkunçtur. Korkunç ve dehşetli olan derece, ölümün dehşetleri anında ve korkularının belirdiği çağda, kalbe ya şüphenin veya inkârcılığın galip gelmesidir. Bu bakımdan ruh, ya inkârcılığın galebe çaldığı halde veya şüphe halinde kabzolunur. Dolayısıyle kalbe galebe çalan inkârcılık düğümü, insanoğlu ile ALLAH arasında, ebedî bir perde olur. Bu ise, daimî bir uzaklık ve sonsuz bir azabı gerektirir. Daha hafif olan mertebe ise, ölüm çağında kalbe dünya işlerinden birisinin, şehvetlerinden bir şehvetin sevgisinin galip gelmesidir. Dolayısıyle kişinin ruhu, o halde iken kabzolunur. Bu bakımdan kalbinin bununla müstağrak olması, başının dünyaya dönük ve yüzünün dünyaya müteveccih olduğunu gösterir. Ne zaman kişinin yüzü ALLAH´tan çevrilirse, ALLAH ile arasına perde gerilir. Perde gerildiği zaman, azap iner; zira ALLAH´ın alev alev yanan ateşi ancak ALLAH´tan mahcup olanları çepeçevre sarar. Kalbi dünya sevgisinden selîm olan ve himmeti ALLAH´a yönelen bir mü´mine ise, ateş şöyle haykırır: ´Ey mü´min! Geç çünkü senin nûrun benim alevlerimi söndürecek´. Bu bakımdan ne zaman mü´minin ruhu dünya sevgisinin galebe çaldığı bir halde kabzolunursa, durum tehlikelidir. Çünkü kişi neyin üzerinde yaşıyorsa, onun üzerinde ölür. Ölümden sonra kalp için ölüm çağında galebe çalan sıfatın zıddı olan bir sıfatı kazanmak mümkün değildir; zira kalplerde ancak azaların amelleriyle tasarruf edilir. Oysa ölümden ötürü azalar iptal olunmuşlardır. Dolayısıyle ameller de iptal olunmuştur. Bu bakımdan herhangi bir ameli ölümden sonra ümit etmek boşunadır. Dünyaya gelip telâfi etmek de hayaldir. Bu durumda üzüntü oldukça artar. Ancak imanın aslı ve ALLAH sevgisi kalpte uzun bir müddet kökleştiğinde ve salih amellerle de kuvvet bulduğunda bu durum ölüm çağında kalpte beliren bu hali siler. Eğer kişinin imanı zayıf ise kişi, uzun zaman ateşte kalır. Eğer bir habbe miktarından fazla olmasa bile, binlerce sene sonra olsa dahi elbette onu ateşten çıkarması umulur. Soru: Senin söylediklerin ölümden sonra hemen ateşin gelip kişinin gırtlağına sarılmasını gerektirir. Acaba neden ALLAH onun azabını kıyamete kadar geciktirir ve ona uzun müddet mühlet verir? Cevap: Kabir azabını inkâr eden bir kimse bid´atçı, ALLAH´ın nûrundan perdelenmiş, Kur´an ve iman nûrundan mahrum olmuş bir kimsedir. Sıhhatli hüküm basiret sahipleri nezdinde, hadîslerle sabit olan hükümdür. Kabir, ya ateş çukurlarından bir çukur veya cennet bahçelerinden bir bahçedir.91 Bazen azap gören bir kimsenin kabrine cehennemden yetmiş kapı açılır! 92 Nitekim bu husus hakkında hadîsler vârid olmuştur. Bu bakımdan onun ruhu, eğer son nefesi kötülükle kapanmış ise, üzerine bela indiği halde ondan ayrılır. Azabın çeşitleri vakitlerin çeşitlerine bağlıdır. Bu bakımdan Nekir ve Münker´in sorgusu, kabre konulduğu zamandır. Azap da bundan sonradır. Azaptan sonra hesaptaki münakaşa gelir. Kıyamet gününde bütün bunlardan sonra, şahidlerin huzurunda, rezil olmak gelir. Ondan sonra da köprüyü geçmek tehlikesi vardır. O da şudur: Zebanilerin tutuşu ve azaba doğru sürükleyerek götürmeleri ve hadîslerde vârid olan diğer durumlar... Öyleyse şakî bir kimse, durmadan bütün hallerinde azabın çeşitleri arasında kıvranmaktadır. O, bütün hallerde azap görmektedir, meğer ki ALLAH´ın rahmetiyle korunmuş ola! İmanın merkezini toprağın yiyip bitirdiğini sanma, toprak va´dedilen zaman gelinceye kadar sadece âzâları yer bitirir. İşte o zaman da dağılmış parçalar toplanır, imanın merkezi olan ruh, o parçalara döner, ölüm çağından yeniden o bedene dönünceye kadar o ruh, ya arşa asılı yeşil kuşların´havsalalarında eğer said iseler veya eğer şâkî ise bu durumun tam tersi bir durumda olurlar. Soru: İnsanı kötü sona sürükleyen sebep nedir? Cevap: Bu işlerin sebeplerini tafsilâtlı bir şekilde saymak mümkün değildir. Fakat onların derleyici noktalarına işaret etmek mümkündür. Şek ve inkâr üzerinde kötü sona ermenin sebebi iki şeye inhisar eder: Birincisi Birincisi takvanın, zâhidliğin ve amellerdeki salâhın bütünüyle beraber düşünülen bir sebeptir. Zâhid olan bid´atçı gibi; zira zâhid olan bid´atçının sonu gerçekten tehlikelidir. Amelleri salih olsa bile durum değişmez. Ben burada herhangi bir mezhebi kasdetmiyorum ki onun bid´at olduğunu söylemiş olayım; zira bunun beyanı oldukça uzar. Bid´attan gayem; kişinin ALLAH´ın zati, sıfatları ve fiileri hakkında hakikatin hilâfına inanmasıdır. Bu bakımdan kişi bunlara bâtıl bir şekilde ya kendi reyiyle, aklının verdiği istikametle böyle inanıp hasmını susturmak için kullandığı görüşe dayanır. Ona aldanarak davranır veya hali böyle olan bir kimseyi taklid ederek böyle inanır. Bu bakımdan ölüm yaklaştığında, ölüm meleğinin alnı göründüğünde kalp, içindeki vesveselerden ötürü sarsıldığı zaman, çoğu kez ölümün o dehşetleri anında daha önce cahilce inandığı şeylerin bâtıl olduğu kendisine görünür; zira ölüm hali, perdenin kalkma halidir. Ölümün dehşetlerinin başlangıçları da ölümdendir. Bu bakımdan bazen bunlarla birtakım şeyler inkişaf eder. Öyleyse onun nezdinde daha önce inandıkları bâtıl çıktığı zaman ki bunlara kesinlikle inanır ve bu inançlar nefsinde yakîn derecesine gelmiştir o zaman sadece bu inancında nefsinin kendisini yanılttığını ve bu yanıltmanın bozuk düşüncesi ile kısa aklının mahsulü olduğunu sanmayarak daha geniş ufuklara açılır. İnandığı herşeyin temelinin çürük olduğunu zanneder. Zira bu zavallının nezdinde ALLAH ve onun Rasûlüne inanmak ve diğer sıhhatli akidelerle bozuk akidesinin arasında bir fark yoktur! Bu bakımdan cehaletinden neşet eden birtakım inançlarının bozuk olmasının o anda kendisine keşfolunması diğer itikatlarının da bozuk olduğuna inanmasına veya en azından onlardan şüpheye düşmesine sebep olur. Eğer kazara ruhu bu durumda iken kabzolunursa, akidesi kalbinde sabit olmazdan ve imana dönmezden önce ölüp giderse, böyle bir kimsenin hayatı kötülükle sonuçlanmış ve ruhu şirk üzerinde çıkmıştır. ALLAH Teâlâ bizi korusun! İşte şu ayetlerden kastolunan ancak böyleleridir: (Çünkü) hiç hesap etmedikleri şeyler, ALLAH´tan karşılarına çıkmıştır.(Zümer/47) De ki: Size (yaptıkları) işler bakımından en çok ziyana uğrayacakları haber vereyim mi? Dünya hayatında bütün çabaları boşa gitmiş olan ve kendileri de güzel bir iş yaptıklarını sanan kimseleri?(Kehf/103-104) Nasıl ki rüya âleminde, istikbalde vakî olacak hadiseler uyku sebebiyle dünya meşgaleleri hafiflediği için inkişaf ediyorsa, ay-nen onun gibi ölüm dehşetlerinde birtakım şeyler inkişaf eder; zira dünyanın meşgaleleri, bedenin şehvetleri, kalbi melekûta bakmaktan alıkoyan yegâne sebeplerdir. Dolayısıyle kişi levh-i mahfuzda olan şeyleri mütalaa eder. Böylece ona işlerin hakikati inkişaf eder. Bu bakımdan bu halin benzeri, keşfin sebebi olur. Keşfte de diğer inançlarda da şüphenin sebebi olur. Kim ALLAH´ın zatı, sıfatları ve fiilleri hakkında bâtıl birşeye inanırsa, onun bu inancı taklidden veya reyinden ve aklî görüşünden ileri geliyorsa, o kimse bu tehlikenin içindedir demektir. Zâhidlik ve salihlik bu tehlikeyi bertaraf etmeye kâfi değildir. Bu tehlikeden katıksız ve hak olan inanç kur-tarır. Bülh (saf) bir kimse ise bu tehlikeden uzaktır. Bülh ile icmâlen fakat sarsılmaz bir şekilde ALLAH´a, Rasûlüne ve son güne iman eden bedevileri, köylüleri ve halk tabakasını kastediyorum. O halk tabakaları ki tedkik ve tahkike girişmezler. Tek başlarına dinî konuları kurcalamazlar. Kelâmcıların sınıflarına da değişik sözlerini taklid etmek hususunda kulak vermezler. Bu sırra binaen Hz. Peygamber (s.a) şöyle buyurmuştur: Cennet ehlinin çoğu, bülh (saf) olan kimselerdir. Yine bu sırra binaen selef, halkı dinî konuları tedkik ve kelâm ilmine dalmaktan ve bu işleri kurcalamaktan menetmiştir. Halka, ALLAH´ın indirmiş olduğu hükümlere, ayet ve hadîslerin zâhirlerine, ALLAH´ı herhangi bir şeye benzetmeyi reddederek inanmayı emretmişlerdir. Onları tevillere dalmaktan menetmişlerdir. Çünkü sıfatları tedkik etmekteki tehlike oldukça büyüktür. Boğazlar geçilmez bir vaziyettedirler. Yollar patika yollarıdır. Akılların ALLAH´ın celâlini idrâk etmekten yoksun oldukları da malûm... Yakîn nûruyla ALLAH´ın hidayeti kalplerden ancak, o kalplerin üzerine teraküm eden dünya sevgisinden dolayı uzaklaşmıştır. Müdekkiklerin akıllarının sermayesiyle söyledik-leri şeyler karışık ve biri diğerini nakzedicidir. Kalpler ise, neşenin başlangıcında onlara ilka edilen bir şeye yakınlık duyar ve ona bağlanır. Halk arasındaki kabaran taassublar ise ecdaddan irsî olarak kalan veya işin başında muallimlerden hüsn-i zan ile öğrenilen akideleri perçinleştiren çivilerdir. Sonra tabiatlar dünya sevgisine meftundurlar, ona yönelirler. Dünyanın şehvetleri onların gırtlaklarına sarılmıştır. Onları düşünceden alıkoyarlar. ALLAH ve sıfatları hakkında reyle, akılla konuşma kapısı açıldığı zaman, insanların fikirleri ayrılır, tabiatları değişir ve onlardan her cahil kemâl iddia eder veya hakkın künhünü ihâta edememesine rağmen her biri aklına geleni söyler. Bu durum, onları dinleyenlerin kalplerini de tesir altına alır. Uzun beraberlikten dolayı bu durum onlarda kökleşir. Kurtuluş kapısı tamamen kapanır. Bu bakımdan halk tabakasının selâmeti salih amellerle meşgul olmalarındadır. Güçlerinin haricinde olan şeylere burunlarını sokmamalarındadır. Fakat şu zamanda dizgin oldukça gevşek bırakılmış, hezeyan alabildiğine yayılmıştır. Her cahil zannından ve tahmininden ötürü tabiatına uygun geleni seçmekte ve bunun ilim ve yakîn olduğuna, imanının katıksız olduğuna inanmaktadır. Bununla vukû bulan tecrübe ve tahminin ´ilm´el-yakîn´ ve ´ayn´el yakîn´ olduğunu zanneder. Oysa gelecek bir zamanda gerçeği görecektir. Böyle kimseler hakkında perde kalktığında şu şiirlerin söylenilmesi uygundur: Günler iyi göründüğünden dolayı onların hakkında hüsn-ü zanda bulundun. Kaderin getireceğinin kötülüğünden korkmadın. Geceler seninle geçici olarak sulh ettiler, ona aldandın. Oysa gecelerin safaveti nezdinde bulanıklık peyda oldu. Her kim ALLAH´a, Rasûlu ne ve kitablarına olan katıksız imandan ayrılırsa, araştırma denizine dalarsa, o kimse bu tehlikeler ile karşı karşıyadır. O kimsenin misâli, denizin dalgaları arasında olduğu halde, gemisi parçalanan bir kimsenin misâlidir. Dalgalar onu birbirinin kucağına atarlar. Sahile çıkması pek nâdir olur, bu ihtimal de uzaktır. Helâk, böyle bir kimse hakkında daha galiptir! Kim araştırmacıların akıllarının sermayesi olarak çıkardık-ları bir inancın üzerine, ya onların kör taassubları içerisinde yazmış oldukları delilleriyle veya o deliller olmaksızın inerse böyle bir kimse, inancı bozuk bir kimsedir. Eğer buna güveniyorsa, bu kimse ALLAH´ın azabından emin olan bir kimse olur! Eksik aklına aldanmış demektir. Araştırmaya dalan herkes, bu iki durumdan kurtulamaz. Ancak kulun hududunu geçip velayet ve nübüvvet âleminde doğan mükâşefe nûruna vardığı zaman bu tehlike sözkonusu olmaz. Oysa bu makama varmak da ´kibrit-i ahmer´ gibi pek enderdir. Nerede elde edilir? Bu tehlikeden ancak avam tabakasının ALLAH´a, peygamberine ve kitablarına sâfi bir şekilde inananları veya ibadet ve ateşin kendilerim meşgul ettiği kimseler selâmet kalabilirler. Bu kimseler, bu fuzulî işe dalmazlar. İşte neticenin kötü olmasına tesir eden tehlikeli sebeplerden biri budur. İkincisi İkinci sebebe gelince, o aslında imanın zâfiyetidir. Sonra dünya sevgisinin kalbi istilâ etmesidir. Ne zaman iman zayıf düşerse ALLAH sevgisi zayıflar. Dünya sevgisi kuvvet bulur. Öyle bir vaziyete gelir ki kalpte ALLAH sevgisinin yeri kalmaz. Ancak söz olarak kalır ve nefsin muhalefetinde müsbet bir rolü görünmez. Şeytanın yolundan dönmekte herhangi bir etki yapmaz. Bu bakımdan bu durum, şehvetlerin arkasında gitmeyi ve alabildiğine dalmayı gerektirir. Hatta kalp kararır, katılaşır, simsiyah kesilir. Nefislerin zulmeti kalbin üzerinde birikir. Kalpte bulunan iman nûru söner. Öyle ki bu durum, kalbin üzerinde bir mühür ve pas meydana getirir. Ne zaman ki ölümün dehşetleri gelirse, dünya sevgisi daha da artar ve dünyadan ayrılmanın ürpetileri görülür. Tek sevgilisi dünya olduğu için kalp, dünya ayrılığından gelen ürpertiden dolayı elem duyar ve bunu ALLAH´tan görür. Böylece ALLAH tarafından kendisine takdir edilen ölümü hoş görmemekle kalbi hoplar ve bunu hoş görmemesi de ALLAH´tan geldiği içindir. Bu bakımdan böyle bir kimsenin kalbine, sevgi yerine ALLAH´tan nefret etmek yerleşir. Nitekim zayıf bir şekilde çocuğunu seven bir kimsenin çocuğu kendisinden daha sevimli ve babasının kalbini daha yakıcı olan mallarını aldığı zaman, babanın o zayıf sevgisi nefrete dönüşür. Eğer adam o sırada ölürse, ameli kötülükle sonuçlanmış demektir! Ebedî bir helâk ile yok olmuştur. Bu tür sonuca götüren sebep, dünya sevgisinin galebe çalması ve dünyaya meyletmesidir. İmanının zâfiyetine rağmen dünya ile sevinmesidir. Tabiîdir ki imanın zâfiyeti, ALLAH sevgisinin zâfiyetini gerektirir. Bu bakımdan kalbinde, ALLAH´ın sevgisini dünya sevgisinden daha galip gören bir kimse velev ki dünyayı da seviyorsa bu tehlikeden daha uzaktır. Dünya sevgisi her hatanın başıdır. O müzmin bir hastalıktır. O sevgi halk tabakalarını tesiri altına almıştır. Bütün bu felâket ALLAH´ın mârifetinin az bilinmesinden ileri gelir; zira ALLAH´ı ancak tanıyan bir kimse sever. De ki: ´Eğer babalarınız, oğullarınız, kardeşleriniz, hanımlarınız, soylarınız, kazandığınız mallar, düşmesinden korktuğunuz ticaretiniz, hoşunuza giden meskenler, size ALLAH ve Rasûlünden ve O´nun yolunda cihaddan daha sevgilisi ise, artık ALLAH´ın emri (azabı) gelinceye kadar bekleyin. ALLAH fâsıklar topluluğunu hidayete erdirmez.(Tevbe/24) Öyleyse kimin, kalben ALLAH´ı inkâr tehlikesi halinde ve kalbiyle ALLAH´ın fiilini hoş görmeyip kendisiyle aile efradının, malının ve diğer sevdiklerinin arasını ayırdığından dolayı nefre-tini gösterir bir durumda ruhu cesedinden ayrılırsa, bu kimsenin ölümü, sevmediğinin huzuruna varmak ve sevdiğinden ayrılmaktır! Bu bakımdan bu kimse efendisini sevmeyen ve ondan kaçan bir kulun efendisinin huzuruna varışı gibi ALLAH´ın huzuruna varır. Bu kimse cebren efendisinin huzuruna getirilirse, karşılaşacağı mahcubiyet ve azap hiç kimse için gizli değildir. Sevgi üzerinde ölene gelince o, mevlâsının cemâline müştak, emrine itaatkâr bir kölenin mevlâsının huzuruna varışı gibi varır. Öyle bir köle ki çalışmaların zorluklarına katılır, mevlâsının hu-zuruna varmak için yolculuğun zorluklarına göğüs gerer. Bu kölenin sadece mevlâsının huzuruna varmakla ne kadar sevineceği herkesin malûmudur. Bir de mevlâsının ikramına, nimetlerin gariplerine müstehak olması vardır ki o da ayrı... Birinci sonuçtan daha az tehlikeli olan ikinci sonuca gelince ki bu sonuç kişinin ebediyyen ateşte kalmasını gerektirmez bu sonucun da iki sebebi vardır: Bu sebeplerden biri iman ne kadar kuvvetli olursa olsun günahlarının çokluğudur. İkincisi günahlar ne kadar az olursa olsun imanın zâfiyetidir. Bu kötü sonuç şundan ileri gelir: Günahları işlemenin sebebi; şehvetlerin galebe çalması, âdet ve ülfiyetin çokluğundan dolayı kalpte yerleşmesidir. İnsanoğlunun hayatı boyunca sevdiği herşey ölüm anında onun kalbine yeniden gelir! Eğer onun meyli ibadetlere ise; ölüm anında onun üzerine ALLAH´ın taatinin zikri galebe çalar. Eğer onun meyli günahlara daha fazla ise, günahların zikri ölüm anında kalbe galip gelir. Bu bakımdan çoğu zaman ruhu, dünya şehvetlerinden bir şehvetin veya günahlardan bir günahın galebe çaldığı anda kabzolunur. Böylece kalbi onunla bağlanır ve ALLAH´a karşı mahcup olur. Ancak zaman zaman günah işleyen kimseye gelince, o bu tehlikeden daha uzaktır. Hiç günah işlemeyen bir kimse ise, bu tehlikeden daha da uzaktır. Kendisine günahların galebe çaldığı ve günahları ibâdetlerinden daha fazla oları, ibâdetlerden daha çok günahlarla kalbi sevinen bir kimse ise, bu tehlike onun hakkında oldukça belirgindir. Biz bunu bir misalle anlatalım: Malûmdur ki insan rüyasında hayatı boyunca bildiği hallerden bir kısmını görür. Hatta insan rüyada ancak uyanık iken gördüklerinin benzerini görür. Hatta erginlik çağına yaklaşan bir kimse eğer uyanık iken cinsî münasebette bulunmamış ise cima ettiğini görmez. Eğer uzun bir müddet bekâr kalsa, ihtilâm olduğu zaman yine cima ettiğini görmez. Sonra malûmdur ki hayatını fıkıh ilmine sarfeden bir kimse, ilimle ve âlimlerle ilgili hallerden, ömrünü ticarette sarfedip de ticaretle ilgili halleri gören bir kimseden daha fazlasını rüyasında görür. Tüccar bir kimse ticaret ve sebepleriyle ilgili olan halleri, doktorun veya fakîhin gördüklerinden daha fazla görür. Çünkü uyku halinde, ülfiyetin uzunluğundan dolayı, kalple münasebeti olan şey veya sebeplerden bir sebeple meydana gelen şey zuhur eder. Ölüm de uykuya benzer. Fakat ölüm uykudan daha üstündür. Fakat ölümün dehşetleri, ölümden önce insanoğlunda me´lûf olan bir şeyin hatırlanmasını ve onun kalbe düşmesini iktiza eder. Onun zikrinin kalpte hasıl olmasını sağlayan sebeplerden biri de uzun zaman ona ülfîyet vermektir. Bu bakımdan günah ve ibâdetlere uzun zaman ülfiyet vermek de müreccih bir sebeptir. Böylece salih kimselerin rüyaları da bozuk kimselerin rüyalarına zıttır. Öyleyse ülfîyetine galebe çalması, kişinin kalbinde fâhiş bir zarure-tin temessül etmesine sebeptir. O sûrete nefis meyleder ve çoğu kez ruh bu halde kabzedilir ve bu da kötü sona sebep olur. Her ne kadar imanın esası baki ve dolayısıyla kötü sondan kurtulmak bu kimse için umulursa da... Nasıl ki uyanıklık halinde, tehlikeli olan ancak ALLAH´ın bildiği özel bir sebepten dolayı tehlikeli oluyorsa, aynen onun gibi rüyaların da ALLAH katında sebepleri vardır. Biz o sebeplerin bir kısmını bilmiyoruz. Nitekim kalbe gelen bir şeyin ya benzerlikten veya zıtlıktan veya beraberlikten dolayı o şeye uygun düşen başka birşeye intikal ettiğini bildiğimiz gibi... Benzerlikten temin edilen uygunluk, bir güzele bakıp, başka bir güzeli hatırlamaktır. Zıtlıkla temin edilen uygunluk ise, bir güzele bakıp bir çirkini hatırlamak ve bu iki zıddın arasındaki korkunç uçurumu düşünmektir. Beraberlikle meydana gelen uygunluğun ise tasviri şöyledir: Daha önce bir insanın beraberinde görmüş olduğu bir ata bakar, o insanı hatırlar, bazen de düşünce, bir şeyden diğer bir şeye intikal eder. Fakat bu şeylerin arasındaki münasebetin yönü bir türlü çözülmez. Bu ancak bir veya iki vasıta ile hasıl olur. Meselâ; bir şeyden ikinci bir şeye, o ikinci şeyden de üçüncü bir şeye intikal, etmek gibi... Sonra ikinci şey unutulur. Böylece üçüncü ile birinci arasında münasebet olmaz. Fakat ikinci ile üçüncü arasında münasebet yardır. İkinci ile birincinin arasında da münasebet vardır.İşte bunun gibi uykuda da hâtıraların intikali için bu cinsten sebepler vardır ve ölüm dehşetleri anında da durum böyledir. Bu duruma binaen ilim ALLAH´ın nezdindedir terziliğin bütün zamanını meşgul ettiği kimsenin ölüm anında başına işaret ettiğini, sanki iğnesini alıp onunla dikmek istediğini, yüzük ve aleti olan parmağını ağzına götürüp ıslattığını, izan üzerinde tuttuğunu, onu ölçtüğünü, sanki onun tafsilâtını veriyormuş gibi yaptığını, sonra elini makasa uzattığını görürsün. Kim kalbine gelenlerin günah ve şehvetlerden intikal edip ibâdetlere yönelmesini istiyorsa, bu kimsenin çıkar yolu, nefsini günah ve şehvetlerden kesmek için hayatı boyunca mücâhede etmektir, şehvetleri kalpten sökmeye çalışmaktır. İşte elden gelen bu kadardır. Hayıra uzun zaman devam etmek, düşüncesinden şerri tahliye etmek de ölüm dehşetlerinin hali için zahiredir. Çünkü kişi dünyada neyin üzerinde yaşamış ise onun üzerinde ölüp, onun üzerinde haşrolunur. Bir bakkala ölüm çağında şehâdet kelimeleri telkin edilir. O da beş, altı, dört derdi. Çünkü onun nefsi, ölümden önce uzun zaman uğraştığı hesapla meşgul idi. Selef âriflerinden biri şöyle demiştir: ´Arş, nûr olarak pırıl pırıl parlayan bir cevherdir. Bu bakımdan kul hangi hâl üzerinde olursa, onun üzerinde bulunduğu suretin benzeri arşta halkedilir. Ne zaman ki bu şahıs ölüm dehşetlerine girerse, o sûret arştan ona gösterilir. Bu bakımdan çoğu kez nefsini günah üzerinde görür. Böylece kıyamet gününde de bu durum ona keşfolunur ve dolayısıyle nefsinin hallerini görür. Kelimelerle vasıflandırılmayacak derecede korkar ve mahcup olur´. Arifin söylediği doğrudur. Doğru rüyanın sebebi de buna yakın bir şeydir; zira uyuyan bir kimse, müstakbelde, levh-i mahfuz´dan bazı şeyleri idrâk eder. Bu, peygamberliğin parçalarından bir parçadır. Madem durum budur, kötü sonuç kalbin hallerine ve kalbe gelen şeylerin ihtilâcına dönüşmüştür. Kalpleri evirip çeviren ancak ALLAH´tır. Düşüncelerin kötülüğünü isteyen tesadüfler ise, tamamen kulun iradesine dahil değildir. Her ne kadar uzun alışkanlığın orada bir tesiri varsa da... Bu bakımdan onunla âriflerin kötü sonuçtan korkuları artar; zira eğer insan, rüyada salihlerin ibâdet ve taatlerinin ahvâlinden başkasını görmek istemiyorsa, bu durum onun için çetindir. Her ne kadar salihliğin ve salihliğe devam etmenin çokluğunun bu istekte müsbet bir tesiri varsa bile yine de hayalin dalgalan tamamen kontrol altına girmez. Her ne kadar galip, uykuda belirenin uyanıklık halinde kişide galip olan, olan da halin münasebeti ise de... Hatta ben şeyh Ebu Ali el-Farmedî´den93 dinledim. Bana müridin şeyhine karşı edepli olmasının vâcib olduğunu ve müridin kalbinde şeyhin bütün söylediklerine karşı bir inkârın olmaması, diliyle şeyh ile mücadele etmemesi gerektiğini anlatıyordu. Bu es-nada dedi ki: ´Ben şeyhim Ebu Kasım el-Kirmanî´ye94 bir rüyamı hikâye ederek dedim ki: "Seni rüyamda gördüm. Bana birşey için ´şöyledir´ dedin. Ben de ´Neden öyle olsun!´ diye sordum". Bunun üzerine şeyh Ebu Kasım, beni bir ay bırakıp benimle konuşmadı ve dedi ki: ´Eğer senin içinde (şeyhinden) delil istemenin caiz olma fikri ve sana söylediğimi inkâr etme düşüncesi caiz olmasaydı uyku halinde senin dilinden bu çıkmazdı.´95 Gerçek şeyhin dediği gibiydi; zira insanoğlu rüyada, uyanıklık halinde kalbine galebe çalan şeyin zıddını çek az görebilir. İşte kötü sonuç sırlarından muamele ilminde zikredilmesi müsamaha edilen miktar budur. Bunun ötesi ise mükâşefe ilmine dahildir. Anlaşıldı ki kötü sondan emin olmak ancak şöyle mümkün olabilir: ´Eşyayı olduğu gibi, cahillik olmaksızın görmek ve bütün ömrünü günah işlemeksizin ALLAH´ın ibadetine sarfetmektir´. Eğer bunun muhal veya çetin olduğunu biliyorsan, elbette arif-lerin kalbine galebe çalan korku, sana galebe çalmalıdır ki onun sebebiyle uzun uzadıya ağlayıp figan edesin ve ondan ötürü üzüntün ve sarsılman devam etsin. Nitekim biz ileride peygamberlerin ve selef-i salîhinin hallerinden bu durumu hikâye edeceğiz ki bu senin kalbinde ateş korkusunu artıran sebeplerden biri olsun! Sen bununla ömrün, bütün amellerinin eğer ruhun teslim edildiği son nefeste sağlam kalmazsa, zâyi olacağını anlamış oldun ve yine an-ladın ki bu son nefesin, düşünce dalgalarının sürülmesiyle bera-ber selâmet kalması gerçekten zordur. Mutarrıf b. Abdillah96 şöyle demiştir: ´Ben, helâk olan bir kimsenin nasıl helâk olduğuna hayret etmiyorum. Fakat kurtulan bir kimsenin nasıl kurtulduğuna hayret ediyorum!´ Hâmid el-Leffaf da şöyle demiştir: Melekler mü´min kulun ruhunu huzur-u ilâhî´ye yüceltip götürürken, melekler o ruha hayret ederler ve derler ki ´Bu kimse, içinde bizim hayırlılarımızın bile fesada uğradığı şu dünyadan nasıl kurtuldu?´ Süfyan es-Sevrî birgün ağlıyordu. ´Neden ağlıyorsun?´ denildi. Cevap olarak şöyle dedi: ´Bir zaman günahlar için ağladım. Şimdi İslâm için ağlıyorum´. Kısacası; gemisi denizin enginliğine düşen, üzerine dehşetli rüzgârlar hücum eden, dalgaların kendisini kucaktan kucağa attığı bir kimse için kurtuluş uzak bir ihtimaldir! Oysa mü´minin kalbi, ızdırap bakımından, denizin dalgalarından daha büyüktür. Ölüm çağında kalbe gelen korkutucu, kötü bir düşüncedir ki sadece kalbe o gelir. O da öyle bir düşüncedir ki Hz. Peygamber (s.a) onun hakkında şöyle demiştir: Muhakkak kişi cennet ehlinin ameliyle elli sene amel eder. Öyle ki onunla cennet arasında ancak bir devenin iki sağımı arası kadar mesafe kalır. Daha önce hakkında verilen ilâhî karardan ötürü sonucu tehlikeli olarak kapanır. Devenin iki sağımı arası, o kişinin şekavetini gerektirecek amelleri işlemeye yetmeyecek kadar kısa bir zamandır. Hatta onlar, gelip geçen ve şimşeğin çakması gibi hızlı olan düşüncelerdir. Sehl et-Tüsterî şöyle anlatıyor: "Rüyamda cennete girdim ve orada üçyüz peygamber gördüm. Onlara ´Dünyada en fazla neden korkuyordunuz?´ diye sordum, onlar ´Kötü sonuçtan korkuyorduk dediler". İşte bu büyük tehlikeden dolayıdır ki şehâdet mertebesi imrenecek bir mertebe ve ânî ölüm istenilmeyecek bir ölümdür. Anî ölüm şundan ötürü istenilmez: Çoğu kez kötü bir düşüncenin galebe çaldığı ve kalbi istilâ ettiği bir âna tesadüf eder. Oysa kalp de ya mârifet nûruyla dolu veya kerahyeti ve istememezlikten dolayı böyle düşüncelerden boşalabilir. Şehâdet mertebesi ise, kalpte ALLAH sevgisinden başkasının kalmadığı, dünya, aile efradı, mal, evlât ve bütün şehvetlerin sevgi-sinin kalpten çıktığı halde ruhun kabzedilmesinden ibarettir; zira çarpışanların saflarına nefsini ölüme hazırlayarak hücum etmek, ancak ALLAH´ın sevgisini, rızasını talep etmek, düyasını verip ahi-retini satın almak ve ALLAH ile yapmış olduğu alış verişe razı ol-mak halinde o mertebeye ulaşılır. ALLAH, mü´minlerden canlarını ve mallarını cennet kendilerinin olmak üzere satın almıştır. (Tevbe/111) Satıcı bir kimse, şüphesiz ki sattığı malı gözünden çıkarır, sevgisini kalbinden atar. Sadece karşılığının sevgisi kalpte kalır. Böyle bir hâl bazı durumlarda kalbe galebe çalar. Fakat ruhun kabzolunması, bazen bu hallere tesadüf etmez. Fakat savaşmak ruh´un böyle bir halde çıkışma sebep teşkil eder. Bu durum, kahramanlıkla düşmana galip gelmeyi, ganimet elde etmeyi ve güzel şöhret elde etmeyi kasdetmeyen bir kimse içindir; zira yukarıda saydığımız menfî (olumsuz) niteliklerden uzak olmayan bir kimse, savaş meydanında öldürülse bile, hadîslerin delâlet ettiği gibi, şehâdet mertebesinden uzaktır! Sana kötü sonucun mânâsı ve kötü sonuç hakkında korkutan şeyin ne olduğu belirdiğinde, o sonucu iyi geçiştirmeye hazırlanmakla meşgul ol, ALLAH´ın zikrine devam et, kalbinden dünya sevgisini çıkar, azalarını günah işlemekten koru, kalbini günahları düşünmekten uzaklaştır. Mümkün olduğu kadar günahları ve günah ehlini müşahede etmekten sakın; zira bu da kalpte menfî tesir yapar. "Fikrini ve düşüncelerini ona meylettir. Sakın işi geciktirip ´Ben gelecekte, sonuç gelip çattığı zaman buna hazırlanacağım´ deme; zira senin nefeslerinin her biri senin sonucundur. Çünkü o nefeste ruhunun uçup gitme ihtimali vardır. Bu bakımdan her göz açıp kapanışta kalbini kontrol et. Bir an dahi ihmal etme. O ânın senin sonun olması mümkündür. Bu durum uyanıklık halinde devam ederse böyledir. Uyuduğun zamana gelince, ancak zâhir ve bâtının uyanık olduğu halde uyu! ALLAH´ın zikri kalbine galebe çaldıktan sonra uyku sana galip gelsin. Zikrin kalbine galebe çaldığı zaman dedim de diline galip geldiği demedim. Çünkü sadece dil ile söylenen zikrin tesiri zayıftır. Kesinlikle bil ki uyku çağında senin kalbine ancak uyku-dan önce galebe çalan bir durum galip gelir. Uyku halinde ancak uyanıklık halinde galip olan, kalbine galebe çalar. Ölüm ile ölümden sonra dirilmek, uyku ile uyanıklığa benzer. Nasıl ki kul, ancak uyanıklık halinde kendisine galip olanın üzerinde uyanıyorsa, aynen onun gibi kişi neyin üzerinde yaşıyorsa, ancak onun üzerinde ölür. Neyin üzerinde ölmüş ise, onun üzerinde haşrolunur. Kesinlikle ve yakînen tahakkuk etti ki ölümden sonra dirilmek, se-nin hallerinden iki haldir, tıpkı uyku ile uyanıklık gibi... Eğer sen yakîn gözü ve basiret nûruyla bunu müşahede edecek bir kimse değilsen, kalbin inancıyla tasdik ederek buna inan! Nefeslerini murâkebe et. Bir göz açıp kapayıncaya kadar ALLAH´tan gafil ol-maktan sakın; sen bütün bunları yapsan bile (yine de) büyük bir tehlike içindesin. Bunları yapmazsan acaba durumun nasıl olur? Bütün insanlar helâk olmuşlardır; ancak âlimler müstesna! Alimlerin de hepsi helâk olmuştur; ancak ilimleriyle amel edenler müstesna! Amel edenlerin de hepsi helâk olmuştur; ancak ihlâs sahipleri müstesna! İhlâs sahipleri de büyük bir tehlike üzerindedirler.97 Dünyadan zarurî ihtiyacın kadarıyla kanaat etmedikçe, senin için bu durum müyesser olamaz. Senin zarurî ihtiyacın ise yiyecek, giyecek ve meskendir. Bunların dışında kalan diğer şeylerin tümü fuzulîdir. Yemekten zarurî olan miktar belini doğrultan, mideni doyuran miktardır. Bu bakımdan istemeyen ve mecbur ka-lan bir kimsenin yediği gibi yemelisin. Tuvalete gitme rağbetinden, yemekteki rağbetin daha fazla olmamalıdır. Zira yemeği mideye sokmakla çıkarmanın arasındaki fark yoktur. Bu iki şey de insan tabiatında zarurîdir. Nasıl ki def-i hacet, kalbini meşgul edecek değerde değil ise, aynen onun gibi yemeğin de kalbini meşgul etmesi uygun değildir. Eğer hedefin; karnına giren şey ise, kıymetin de karnından çıkan şeydir. Def-i hacette olduğu gibi yemekten maksadın ALLAH´ın ibâdetinde kuvvetli olmaktan başka birşey olmamalıdır. Bunun alâmeti üç şeyde belirir: Yiyeceğin vaktinde, miktarında ve cinsinde... Vakte gelince, vaktin en azı, gece gündüz (yirmi dört saat) bir defa yemektir. Bu bakımdan bu şahıs oruca devam eder. Miktarına gelince, midenin üçte birinden fazlasını doldurmamaktır. Cinsine gelince, mümkün ve mevcut olanla kanaat edip yemeklerin lezzetlilerini aramamaktır. Eğer bu üç duruma gücün yetiyorsa, lezzetlerin şehvetinin zorluğu omuzundan düşerse bundan sonra şüphelileri terketmeye gücün yeter ve ancak helâlden yeme imkânına sahip olursun. Çünkü helâl azdır ve bütün şehvetlere yetmez. Elbisene gelince, elbiseden gaye sıcak ile soğuğu defetmek ve avreti örtmek olsun. Bu bakımdan başından soğuğu defeden bir şeyden velev ki bir danik karşılığında (para birim) satın aldığın bir kalensüve (külâh) olsun başkasını istemen fuzulî bir istek olur. Zamanın orada zâyi olur. Ona bir defa tamah etmek yüzünden çalışıp zahmet çektiğinde daimî meşguliyet yakana yapışır. İkinci bir defa tamah etmek haram ve şüphedendir. Sıcak ve soğuğu bedeninden defedecek diğer şeyleri buna kıyas et! Bu bakımdan giyinme ihtiyacını yerine getiren şeyle eğer cinsinin kötülüğünden ötürü iktifa etmezsen, ondan sonra senin dönecek bir yerin yok demektir. Hatta sen karnı ancak toprak ile dolan kimselerden olursun. Mesken de böyledir. Eğer o meskenin maksadıyla iktifa edersen, tavan olarak gök, taban olarak yer sana kâfidir. Eğer sıcak yeya soğuk sana galebe çalarsa camilere sığın. Eğer özel bir mesken talep ediyorsan, bu oldukça uzar. Ömürünün çoğu buna sarfedilir! Oysa ömrün senin sermayendir. Sonra özel bir mesken elde edilirse bile duvardan, seninle başkalarının gözü arasında perde olmasından başka birşey, tavandan da senden yağmurları defedici olmaktan başka birşey talep edersen, duvarları yükseltmek, tavan-ları süslemek hevesine kapılırsan bu takdirde öyle bir çukura düşmüş olursun ki ondan çıkman uzak bir ihtimal olur! İşlerin zarurî kısımlarının hepsi böyledir. Eğer zarurî miktarla iktifa edersen, ALLAH´a kulluk yapmak vaktini bulursun. Ahiretin için azıklanmaya gücün yeter. Sonucun için hazırlanabilirsin. Eğer zaruret hududunu aşar, nefsinin istek ve temennilerine dalarsan, hedefin çeşitli dallara ayrılır, seni hangi derede helâk edeceğine ALLAH Teâlâ perva etmez! Bu bakımdan senden daha fazla nasihata muhtaç olan (benim gibi) bir kimseden bu nasihati kabul et! Tedbir, azıklanma ve ihtiyatın geniş sahası bu kısa ömürdür. Onu tehir ettiğinde veya gaflet ettiğinde iraden olmadan ânî olarak götürülürsün. Dolayısıyla hasret ve pişmanlık senden ayrılmaz. Eğer korkunun zafiyetinden ötürü ve sonucun hakkında niteliğini belirttiğimiz mesele korkmana kifayet etmediğinden dolayı irşad olunduğun bu yola devam etmezsen, sana korkanların hallerinden, kalbinden katılığı az nisbette de olsa gideren bir miktarını zikredeceğiz. Muhakkak sen peygamberlerin, velîlerin ve âlimlerin (r.a) akıl, amel ve ALLAH´ın nezdindeki derecelerinin, senin aklın, amelin ve derecenden daha az olmadığını biliyorsun. Bu bakımdan basiretinin körlüğüne ve onların halleri hakkındaki kalp gözünün körlüğüne rağmen düşün! Neden onlar o kadar korkmuşlar? Neden uzun bir zaman üzüntüye kapılıp ağlamışlar? Hatta bazıları çığlıklar atmış, bazıları dehşete kapılmış, bazıları bayılarak düşmüş, bazıları ölü olarak yere serilmiş! Eğer bu durum kalbine tesir etmezse bu vaziyet, hiç de şaşılacak bir şey değildir. Çünkü gafillerin kalpleri taş gibi veya taştan daha katıdır! Çünkü öyle taşlar var ki içinde ırmaklar fışkırır; öylesi var ki çatlar da bağrından su kaynar, öylesi de var ki ALLAH korkusundan aşağı düşer. ALLAH yaptıklarınızdan gafil değildir!(Bakara/74) 91)Tirmizî 92) Irâkî rivayetin aslını görmediğini söylemiştir. 93) Tam adı Ebu Ali Fâdıl b. Muhammed b. Ali el-Farmedî´dir. Farmid, Tûs´a bağlı bir köydür. H. 377´de Tûs´.da vefat etmiştir. 94) Künyesi Ebu Kasım Abdurrahman b. Ali el-Kirmânî et-Tûsî´dir. Horasan´a bağlı bu beldenin asıl adı Gürcan´dır. Araplar Kirman okurlar. Bu zat, Farmedî´nin şeyhidir, Nisbeti Ebu Yezid el-Bistâmî´nin ruhaniyyetinden almıştır. Tarikat-ı Aliyye-yi Nakşibendiye´nin büyük simalarındandır. 95) Bu cevaz ve vücûb şer´î değil, tarîkat âdâbındandır. 96) Basralı olan bu zat tâbiîn-i kiramdandır. 97) Sehl et-Tüsteri´nin sözüdür, hadîs-i şerîf değildir. (İthaf´us-Saade, IX/243) |
Nimetin Bela Karşısındaki Fazileti
Aişe (r.a) şöyle rivayet ediyor: Hava bozulduğu ve şiddetli rüzgâr estiği zaman, Hz. Peygamber´in yüzü mosmor kesilir, kalkar odada gezinir, girer çıkardı. Bütün bunları ALLAH´ın azabının korkusundan yapıyordu.98 Hz. Peygamber Vakıa sûresinde bir ayet okudu, çığlık attı. Musa da bayılarak yere düştü. (A´raf/143) Hz. Peygamber (s.a) el-Ebtah´da (bir dere) Cebrail´in esas sûretini gördü. Çığlık atarak düşüp bayıldı. Rivayet ediliyor ki Hz. Peygamber namaza başladığı zaman göğsünden fıkır fıkır kaynayan çanağın sesi gibi bir ses işitiliyordu." Cebrail bana her geldiğinde Cebbar olan ALLAH´tan korktuğundan tir tir titriyordu!100 Şöyle denilmiştir: İblis, mâruz kaldığı felâkete uğradığı zaman, Cebrail ile Mikâil ağlamaya başladılar. ALLAH Teâlâ onlara vahiy göndererek şöyle dedi: - Siz ikiniz neden ağlıyorsunuz? - Yarab! Biz senin azabından emin değiliz. - İşte böyle olunuz! Benim azabımdan emin olmayınız. Tâbiînden Muhammed b. Münkedir´den şöyle rivayet ediliyor: ´Ateş yaratıldığı zaman, meleklerin kalpleri yerinden oynadı. Ademoğulları yaratıldığı zaman, meleklerin kalpleri yerine geldi!´ Enes´ten şöyle rivayet ediliyor: Hz. Peygamber Cebrail´e sordu: - Neden ben Mîkâil´i gülerken hiç görmüyorum? - Ateş yaratıldığından bu yana Mikâil gülmemiştir.101 Deniliyor ki ALLAH Teâlâ´nın bir kısım melekleri vardır. Ateş yaratıldığından beri hiçbiri gülmemiştir. Bu korkulan, ALLAH´ın kendilerini azap edeceği korkusundan değildir. İbn Ömer şöyle dedi: Hz. Peygamber ile beraber çıktım. Ensardan birinin bahçesine gelinceye kadar yürüdük. Hurmalardan alıp yemeğe başladı ve dedi ki: - Ey Ömer´in oğlu! Sen neden yemiyorsun? - Ey ALLAH´ın Rasûlü! İştahım çekmiyor. - Fakat banim iştahım çekiyor. Bu dördüncü günün sabahıdır ki yiyecek bir yemek bulamadım! Eğer RABBİMden isteseydim bana Kayser ile Kisrâ´nın mülkünü verirdi. Ey Ömer´in oğlu! Sen, bütün senelik rızkını derleyen ve kalplerinde yakının zayıf olduğu bir kavmin içinde kaldığın zaman durumun ne olacaktır? İbn Ömer der ki: ALLAH´a yemin olsun! Biz daha yerimizden kalkmadan şu ayet indi: Nice canlı var ki rızkını taşıyamaz. Onları da sizi de ALLAH besler. O semi´dir, alîm´dir! (Ankebût/60) Enes der ki: Bunun üzerine, Hz. Peygamber (s.a) şöyle buyurmuştur: ALLAH size malı yığmayı emretmediği gibi, şehvetlerin arkasına kapılmayı da emretmemiştir. Kim fânî hayat için paraları istif ederse (bilsin) ki hayat; ALLAH´ın kudret elindedir. İyi bilin ki ben ne dinar ve ne de dirhem istif etmem ve yarın için de bir rızık saklamam.102 Ebu Derdâ der ki: ´ALLAH´ın dostu İbrahim namaza kalktığı zaman, kalbinin sesi bir milden işitiliyordu. Bu da rabbinin korkusundan ileri geliyordu´. Mücahid diyor ki: Hz. Dâvud, kırk gün secdede kalıp başını kaldırmadan ağladı. Öyle ki onun göz yaşlarından otlar bitip, başını kapladı. Sonra ´Ey Dâvud! Sen aç mısın ki sana yedirilsin veya susuz musun ki sana içirilsin? Çıplak mısın ki sana giydirilsin?´ diye seslenildi. Bunun üzerine Hz. Dâvud bir çığlık attı. Ud aleti heyecana gelip korkusundan yandı. Sonra ALLAH Teâlâ, Davud´un üzerine tevbe ve mağfiretini indirdi. Bunun üzerine, Dâvud şöyle yalvardı: "Yarab! Benim hatamı elime yazdır!´ Bu dilek üzerine, Dâvud´un hatası (zellesi) eline yazdırıldı. Elini bir yemeğe, bir suya veya başka birşeye uzattığı zaman, hatasını görür, ağlardı. Dâvud´a üçte ikisi su dolu bardak götürülürdü. Bardağı ağzına götürdüğü zaman, hatası gözüne çarpardı. Bardak göz yaşlarından dolar, taşardı. Hz. Dâvud ölünceye kadar başını kaldırıp göklere bakmamıştı. ALLAH´tan haya ettiği için böyle yapıyordu. Münâcâtında şöyle diyordu: İlâhî! Hatamı hatırladığım zaman, yeryüzü genişliğine rağmen bana dar geliyor. Senin rahmetini hatırladığım zaman, ruhum bana geri geliyor. İlâhî! Seni tenzih ediyorum. Senin doktor kullarına, hatamı tedavi ettirmek için gittim. Hepsi de bana seni gösterdiler. Senin rahmetinden ümitsiz olanlara yazıklar olsun!´ Fudayl b. İyaz der ki: Kulağıma Hz. Dâvud´un, birgün hatasını hatırlayıp elini başına koyup bağırdığı halde, yollara koyulup, dağa çıktığını, yırtıcı hayvanların etrafında toplandığını, onlara ´Ben size sizin için değil hatalarıma çokça ağlamak için geldim. Bu bakımdan o beni ancak ağlamakla istikbal etsin. Hata sahibi olmayan bir kimseyi hatalı Dâvud neylesin!´ dediği geldi. Davud çok ağladığından dolayı kınandığında şöyle diyordu: ´Bırakın da ağlama günü gelip çatmadan önce, kemikler yırtılmadan, yürekler alev alev yanmadan ve RABBİM bana şiddetli, katı, ALLAH´ın emrine isyan etmeyen ve kendilerine verilen emri harfiyyen tatbik eden melekleri musallat kılmadan önce ağlayayım!´ Hz. Dâvud hataya düştüğü zaman, sesi kısıldı. Bunun üzerine şöyle niyazda bulundu: Yarab! Sıddîkların seslerinin safâveti içinde sesim kalınlaştı´. Hz. Dâvud, uzun zaman ağladığı halde ağlamasından fayda görmeyince, dünya kendisine daraldı, üzüntüsü arttı ve şöyle dedi: Ya ilâhî! Ya seyyid! Ben günahımı nasıl unutayım? Oysa ben Zebur´u okuduğum zaman, akan su akmaz, esen rüzgâr esmezdi. Kuş gelip başıma gölge yapardı. Vahşî hayvanlar benim mihrabıma yaklaşırdı. Ey rab! Ey mevlâm! Şu, benimle senin arana giren vahşet nedir? Bu yalvarış üzerine ALLAH Teâlâ,ona şöyle vahiy etti: Ey Dâvud! O söylediğin, taatin ünsiyeti, bu durum ise mâsiyetin vahşetidir. Ey Dâvud! Adem, yaratıklardan biridir. Onu kudret elimle yarattım, ona ruhumdan üfürdüm. Meleklerimi ona secde ettirdim. Kerâmet elbisemi ona giydirdim. Vakarımın tacını onun başına koydum. O yalnızlıktan şikayet etti. Onu kulum Havva ile evlendirdim. Onu cennetime yerleştirdim. O bana isyan etti. Onu zelil ve çıplak olduğu halde, komşuluğumdan uzaklaştırdım. Ey Dâvud! Benden dinle! Hakîkat benim dediğimdir. Sen bize itaat ettin. Biz de sana itaat ettirdik. Sen bizden istedin biz de sana verdik. Bize isyan ettin, sana mühlet verdik. Eğer sen şu isyanına rağmen bize tevbe edersen senden onu kabul ederiz. Yahya b. Ebi Kesîr şöyle anlatır: Hz. Dâvud okumak istediği zaman ondan yedi gün önce yemek yemez, su içmez, kadınlara yaklaşmazdı. Ondan birgün önce Dâvud için minber sahraya çıkarılırdı. Oğlu Süleyman´a ´Memleketi, memleketin etrafındaki ormanları, tepeleri, dağları, sahraları, kiliseleri, havraları, hepsini çınlatıcı bir sesle çağır´ derdi. Bunun üzerine Hz. Süleyman memlekette ´Dâvud´un nefsi üzerine ağlamasını dinlemek isteyen gelsin!´ diye çağırırdı. Çöllerden, tepelerden vahşî hayvanlar, ormanlardan yırtıcılar, dağlardan haşerat, yuvalardan kuşlar, perdelerin arkasından bâkire kızlar akın ederdi. Halk o gün için toplanırdı. Hz. Dâvud gelip minbere çıkar, İsrailoğulları onun etrafını sarar, her sınıf ayrı ayrı dururdu. Hepsi de onu çember içine alırlardı. Hz. Süleyman onun baş ucunda, ayakta dururdu. Hz. Dâvud, rabbini övmeye başlar, dinleyenler ağlayıp sızlar, bağırırlardı. Sonra Hz. Dâvud cennet ve cehennemi anardı. Dolayısıyle haşerat ölür, vahşî hayvanlardan, yırtıcılardan ve insanlardan da bir grup ölürdü. Sonra Hz. Dâvud kıyametin dehşetlerinden bahseder, kendi nefsi üzerindeki ağlamasına dalardı. Hz. Süleyman, ölenlerin çokluğunu görünce şöyle derdi: ´Ey babacığım! Dinleyenleri paramparça ettin. Israiloğulları´ndan birçok kişi öldü! Vahşî hayvanlar ve haşerattan ölenler oldu´. Bunun üzerine Hz. Dâvud duaya başlardı. Hz. Dâvud dua ederken İsrailoğulları´nın âbidlerinden biri şöyle seslendi: ´Ey Dâvud! Rabbinden mükâfatı istemekte acele ettin´. Bunun üzerine, Dâvud bayılarak düştü. Hz. Süleyman; Hz. Dâvud´a isabet eden zahmeti gördüğünde bir sedye getirir, onu sedyeye yükletir, sonra bir dellâle şöyle çağırmasını emrederdi: ´Kimin Dâvud´la beraber bir yakını veya akrabası varsa, o bir sedye getirip onu götürsün; zira Dâvud´la beraber olanları, cennet ve cehennemin zikri öldürmüştür´. Kadın sedyeyi getirip yakınını yükletip götürürdü ve yükletip götürürken şöyle derdi: ´Ey ateşin anmasıyla ölen! Ey ALLAH´ın korkusu kendi-sini öldüren!´. Sonra Hz. Dâvud kendine gelip ayıldığında kalkıp elini başına koyar ve ibâdethanesine girer, kapısını kilitler, şöyle niyazda bulunurdu: ´Ey Dâvud´un mâbudu! Sen Dâvud kuluna kızgın mısın? Durmadan, (bu şekilde) rabbine münâcât ederdi.Süleyman gelip kapıda oturur, içeriye girmek için izin isterdi. Sonra beraberinde bir arpa ekmeği olduğu halde içeri girer ve şöyle derdi: ´Babacığım! Bununla ibâdetini yapmak için kuvvet bul!´ Bunun üzerine Hz. Dâvud, ALLAH´ın dilediği kadar, o ekmekten yer, sonra çıkıp İsrailoğulları´nın arasına katılırdı. Yezid er-Rekkaşi dedi ki: ´Hz. Dâvud birgün halkla beraber çıkıp kendilerine vaaz etti ve onları korkuttu. Kırkbin kişiyle beraber yola çıktı. Onlardan otuz bin kişi öldü. Ancak onbin kişi geri geldi´. Hz. Dâvud´un iki cariyesi vardı. Kendisine korku geldiğinde ve yere düşüp korkudan çırpındığında onları, göğsünün ve ayaklarının üzerine otursunlar diye ve azaları parçalanmasın, mafsal-ları birbirinden çıkıp ölümüne sebebiyet vermesin diye edinmişti. İbn Ömer (r.a) şöyle anlatıyor: Yahya b. Zekeriyya sekiz yaşında iken Beyt-ül-Makdis´e girdi. Âbidlere baktı ki kıl ve yünden yapılmış abalar giymişler. İbret alanlara baktı ki duvarları yarmış, zincirleri geçirmiş. ´Beyt-ül Makdis´in etrafında o zincirlerle kendilerini bağlamışlardı. Bu manzara onu korkuttu. Bunun üzerine anne ve babasının yanına döndü. Oynayan çocukların yanından geçti. Çocuklar ona ´Ey Yahya! Gel de oynayalım´ dedi-ler. Yahya onlara ´Ben oyun için yaratılmadım´ dedi. Yahya ebeveynine geldi. Kendisine kıldan yapılmış bir kaftan giydirmelerini istedi. Onlar Yahya´nın isteğine uydular. Bunun üzerine Beyt-ül Makdis´e döndü. Yahya onbeş yaşına basıncaya kadar gündüz Beyt-ül Makdis´e hizmet eder, orada gecelerdi. Onbeş yaşından sonra çıktı. Dağlara ve derelerin enginliklerine daldı. Ailesi çıkıp onu aradılar. Onu Ürdün denizinin kenarında buldular. Ayaklarını suya daldırmıştı ve neredeyse susuzluk kendisini öldürecekti. Oysa o şöyle diyordu: ´Senin izzetin ve celâlin hakkı için, senin nezdindeki makamımın neresi olduğunu bilmedikçe soğuk su tatmayacağım´. Bunun üzerine ebeveyni bir arpa ekmeğiyle iftar etmesini ve o sudan içmesini istediler. O da onların dediğini yapıp yeminin kefaretini verdi. Bunun için o, anne babaya itaatkârlıkla övüldü. Anne ve babası onu ´Beyt-ül Makdis´e geri götürdüler. Yahya kalkıp namaz kılmak istediği zaman, beraberinde ağaçlar ve toprak ağlayıncaya kadar ağlardı. Babası Zekeriyya, bayılıncaya kadar, onun ağlamasından ötürü ağlardı. O, gözyaşları yanaklarının etini parçalayıp, bakanlara dişleri yanaklarından görününceye kadar ağlardı. Annesi kendisine ´Ey´ oğul! Eğer izin verirsen dişlerini bakanlardan gizlemek için bir örtü yapayım´ dedi. Bunun üzerine annesine izin verdi. Annesi bir parça keçe aldı. Onun yanakları üzerine yapıştırdı. O, namaz kılmak üzere kalktığı zaman ağlardı. Gözyaşları yanakları üzerindeki keçe parçalarında toplandığı za-man annesi gelir o keçeyi sıkardı. Göz yaşlarının, annesinin kolları üzerine aktığını görünce şöyle dedi: ´Ey ALLAHım! Şu gözyaşlarımdır. Şu da annem... Ben kulunum. Sen erham´ür râhimînsin´. Babası Zekeriyya birgün kendisine şöyle dedi: ´Ey oğul! Ben ancak RABBİMden seni, seninle gözlerimin kuruması için istedim´. Bunun üzerine Yahya şu cevabı verdi: ´Cebrail bana haber verdi ki cennet ile cehennem arasında bir düzlük vardır. O düzlüğü ancak ağlayan kimseler geçebilir´. Bunun üzerine Zekeriyya şöyle dedi: ´Ey oğul! O halde ağla!´ Hz. İsa şöyle demiştir: ´Ey havâriler topluluğu! ALLAH Teâlâ´nın korkusu ve Firdevs cennetinin sevgisi, meşakkat üzerine sebret-meyi insana bahşeder. Dünyadan uzaklaştırırlar. Hakikî olarak sizlere derim ki: ´Arpanın yenmesi ve köpeklerle beraber mezbeleliklerde yatmak bile Firdevs için azdır!´. Şöyle denilmiştir: Hz. ibrahim hatasını hatırladığı zaman bayılırdı. Kalbinin sesi bir mil uzaktan işitilirdi. Bunun üzerine Cebrail kendisine gelir ve şöyle derdi: - Rabbin sana selâm ediyor ve şöyle soruyor: ´Halilinden korkan hiçbir halil gördün mü?´ - Ey Cebrail! Ben hatamı hatırladım. Halilliğimi unuttum. İşte bunlar peygamberlerin (ALLAH´ın salât ve selâmı onların üzerine olsun) halleridir. Bu halleri düşünmekle seni başbaşa bırakalım. Çünkü onlar ALLAH´ı en fazla bilen sıfatına en fazla vâkıf olan kim selerdir. Salât onlara ve ALLAH´a yakın olan her kulun üzerine ol sun! ALLAH bize kâfidir ve O ne güzel vekildir! 98) Müslim ve Buhârî 99) Bezzar, (İbn Abbas´tan) 100) Ebu Davud, Tirmizî, Nesâi 101) İbn Ebî Dünya 102) İbn Merduveyh, Beyhaîd |
Sabır mı Daha Faziletlidir Şükür mü?
Ebubekir Sıddîk (r.a) bir kuşa hitaben ´Ey kuş! Keşke senin gibi olsaydım. Beşer olarak yaratılmasaydım!´ demiştir. Ebu Zer ve Talha ´Isınlan bir ağaç olmak isterdim!´ demişlerdir. Hz. Osman ´Öldüğüm zaman dirilmemek isterdim!´ demiştir. Hz. Aişe ´Unutulmuş olmayı isterdim!´ demiştir. Hz. Ömer Kur´an´dan bir ayet dinlediği zaman, korkusundan bayılarak düşerdi. Birkaç gün hastadır diye ziyaret edilirdi. Birgün yerden bir saman çöpü alarak şöyle dedi: ´Keşke ben bu çöp olsaydım. Keşke ben anılır birşey olmasaydım. Keşke ben unutulmuş olsaydım. Keşke annem beni doğurmasaydı´. Hz. Ömer´in yanağında göz yaşlarından iki siyah iz vardı. O şöyle demiştir: ´Kim ALLAH´tan korkarsa öfkesini dindirmez, tüm ALLAH´tan ittika ederse, her istediğini yapmaz. Eğer kıyamet olma-saydı muhakkak sizin gördüğünüzün hilâfı olacaktı!´ Hz. Ömer ´Güneş durulduğu (ve ışığı söndürüldüğü) zaman´ ayetini okuyup ´Defterler açıldığı zaman´ (Tevkir/10) ayetine varınca bayılıp düştü. Birgün başkasının evinin yanından geçti. Ev sahibi namaz kılıyor ve Tûr suresini okuyordu. Hz. Ömer durup dinledi. Kişi ´Rabbinin azabı muhakkak vukû bulacaktır. Onu geri çevirecek hiçbirşey yoktur (Tûr/7-8) ayetine gelince, merkebinden indi, duvara yaslandı. Bir zaman durduktan sonra evine dönüp bir ay hasta yattı. Halk durmadan onu ziyaret etti ve hastalığının sonucunu bilmiyorlardı. Hz. Ali (r.a), sabah namazından selâm vererek çıktığında üzüntüye kapılmış bir halde mübarek elini evirip çeviriyor ve şöyle diyordu ´Ben Hz. Muhammed´in ashabını gördüm. Bugün onlara benzer bir kişi görmüyorum. Onlar tozlu topraklı, benizleri sapsarı ve gözlerinin arasında keçinin dizlerinde olduğu gibi izler olduğu halde sabahlardı. Onlar bütün geceyi secde ve kıyam etmek sûretiyle ALLAH´ın kitabını okuyarak alın ve ayakları arasında uyuklarlardı! Sabahladıkları zaman, ALLAH´ı anarlar, ağaçların rüzgârlı bir günde, sağa sola eğildiği gibi uzanırlardı. Elbiselerini ıslatacak kadar gözlerinden yaşlar akardı. Yemin olsun, sanki ben şu kavmi gafil olarak gecelemiş görüyorum!´ Hz. Ali bunları söyledikten sonra kalkıp meclisten ayrıldı. Artık İbn Mülcem denilen adam tarafından vuruluncaya kadar güldüğü görülmedi. İmrân b. Hüseyin der ki: ´İstiyordum ki bir kül olaydım. Şiddetli bir günde rüzgârlar beni saçıp savursaydı!´ Ebu Ubeyde Âmir b. Cerrah (r.a) şöyle demiştir: Bir koç olup ailemin beni kesip etimi yeyip suyumu içmelerini isterdim´. Ali Zeynelâbidîn b. Hüseyin´in abdest aldığı zaman, beti benzi sararırdı. Ehli kendisine ´Abdest anında sende meydana gelen bu durum nedir?´ diye sorunca, şöyle demiştir: ´Siz kimin huzurunda duracağımı biliyor musunuz?´ Musa b. Mes´ud der ki: ´Biz Süfyan es-Sevrî´nin yanına oturduğumuzda sanki ateş bizi çepeçevre sarmıştı. Bu da onun gözümüze görünen korku ve üzüntüsünden ileri geliyordu´. Mudir el-Karî birgün ´İşte kitabınız! Aleyhinize konuşuyor, gerçeği söylüyor. Çünkü biz yaptıklarınızı yazıyorduk!´ (Câsiye/29) ayetini okuduğunda Abdülvahid b. Zeyd bayılıncaya kadar ağladı. Ayıldığında şunları haykırdı: ´Senin izzetine yemin olsun. Gücüm yettiği müddetçe artık ebediyyen sana isyan etmeyeceğim. Bu bakımdan tevfîkinle taatin üzerinde bana yardımcı ol!´ Onun yanında bir ayet okunduğu zaman gür bir çığlık atar ve birkaç gün ne yaptığını bilmez olurdu. Hatta ´Husâm´ kabilesinden bir kişi onun yanına vardı ve kendisine ´Takva sahiplerini binek üzerinde ikram ile Rahman´´ın huzuruna toplayacağımız gün, mücrimleri de yaya ve susuz olarak cehenneme süreceğiz´. (Meryem/85-86) ayetini okuduğunda dedi ki: ´Ben mücrimlerde-nim, muttakîlerden değilim. Ey hafız! Bu ayeti bana ikinci bir defa okur musun?´ Bunun üzerine hafız ayeti ikinci bir defa okudu. Adamdan bir çığlık koptu ve ahirete iltihak etti. Yahya el-Bekka´nın103 yanında "Sen onların rablerine arzedildiklerini (hesaba çekildiklerini) göreydin´ (En´âm/30) ayeti okunduğunda bir çığlık atarak bayıldı ve dört ay hasta yattı. Onu Basra´nın civarında yaşayanlar bile ziyarete geldiler. Mâlik b. Dinar der ki: Ben Kâbe-i Muazzama ´yi ziyaret ederken ibadet eden bir cariye gördüm. Kâbe´nin örtüsüne sarılmış şöyle diyordu: ´Yarab! Nice şehvetler vardır ki lezzetleri gitti, mesuliyetleri kaldı. Yarab! Acaba ateşten başka senin vereceğin bir cezan yok mudur?´ Bunu hem söylüyor, hem ağlıyordu. Fecir doğuncaya kadar bu hale devam etti. Mâlik dedi ki: Bunu gördüğüm zaman elimi başıma koyup çığlık kopararak şöyle dedim: ´Ey Mâlik! Annen senin matemini tutsun! (İşte bu kadından ibret al)!´ Rivayet ediliyor ki Fudayl b. Iyaz, Arefe günü, halk dua ederken, o ciğeri yanmış ve ilk evladını kaybetmiş bir anne gibi, güneş bâtıncaya kadar ağladı. Güneş battıktan sonra sakalını tutup başını göğe kaldırdı ve şöyle dedi: ´Eğer affetmişsen de onun (kendi nefsini kastediyor) senden duyduğu mahcubiyeti ne korkunç!´ Bunları söyledikten sonra halka katıldı. İbn Abbas´a (r.a) korkanların hali sorulunca şöyle dedi: "Onların kalpleri, korkudan ötürü yaralıdır. Gözleri yaşlıdır. Onlar ´Biz nasıl sevinelim? Zira arkamızda ölüm vardır! derler. Kıyamet ise "bizim va´dolunduğumuz yerdir. Cehennem üzerinde yolumuz vardır. RABBİMiz olan ALLAH´ın huzurunda duracağımız yer vardır". Hasan Basrî, katıla katıla gülen bir gencin yanından geçip onun bir kavimle beraber bir mecliste oturduğunu gördü ve şöyle dedi: - Ey genç! Sen sırat köprüsünü geçtin mi? - Hayır! - Sen cennet veya cehenneme gideceğini biliyor musun? - Hayır! - O halde, bu gülmek nereden geliyor? Râvî diyor ki o genç, o günden itibaren gülerken görülmedi. Hammâd b. Abdirabbihi, oturduğu zaman bacakları üzerinde otururdu. Kendisine ´Bağdaş kurarak otursan olmaz mı?´ diye soruldu. O da ´Bağdaş kurarak oturmak, ALLAH´ın azabından emin olanın oturuşudur. Ben ise, emin değilim! Çünkü ALLAH´a isyan etmişimdir´ diye cevap verdi! Ömer b. Abdülâziz ´ALLAH Teâlâ, bu gafleti kullarının kalbine bir rahmet-i ilâhîsi olarak bırakmıştır ki kullar, ALLAH´ın korkusundan ölmesinler´ demiştir. Mâlik b. Dinar derdi ki: ´Ben isterdim ki öldüğüm zaman etrafımdakilere emredeyim. Beni bağlasınlar, boynuma zincirler taksınlar. Sonra kaçan kölenin efendisine götürüldüğü gibi RABBİMin huzuruna götürsünler´. Hatem el-Esamm şöyle derdi: ´Elverişlidir diye hiçbir yere aldanma! Çünkü cennetten daha elverişli yer yoktur. Oysa Adem´in başına gelen felâket cennette geldi. İbadetin çokuğu ile aldanma! Çünkü, İblis, uzun ibadetten sonra o düçar olduğu felâkete maruz kaldı. İlminin çokluğu ile aldanma! Çünkü Bel´am b. Baura ALLAH´ın. İsmi azamini biliyordu. Buna rağmen neye uğradığını dikkatle izle! Salih kimseleri görerek mağrur olma. ALLAH katında Hz. Muhammed Mustafa´dan daha büyük dereceli bir kimse olmadığı halde, kâfir akrabalarıyla düşmanları onun mülakatından fayda görmediler´. Sırrî es-Sakatî şöyle demiştir: ´Muhakkak ki ben, hergün burnuma birkaç defa bakıyorum. Bunu da yüzümün kararması korkusundan yapıyorum´. Ebu Hafs dedi ki: ´Kırk seneden beri ALLAH Teâlâ´nın bana öfke nazarıyla baktığını düşünüyorum. Benim amellerim de buna delâlet eder´. İbn Mübârek, birgün arkadaşlarının huzuruna çıktı ve şöyle dedi: ´Ben dün akşam ALLAH´a karşı cüretkârlık yaptım. Ondan cennet istedim´. Muhammed b. Ka´b el-Kurazî´nin annesi, oğluna dedi ki: - Ey oğul! Ben seni küçük iken de büyük iken de iyi bilirim. Sanki sen helâk edici bir yoldasın. Gördüklerimden anladığım kadarıyla bunu da gecen ve gündüzünde yapmış olduklarından hissediyorum. - Anneciğim! ALLAH Teâlâ´nın, ben günah işlerken muttali olup da benden nefret ettiğini, ´izzet ve celâlime yemin ederim seni affetmeyeceğim´ dediğini işitmediğimden ben nasıl emin olabilirim? Fudayl b. Iyaz der ki: ´Ben ne gönderilmiş bir peygamberin haline, ne de dergâh-ı izzete yakın olan bir meleğin haline ve ne de salih bir kulun haline gıpta ederim. Acaba bunlar kıyamet gününü görmeyecekler mi? Ancak ben, yaratılmamış bir kimsenin haline gıpta ediyorum´. Rivayet ediliyor ki; Ensar-ı kiramdan bir gencin içine ateş korkusu girdi, durmadan ağlıyordu, bu durum onu evde hapsetti. Bunun üzerine, Hz. Peygamber gelip onun yanına girdi, boynuna sarıldı ve o genç o anda ölerek yere düştü. Bunun üzerine Hz. Peygamber şöyle buyurdu: Arkadaşınızın cenazesini techiz edin! Ateş korkusu, onun ciğerini parçalamıştır.104 İbn Meysere105 yatağına yattığı zaman şöyle derdi: ´Keşke annem beni doğurmasaydı´. Bunun üzerine annesi kendisine ´Ey Meysere! ALLAH Teâlâ sana ihsân etmiştir. Seni İslâm dinine hidayet etmiştir´ dedi. O cevap olarak ´Evet! Fakat ALLAH Teâlâ bize ateşe varacağımızı bildirdi! Ateşten çıkacağımızı ise bildirmedi´ dedi. Ferkad b. Yakub es-Sebhî´ye şöyle soruldu: İsrailoğulları´ndan kulağına gelen en acaip şeyi bize haber verir misin?´ Cevap olarak şöyle dedi: Kulağıma geldiğine göre, ´Beyt´ulMakdis´e beşyüz bakire kız girdi. Elbiseleri yün ve mesuh idi. Onlar ALLAH Teâlâ´nın vereceği sevap ve cezayı müzakere ettiler ve hepsi bir günde öldüler´. Atâ es-Sülemî korkan kullardan biriydi. Hiçbir zaman ALLAH´tan cenneti istemezdi. Ancak ALLAH´tan af isterdi. Ona, hastalığında denildi ki: ´Senin canın hiçbir şey istemiyor mu?´ O dedi ki: ´Cehennem korkusu, kalbimde şehvet için yer bırakmamıştır´. Deniliyor ki: Atâ ne başını kaldırıp göğe bakmış ne de kırk sene boyunca gülmüştür. Birgün başını kaldırdı, ürktü, düştü. Karnında büyük bir kopma meydana geldi. Gecenin bir kısmında mesh olma korkusundan bedenini yokluyordu. Onlara bir rüzgâr veya bir şimşek veya bir yiyecek kıtlığı isabet ettiği zaman derdi ki: ´Bu musibet, benden dolayı, halka isabet etmiştir!´ Derdi ki: ´Eğer Atâ (yani kendisi) ölseydi halk rahata kavuşurdu´. Atâ der ki: Utbet´ül Gulâm ile beraber yola çıktık. İçimizde ihtiyar ve gençler vardı. Bunlar yatsı abdestiyle sabah namazını kılarlardı. Uzun zaman ayakta kaldıklarından dolayı ayakları şişti. Gözleri çukurlaştı. Derileri kemiklerine yapıştı. Damarları tambur teli gibi kaldılar. Derileri kavun kabukları gibi olduğu halde sabahlarlardı. Sanki mezardan çıkmışlardı. ALLAH´ın itaat eden kullarına nasıl ikrâm ettiğini, âsî kullarını nasıl perişan ettiğini anlatırlardı. Yürüdükleri sırada, onlardan biri bir yerden geçerken bayılarak düştü ve arkadaşları etrafında toplanıp ağlaştılar. Şiddetli soğuğa rağmen alnından ter dökülüyordu! Arkadaşları su getirip onun yüzünü sildiler. O, gözlerini açınca arkadaşları durumunu sordular. Dedi ki: ´Ben ALLAH´a fiilen isyan ettiğimi hatırladım da ondan böyle oldum!´ Salih el-Murrî der ki: Âbid kişilerden birinin yanında "Yüzleri ateşin içinde "Vah bize! Keşke ALLAH´a itaat etseydik! Peygamber´e itaat etseydik´ diyeceklerdir". (Ahzab/66) ayetini okuduğumda o kişi bayıldı. Ayıldıktan sonra ´Ey salih! Bana biraz daha okur musun? Ben kalbimde üzüntü görüyorum´ dedi. Bu dilek üzerine şu ayeti okudum: Oradan (o) gamdan her çıkmak istediklerinde oraya geri çevrilirler ve kendilerine ´Haydi tadın yangın azabını!´ denir.(Hacc/22) Bunun üzerine ölerek yere düştü. Zurare b. Ebî Evfa106 cemaatin önünde sabah namazınıkıldırırken ´O sûr´a üfürüldüğü zaman...´ (Müddesir/8) ayetiniokurken vefat etti. Yezîd er-Rakkaşî, Ömer b. Abdülâziz´in huzuruna girdi. Halife dedi ki: - Ey Yezidî Bana nasihat et! - Ey mü´minlerin emîri! Sen ilk ölecek halife değilsin! Bunun üzerine Halife ağladı ve dedi ki: - Daha fazlasını söyle! - Ey mü´minlerin emîri! Seninle Adem arasında ölmeyen hiçbir baba yoktur. - Fazlasını söyle, ya Yezid! - Ey mü´minlerin emîri! Seninle cennet ve cehennem arasında bir konak yoktur. (İkisinden biridir konağın). Bunun üzerine, halife baygın olarak yere düştü. Meymun b. Mehram der ki: ´Şüphesiz ki cehennem onların hepsinin buluşma yeridir´ (Hicr/43) ayeti nazil olduğu zaman, Selmân-ı Fârisî (r.a) bir çığlık atarak elini başına koydu, çıkıp üç gün kaçtı. Bir türlü onu zaptedemediler. Davud et-Tâî, çocuğunun mezarı başında ağlayan ve şunları söyleyen bir kadını gördü: ´Ey oğul! Keşke bilseydim. Kurtlar önce hangi yanağından başladılar?´ Bunu duyan Dâvud, bağırıp yere yığılı verdi. Süfyan es-Sevrî hastalandı. Onun bevli zimmî bir doktora göste-rildi. Doktor ´Bu bevlin sahibi, korkudan ciğeri parçalanan bir kimsedir!´ dedi. Sonra gelip Süfyan´ın nabzını ölçtü. Sonra ´Ben hanifler (bâtıldan hakka yönelen) içerisinde böyle birini daha görmüş değilim´ dedi. Ahmed b. Hanbel (r.a) der ki: "ALLAH Teâlâ´dan benim üzerime korkudan bir kapı açmasını diledim, açtı. Sonra aklımdan korktum ve şöyle dedim: ´Yarab! Gücüm yetecek kadar olsun!´ Böylece kalbim sükûnete kavuştu". Abdullah b. Amr b. el-Âs der ki: ´Ağlayın! Eğer ağlamanız gelmiyorsa, ağlar görünün! Nefsimi kudret elinde tutan ALLAH´a yemin ederim, eğer sizden biriniz ilmi bilseydi sesi kesilinceye kadar bağırırdı. Beli kırılıncaya kadar namaz kılardı´.. Sanki o şu hadîsin mânasına işaret etti: ´Eğer benim bildiğimi siz bilseydiniz muhakkak az güler, çok ağlardınız´, el-Anberî dedi ki: Muhaddisler Fudayl b. İyaz´ın kapısında toplandılar. Ağladığı ve mübarek sakalı titrediği halde pencereden başını çıkarıp onlara baktı ve şöyle nasihat etti: ´Kur´an´dan ayrılmayın! Namazdan ayrılmayın! Rahmet olasıcalar, bu zaman, hadîs zamanı değildir. Bu zaman ancak ağlamak, sızlamak, ALLAH´a karşı zillet göstermek, boğulmakta olan bir kimsenin duası gibi dua etmek zamanıdır. Bu zamanda ancak dilini koru, mekânını hafîfleştir, kalbini tedavi ettir. Bildiğini al, bilmediğini bırak´. Fudayl b. İyaz birgün yürürken görüldü ve kendisine ´Nereye gidiyorsun?´diye sorulunca Bilmiyorum!´ dedi. Korkudan, sersemleyerek yürüyordu. Zerr b. Ömer, babası Ömer b. Zürare´ye107 dedi ki: - Şu kelâmcıların durumu nedir ki konuşurlar.Hiçbiri ağlamaz. Sen konuştuğun zaman her taraftan ağlamak sesi geliyor. - Ey oğul! İlk çocuğu ölen matemci kadın, para ile tutulan ağıtçı kadın gibi değildir!´. Hikâye olunuyor ki bir kavim, ağlayan bir âbidi durdurup şöyle sordular: - Rahmet olasıca! Seni ağlatan nedir? - Beni ağlatan, korkan kimselerin kalplerinde hissettikleri bir çıbandır. - O çıban nedir? - O çıban, ALLAH´ın huzuruna arzolunmak için çağırılmamkorkusudur! el-Havvas108 ağlayarak münâcâtındâ şöyle yalvarırdı: ´Kocadım, hizmetinden bedenim zayıf düştü. Beni âzâd eyle!´ Salih b. Bişr el-Murrî der ki: Bir ara, İbn Semmak bize misafir geldi. Dedi ki: ´Abidlerinizin acaipliklerinden bana birşey göster´. Onu, kamıştan yapılmış kulübeciğinde oturan bir kişiye götürdüm. Girmek için izin istedim. Baktık ki kişi selek örüyor, kişiye şu ayeti okudum: Boyunlarında demir halkalar ve zincirler olduğu halde sürüleneceklerdir; kaynar suda... Sonra da ateşte yakılacaklardır.(Mü´min/71-72) Ayeti dinleyen kişi bir çığlık kopardı ve bayılarak yere serildi. Onun yanından çıkıp onu o halde bıraktık. Başkasının yanına girdik. Aynı ayeti okudum. O da bir çığlık attı ve baygın olarak yere serildi. Biz gidip üçüncü bir kişinin huzuruna girmek için izin istedik. O ´Eğer bizi RABBİMizden meşgul etmeyecekseniz, giriniz!´ dedi. Ona şu ayeti okudum: Ve onlardan sonra sizi o yurda yerleştireceğiz. İşte bu, makamımdan ve tehdidimden korkan içindir.(İbrahim/14) Ayeti dinleyen kişi bağırdı. Burun deliklerinden kan fışkırdı. Kan kesilinceye kadar, o kanın içinde kıvrandı. Biz onu da öylece bırakıp çıktık. Havvas´ı altı kişinin yanına götürdüm. Hepsinin yanından çıkıp onları baygın halde bırakıyorduk. Sonra onu yedin-cinin yanına götürdüm. İzin istedik, kulübenin içinden bir kadın ´Giriniz!´ dedi. İçeri girdik. Namazgâhının üzerinde oturan bir pîr-i fânî vardı. Ona selâm verdik. Bizim selâmımızı hissetmedi. Ben yüksek bir sesle ´İyi bilin ki halk için yarın bir makam vardır´ dedim. Bunun üzerine ihtiyar ´Rahmet olasıca! O makam kimin huzurundadır?´ dedi. Sonra o ihtiyar ağzı açık, şaşkın bir vaziyette donakaldı. Gözlerini yükseklere dikmiş, sesli bir şekilde çağırıyordu. Zayıf bir sesi vardı ´Eyvah! Eyvah!´ diyordu. Sesi kesilinceye kadar devam etti. Kadını bize dedi ki: ´Çıkınız! Artık bu saatte ondan fayda göremezsiniz!´ Sonra o kimselerin durumunu sordum. İşittim ki üç tanesi ayılmış, üçü de ölüp rabbine varmıştır. O ihtiyar ise, üç gün şaşkın ve hayretler içeresinde o halde kalmış, farz namazları bile edâ edememiş, üç günden sonra aklı başına gelmiştir. Yezid b. Esved109 Abdallardandı. Hiçbir zaman gülmeyeceğine, yatarak uyumayacağına, yağlı yemek yemeyeceğine dair yemin etti. Bu yemin üzerinde iken güldüğü, uzanarak yattığı ve yağlı yemek yediği görülmedi. Ölünceye kadar bu durumda devam etti. Haccac-ı Zâlim, Said b. Cübeyr´e dedi ki: ´Kulağıma geldiğine göre sen hiç gülmezmişsin?´ Said ´Ben nasıl güleyim? Cehennem alevlendirilmiş, zincirler hazırlanmış, zebaniler de hazır beklemektedir´ dedi. Bir kişi Hasan Basrî´ye hitaben dedi ki: - Ey Ebu Said! Nasıl sabahladın? - Hayırla sabahladım! - Halin nasıldır? - Hâlimi benden soruyorsun. Gemiye biinip denizin ortasına varan, orada gemileri parçalanan ve her biri geminin bir tahtasına sarılan insanların halini ne sanıyorsun? - Onlar çok tehlikeli bir haldedirler. - İşte benim hâlim onların halinden daha tehlikelidir. Ömer b. Abdülâziz´in bir cariyesi huzuruna vardı. Kendisine selâm verdi. Sonra efendisinin evinde bulunan mescide girip iki rek´at namaz kıldı. Uyku galebe çalıp uyuyakaldı. Uykusunda ağladı. Sonra uyandı ve şöyle dedi: - Ey mü´minlerin emîri! Yemin olsun, ben acaip birşey gördüm. - Ne gördün? - Cehennemi gördüm.Ehlinin üzerine alev dalgaları,saçıyordu. Sonra köprü getirildi. Ateş üzerine kuruldu. - Devam et! - Abdülmelik b. Mervan getirildi. Köprüye bindirildi. Az bir mesafe gider gitmez köprü onu sarstı, o cehenneme yuvarlandı. - Devam et! - Sonra Velid b. Abdülmelik getirildi. Köprüye bindirildi. Az bir mesafe gider gitmez köprü onu sarstı ve o da cehenneme doğru yuvarlandı. - Devam et! Sonra Süleyman b. Abdülmelik getirildi. O da köprünün üzerinde az bir müddet yürüdükten sonra köprü onu kaydırdı. O da cehenneme düştü. - Devam et! - Sonra sen getirildin. ALLAH´a yemin ederim ki ey mü´minlerin emîri... (Cariye bunu söyler söylemez) Ömer (r.a) bir çığlık koprarak bayılıp yere serildi. Cariye kalkıp onun kulağına şunları haykırdı: ´Ey mü´minlerin emîri! Seni gördüm. VALLAHi kurtuldun. Seni gördüm. VALLAHi kurtuldun´. Ravi der ki: Cariye çağırıyordu. Ömer ise, korkusundan bağırıp ayaklarını yere vuruyordu. Hikâye olunuyor ki Üveys el-Karanî kıssacının yanına gidip onu dinleyip ağlıyordu. Ateşi zikrettiği zaman, Üveys, çığlık attıktan sonra koşarak giderdi. Halk arkasına düşüp ´deli, deli´ derlerdi. Muaz b. Cebel (r.a) şöyle der: ´Mü´min bir kimse cehennem köprüsünü arkasında bırakmadıkça korkusu dinmez´. Tavus için yatak serilir o da uzanırdı, sonra buğday tanelerinin saçta zıpladıkları gibi zıplardı. Sonra kalkıp yatağı toplar, kıbleye yönelir, sabaha kadar ibâdete devam eder ve şöyle derdi: ´Cehennemi hatırlamak, korkanların uykusunu kaçırmıştır´. Hasan Basrî şöyle demiştir: Bir kişi bin sene sonra cehennemden çıkacaktır. Keşke o kişi ben olaydım´. O bu sözü, ebediyyen cehennemde kalmak ve son nefeste imansız gitmek korkusundan söylüyordu. Rivayet ediliyor ki Hasan Basrî kırk sene gülmemiştir. Ravî der ki: Ben onu oturarak gördüğüm zaman sanki boynu vurulmak için getirilmiş bir köle, bir esir gibiydi. Konuştuğu zaman sanki ahireti görüyormuş gibi onun hallerinden haber veriyordu. Sustuğu zaman sanki ateş gözleri arasında kızıştırılmıştı. Şiddetli üzüntü ve korkusundan dolayı kınandı. Bunun üzerine şöyle dedi: "ALLAH Teâlâ´nın bende hoşuna gitmeyen birtakım hallere muttali olup benden nefret edip ´Ey Hasan git! seni affetmiyorum´ demeyeceğinden kim beni emin edebilir? Ben, garantisiz bir şekilde amel ediyorum". İbn Semmak der ki: Birgün bir mecliste vaaz ettim. Oradan bir genç ayağa kalkıp şöyle dedi: - Ey Ebu Abbas! Bugün bir kelime ile vaazettin ki biz ondan başkasını dinlemeseydik perva etmezdik. - Rahmet olasıca! O kelime ne idi? - O kelime senin ´ya cennette veya cehennemde uzun bir zaman durmak, korkanların kalbini paramparça etti´ sözüdür. Bunu söyledikten sonra yanımdan ayrıldı. Onu başka bir mecliste aradım, göremedim. Halini sordum. Bana hasta yattığını söylediler. Onu ziyaret etmek üzere yanına vardım kendisine şöyle sordum. - Ey kardeşim! Senin hastalığın nedir? - Ey Ebu Abbas! Bu hastalık senin ´Cennet veya cehennemde uzunca bir zaman durmak, korkanların kalbini paramparça etmiştir´ sözünden geliyor. Sonra vefat etti. Kendisini rüyamda gördüm ve şöyle sordum: - Kardeşim, ALLAH Teâlâ sana nasıl bir muamele yaptı? - Beni affetti. Bana rahmet etti ve cennete mazhar kıldı. - Ne ile ALLAH Teâlâ seni cennete müstahak kıldı? - O, meşhur kelime ile! İşte bunlar, peygamberlerin, velî kulların, âlim ve salihlerin korkularıdır. Biz onlardan daha fazla korkmaya müstehakız. Fakat korku günahların çokluğundan değildir. Aksine kalplerin saflığından ve marifetin kemâlinden gelir. Aksi takdirde biz günahlarımızın azlığından ve ibâdetlerimizin çokluğundan emin olamayız. Şehvetimiz bizi çeker. Şekavetimiz bize galebe çalar. Durumumuzu mülâhaza etmekten, gafletimiz ve kalbimizin katılığı bizi menetmektedir. Göç etmenin yaklaşması bizi uyandırmadığı gibi, günahların çokluğu da müsbet olarak bizde bir hareket meydana getirmez. ALLAH´tan korkanların durumlarını müşahede etmek bizi korkutmuyor! Sonucun tehlikesi bizi ürkütmüyor! ALLAH Teâlâ´dan dileğimiz, fazilet ve cömertliğiyle hallerimizi yed-i kudretiyle ıslah etmesidir. Tabiî eğer kalp hazır olmadan ve sadece dil ile istemek fayda veriyorsa... Acaipliklerdendir ki biz dünyada servet istediğimiz zaman, tohum serpiyor, ağaç dikiyor, ticaret yapıyor, denizlerde sefer düzenliyor, çöllerin tehlikesine girişiyor, bütün bunlardan sonra serveti umuyoruz. Eğer biz ilim rütbesini istersek, fıkıh ilmini okuyor, onu ezberlemek ve tekrarlamak hususunda, yoruluyor, uykusuz kalıyoruz. Rızıklarımızın talebine var kuvvetimizle dalıyor, ALLAH Teâlâ´nın bize kefil olduğuna bir türlü güvenmiyor ve evimizde bu güvene dayanarak oturmuyoruz. ´Yarab! Bize rızık ver´ demiyoruz. Sonra gözerimizi mukim ve daim olan mülke diktiğimizde sadece dilimizle ´Ey ALLAHım! Bizi affet, bize rahmet et! ALLAH o ALLAH´tır ki ümidimiz onadır. Onunla aziz oluruz´ demekle iktifa ediyoruz. O zaman ALLAH Teâlâ bizi çağırarak şöyle der: Hakîkaten, insan için kendi çalıştığından başkası yoktur. (Necm/39) Sakın dünya hayatı sizi aldatmasın ve o aldatıcı (şeytan) ALLAH´ın affına güvendirmek) suretiyle sizi aldatmasın.(Fâtır/5) Ey insan! Kerîm olan rabbına karşı seni aldatan ne?(İnfitar/6) Sonra bütün bunlar bizi uyandırmıyor. Gurur ve boş temennilerin çukurundan bizi çıkarmıyor. Eğer ALLAH Teâlâ, nasûh tevbesi ile bize lütfetmezse ve tevbe-i nasûh vasıtasıyle elimizden tutup bizi o girdaptan kurtarmazsa bu dehşetli bir felakettir. ALLAH Teâlâ´dan dileğimiz bize tevbe nasip etmesidir. O´ndan dileğimiz kalplerimizin gizliliklerini, tevbeye teşvik etmesi, dilimizle tevbeyi bize son nasip kılmamasıdır. Aksi takdirde biz, deyip de amel etmeyen, dinleyip de kabul etmeyen kimselerden oluruz! Vaazı dinlediğimiz zaman ağlarız. Dinlediğimizle amel etme zamanı geldi mi isyan ederiz. Mahrumluk için bundan daha büyük bir alâmeti fârika yoktur! ALLAH Teâlâ´dan minnet ve faziletiyle tevfîkini ve bizi hakîkate irşâd etmesini talep ederiz. Korkanların hallerini hikâye etmek hususunda verdiğimiz misallerle iktifa edelim. Çünkü bu dürten olan az birşey kabiliyetli kalpte yerleşip, tesir etmeye yeterlidir. Gafil kalbin üzerine denizler akıtılsa yine fayda vermez! İsa b. Mâlik el-Hevlânî´nin sözünü ettiği rahib, rahiblerin hayırlılarındandır. Şunları söylemekle doğru söylemiştir: İsa, rahibin Beytül-Makdis´in kapısında hayran hayran ve mahzun ola-rak durduğunu görür. Nerdeyse rahib fazla ağlamaktan ötürü göz yaşlarını silemeyecek durumdaydı, İsa b. Mâlik dedi ki: Onu gördüğüm zaman görünüşü beni korkuttu ve dedim ki: - Ey rahib! Bana ezberleyeceğim bir nasihat yap! - Kardeşim! Ne ile sana nasihat edeyim? Eğer gücün yetiyorsa yırtıcı hayvanların ve zehirli haşeratın, kıskaca aldıkları bir kişinin yerinde olma! O kişi gaflete dalarsa yırtıcı hayvanların kendisini parçalamasından korkar! Bu kişinin kalbi ürkek ve kor kar bir vaziyettedir. Mağrur olanlar emin olurlarsa da o kişinin bütün gecesi korku içindedir. Tenbel olanlar sevinirlerse de o kişi bütün gün üzüntü içindedir. Rahib bunları söyledikten sonra arkasını çevirip beni terketti. Dedim ki: - Keşke bana daha fazlasını söyleseydin, belki bana fayda verirdi. - Susamış bir kimseye az su da kifayet eder. Rahib doğru söylemiştir. Çünkü saf olan kalp, az bir korku ile harekete geçer. Taşlaşmış kalpten ise, bütün nasihatlar kayar. Rahibin yırtıcı hayvanlar ve zehirli haşerat tarafından çepeçevre sarılmış takdirinin farazî olduğunun zannedilmesi uygun değildir. Aksine bu hakikattir; zira eğer sen basiret nuruyla iç âlemini görseydin onu yırtıcı ve zehirli hayvanların her çeşidiyle öfke, şehvet, hıkd, hased, kibir, ucub, riya ve benzerleri ile dopdolu görürdün. Oysa bu yırtıcılar durmadan seni parçalar, ciğerini sökerler, eğer bir an onlardan gafil kalırsan sana öldürücü darbeler indirirler. Ancak senin gözün onları görmekten perdelidir. Ne zaman ki perde kalkarsa ve kabrine konulursan, o yırtıcıları gö-rürsün. Hem de sûretler ve mânâlarına uygun şekillerine bürünerek sana görünürler. Akrep ve yılanları gözünle göreceksin! Kabrinde etrafını çepeçevre sarmışlardır. Oysa onlar senin şimdiki vasıfların niteliklerindir. Senin için onların sûretleri keşfolunmuştur. Eğer onları öldürmek ve yoketmek istiyorsan ki ölümden önce buna kudretin vardır derhal yap! Aksi takdirde kendini onların ısırması ve sokması için hazırla! Bedenine değil, kalbinin tam ortasına zehirlerini akıtacaklardır. Vesselâm! 103) Künyesi Yalıya b. Müslim veya İbn Süleym olan bu zat Basralıdır. H. 130´da vefat etmiştir. 104) İbn Ebî Dünya 105) Adı Amr b. Şurahbil olan bu zat Kûfelidir. 106) Kendisi Basra´nın kadısıydı. Güvenilir ve âbid bir kişidir. 107) Tam adı Zer b. Ömer b. Zürare el-Hemedanî el-Kûfî´dir. 108) Ebu İshak İbrahim b. Ahmed el-Havvas 109) Doğrusu Esved b. Yezid´dir. Kays en-Nehaî´nin oğludur. Kûfelidir. Bu zatın yaptığı İslâmî bakımdan bir vecibe değildir. Belki zühddür. İsteyen yapar, istemeyen yapmaz; zira nimetlerden nefsin azmayacağı şekilde istifade etmek caizdir. |
Fakr ve Zühd Konusuna Giriş
Fakirlik şahsın muhtaç olduğu şeyin yokluğundan ibarettir. İhtiyaç olmayan şeyin yokluğuna ise fakirlik denilmez. Eğer ihtiyaç olan şey var ve gücü yettiği şekilde ise, ona muhtaç olan kişi fakir sayılmaz. Bu hakikati anladığın zaman, ALLAH´tan başka her varlığın fakir olduğunda şüphen kalmaz, çünkü her varlık, ikinci durumda, varlığının devamına muhtaçtır. Varlığının devamı ise, ALLAH´ın faziletinden kaynaklanır. Eğer varlık âleminde varlığı başkasından istifade edilmiyen bir var varsa işte o mutlak mânâda zengindir. Böyle bir varın varlığı ancak bir zat için düşünülebilir. Bu bakımdan varlık âleminde bir zenginden başkası yoktur. O´ndan başka olan herkes O´na muhtaçtır. Devamlı olarak O´nun cömertliğinden imdat beklerler. Bu hasr´a. (ancak ile ifade edilen kaide ve cümle) şu ayet-i celîle ile işaret edilmiştir: ALLAH zengindir, sizler fakirsiniz. (Muhammed/38) Bu mânâ, mutlak fakirliğin mânâsıdır. Fakat biz burada mutlak fakirliğin beyanını kasdetmiyoruz. Özel olarak mal fakirliğinden bahsediyoruz. Aksi takdirde kulun, ihtiyaçlarının sınıflarına göre fakirliği, kaide altına alınmayacak kadar çoktur. Çünkü kulun ihtiyaçları sayılamayacak kadar çoktur. Mal ile vardığı hedefler onun ihtiyaçlarının bir kısmıdır. İşte biz şimdilik, sadece bu son ihtiyacın beyanını yapmak istiyoruz. Bu bakımdan her mal kaybedene kaybettiği mala göre eğer kaybedilen mal, onun için bir ihtiyaç ise- ´Fakir´ adı veriyoruz. Sonra fakirlik anında onda beş halin olması gerekir. Biz bu halleri ayırır ve her hale bir isim tahsis ederiz ki bu ayırım sayesinde onların hükümlerini belirtebilelim: Birinci Hâl Hâllerin en yücesi olan bu hâl, kişinin malı olduğunda maldan hoşlanmayıp eziyet çekecek durumda olmasıdır. Malı almaktan kaçacak, ondan nefret edecek, onun şerrinden ve meşguliyetinden sakınacak durumda olmasıdır. Bu durum zühd, bu durumda olanın ismi de zahid´dir. İkinci Hâl Kişi öyle bir durumdadır ki malın varlığıyla sevinecek şekilde malı istemediği gibi, eziyet çekecek şekilde maldan nefret de etmez. Eğer mal kendisine gelirse, zâhidlik de göstermez. Bu halin sahibine razı denir. Üçüncü Hâl Malın varlığının yokluğundan daha fazla hoşuna gitmesidir. Mala rağbeti vardır. Fakat kalkıp da malı talep edecek kadar rağbeti kabarmamıştır. Eğer mal saf ve helâl olarak kendisine gelirse, alır ve onunla sevinir. Eğer kazanmak için yorulmaya muhtaç olursa, onunla meşgul olmaz. Bu halin sahibine kanî (kanaatkâr) adı verilir; zira bu kimse malı talep etmeyi terkedecek kadar, var olanla nefsini ikna etmiştir. Buna rağmen kendisinde zayıf bir rağbet de vardır. Dördüncü Hâl Malı talep etmeyi terketmesinin acizliğinden kaynaklan-masıdır. Eğer acizliği olmasaydı malı edinmeye rağbet gösterirdi. Öyle bir rağbet ki yorgunlukla olsa dahi, malın talebine yol bulduğu takdirde, çekinmeden talep eder veya talep etmekle meşgul olurdu. Bu halin sahibine harıs adını veriyoruz. beşinci Hâl Kaybettiği mala, ekmeği kaybeden aç, elbiseyi kaybeden çıplak gibi muhtaç oluşudur. Bu halin sahibine muztar adı verilir. Artık bunun mal talebindeki rağbeti nasıl olursa olsun, ister zayıf, ister kuvvetli bulunsun vardır. Çünkü böyle bir halin rağbetten uzak bulunması az görülür. İşte bunlar beş haldir. En yüceleri zahidliktir. Izdırara zahidlik de eklenirse ileride de bahsi geleceği gibi zâhidlik derecelerinin en yücesidir. Bu beş halin ötesinde zâhidlikten daha yüce olan bir hâl vardır ki o da kişinin nezdinde malın varlığı ile yokluğunun bir olmasıdır. Eğer malı bulursa, onunla sevinmez ve eziyet duymaz. Eğer bulmazsa yine böyledir. Bunun hali, Hz. Âişe´nin hali gibidir; zira Hz. Âişe´ye Beytülmal´daki hakkından yüzbin dirhem geldi. Onu aldı, aynı günde fakirlere dağıttı. Cariyesinin ´Sen bugün dağıttığın paralardan bir dirhemle bize et aldırıp etle iftar etmemizi sağlayamaz miydin?´ demesi üzerine Hz. Âişe ´Eğer daha önce hatırlatsaydın yapardım!´ demiştir. Hali bu olan bir kimse, eğer bütün dünya elinde ve dünya hazineleri onun olsa, ona zarar vermez; zira o, malları kendisinin değil, ALLAH´ın hazinesinden görür. Kendi elinde veya başkasının elinde olması arasında fark görmez. Bu halin sahibine müstağni demek uygundur. Çünkü o hem malın yokluğundan, hem de varlığından müstağnidir. Bu isimden öyle bir mânâ anlaşılmalı ki hem ALLAH´a verilen mutlak ganî, hem de malı çok olan kullara verilen zengin adından ayrılsın; zira malı çok olan kul, malıyla sevindiği takdirde o malın elinde olmasına muhtaç bir fakirdir. O, ancak malın eline geçmesinden dolayı zengindir. Elinde durmasından dolayı değil! Bu bakımdan o, bir de kalacağından ve elinden çıkacağından ötürü müstağnidir; zira bu şahıs, malın bu-lunmasıyla eziyet duymaz ki onun elinden çıkmasına muhtaç olsun. Onunla sevinmez ki onun devamlılığına ihtiyacı olsun. Onu kaybetmemiş ki eline geçmesine ihtiyaç duysun. Bu bakımdan bu-nun zenginliği mutlak zenginliğe daha yatkındır. O halde o, ALLAH Teâlâ´nın vasfı olan müstağniliğe öbüründen daha yakındır. Ancak kulun ALLAH´a yakınlığı, mekân yakınlığı değil, sıfatların yakınlığıdır. Fakat biz bu halin sahibine ganî (zengin) demeyiz, müstağni deriz ki zenginlik, mutlak zengin ve her şeyden müstağni olan ALLAH´a isim olarak kalsın. Bu kul ise varlıkla yokluk yönünden, her ne kadar, maldan müstağni ise de maldan başka olan birçok şeyden müstağni değildir. Kalbini süsleyen zenginliğinin bâki kalması için ALLAH´ın tevfîkini talep etmekten müstağni değildir; zira mal sevgisiyle bağlı bulunan kalp köledir. Maldan müstağni olan kalp ise hürdür. O kalbi kölelikten âzâd eden ALLAH Teâlâ´dır. Bu bakımdan o şahıs, bu âzadlılığın devamına muhtaçtır. Kalpler, sık sık hürriyet ile kölelik arasında evrilip çevrilmektedir. Çünkü kalpler, Rahman´ın kudret parmak-larından ikisi arasındadır. Bu sırra binaen ´Mutlak zenginlik´ ismi, bu kemâlle beraber kişiye ancak mecazen verilir. Zâhidlik bir derecedir. O da Ebrar´ın kemâlidir. Bu halin sahibi Mukarrebîn´dendir. Şüphe yoktur ki zâhidlik bunun hakkında ek-sikliktir; zira ebrarın iyilikleri mukarrebler için kötülük sayılır. Bunun hikmeti de şudur: Dünyadan nefret eden, tıpkı dünyaya rağbet gösterenin dünya ile meşgul olduğu gibi dünya ile meşguldür... ALLAH´tan başkasıyla meşgul olmak ALLAH´tan perdelenmektir; zira seninle ALLAH arasında uzaklık yoktur ki perde ol-sun. Çünkü ALLAH sana şah damarından daha yakındır! ALLAH bir mekânda değildir ki gökler ve yer seninle O´nun arasında perde olsun. Bu bakımdan seninle O´nun arasında perde, ancak ALLAH´tan başkasıyla meşgul olmandır. Kendi nefsin ve şehvetlerinle meşgul olman, ALLAH´tan başkasıyla meşgul olmaktır. Oysa sen durmadan nefsinle ve onun şehvetleriyle meşgulsün. Bu bakımdan devamlı ALLAH´tan perdelisin. Öyleyse nefsinin sevgisiyle meşgul olan bir kimse, ALLAH Teâlâ´dan yüz çe-virmiştir. Nefsinin buğzuyla meşgul olan da ALLAH´tan uzaktır. ALLAH´tan başka herşeyin misâli, aşık ile mâşuku bir araya getiren bir mecliste hazır olan râkibin misâlidir. Eğer âşıkın kalbi râkibe iltifat ederse, onun nefretiyle onu sakil telâkki edip oradaki huzu-runun kerahetiyle meşgul olursa aşık, kalbini onun buğzuyla meşgul ettiği halde mâşukun müşahedesiyle alması gereken lezzetten kalbini çevirmiş demektir. Eğer aşk onun bütün vaktini almış olsaydı o, mâşukun hazır bulunduğu bir yerde, aşkta mâşuka şirk koşmazdı ve bu sevgide bir eksiklik ise, tıpkı onun gibi sevgiliden başkasına buğzettiğinden dolayı bakmak da bir tür aşkta şirk ve eksikliktir. Fakat biri diğerinden biraz daha hafiftir. Kemâl, kalbin ne buğz, ne de sevgi yönünden sevgiliden başkasına iltifat etmemesidir; zira nasıl ki kalpte bir halde iki sevgi bir araya gelmiyorsa, aynen onun gibi, bir halde sevgi ile buğz da bir araya gelemez. Dünyadan nefret etmekle meşgul olan, sevgisiyle meşgul olan gibi, ALLAH´tan gafildir. Ancak sevgisiyle meşgul olan gafildir ve gafleti içerisinde uzaklaşma yolunda yürümektedir. Nefretle meşgul olan ise gafildir. Fakat gafleti içerisinde ALLAH´a yakınlaşma yolunu tâkip etmektedir; zira bu kimse için sonunda bu gafletin kalkması, yerini şuhûda bırakması umulur. Bu bakımdan bu şahıs için kemal derecesi beklenilir. Çünkü dünyanın nefreti, ALLAH´a götüren bir binektir. O halde seven ile buğzeden, iki yoldan hacca giden iki yolcu gibidir. Bu yolcuların ikisi de deveye binmek devenin yemiyle, deveyi yürütmek ile meşguldürler. Fakat biri, Kâbe´ye yönelip de Kâbe´nin tam ters istikametinde gidiyor. Bu iki gafil, bu hale nisbeten eşittirler. Her ikisi de Kâbe´den perdeli olmak ve onu unutmak durumunda eşittirler. Fakat Kâbe´ye yönelip gidenin hali, sırtını çevirip gidenin haline nisbeten daha övülür bir haldir. Zira bu kimsenin Kâbe´ye varması umulur. Fakat Kâbe´nin içinde itikâfta bulunan bir kim-senin haline nisbeten övülmez. Bu bakımdan dünyadan nefret etmenin, esasında hedef ve maksut olduğunu sanman uygun değildir. Dünya, insanı ALLAH´tan alıkoyar. ALLAH´a varmak ancak engeli geçmekle olur. Ebu Süleyman ed-Dârânî şöyle demiştir: ´Dünya hakkında zâhidlik edip sadece zâhidlik vasfıyla iktifa eden, onunla meşgul olan bir kimse gibi acele istirahat istemektedir. Oysa ahireti temin etmekle meşgul olması gerekir´. Bu bakımdan ahiret yolunun sülûku zâhidlik vasfının ötesindedir. Nitekim hac yolunun sülûkunun, hacca mâni olan alacaklının hakkını vermenin ötesinde olduğu gibi... Madem ki durum budur, dünyada zâhidlik, eğer dün-yanın varlık ve yokluğundaki rağbeti hedef ediniyorsa kemâlin zirvesidir. Eğer onunla dünyanın yokluğundaki rağbet kastediliyorsa, bu takdirde, razı, kanî ve haris´in derecelerine göre kemâl sayılır. Müstağni´nin derecesine göre eksikliktir. Mal hakkındaki kemâl derecesi, mal ile suyun senin nezdinde eşit olmasıdır. Denizin kenarında olan suyun ne bolluğunun ne de azlığının zarurî miktar hariç sana sıkıntı vermediği gibi, sıkıntı vermemesidir. Bununla beraber mal, insanın muhtaç olduğu bir şeydir. Nitekim suya da ihtiyacı vardır! Oysa kalbin bol sudan kaçmak veya bol suya buğzetmekle meşgul olmaz. Aksine ´İhtiyaç kadar ondan içer ve ihtiyaç kadar ondan ALLAH´ın kullarına içiririm. Hiç kimseyi ondan cimrilik yaparak mahrum etmem!´ dersin. İşte mal da senin için aynen bunun gibi olmalıdır. Zira ekmek ile su, ihtiyaç husu kuvvetli kimse zayıfların derecesine indiğini göstermek için maldan kaçtığını belirtmiş olur ki zayıflar da malı terketmek hususunda kendisine uysunlar; zira eğer zayıflar mal edinmekte ona uyarlarsa helâk olurlar! Nitekim afsunlu bir kimse, çocuklarının yanında yılandan korkuyormuş gibi yapar. Oysa bu kaçışı, yılanı tutmaktan korktuğu için değildir. Fakat çocukların yanında yılanı tutarsa, çocukların da ona bakarak yılanı gördüklerinde tutmaya çalışarak helâk olacaklarını bildiği için böyle davranır Zayıfların adımlarına adımlarını uydurmak, peygamberler, velîler ve âlimler için zarurîdir. Bu bakımdan mertebelerin altı olduğu ve o mertebe-lerin en yücesinin de müstağnî´nin, sonra zâhid´in, sonra râzî, sonra kanî, sonra haris ve sonra muztarr´ın mertebesi olduğu anlaşıldı. Muztarr hakkında zühd, rıza ve kanaat tasavvur edilebilir. Onun derecesi, hallerin değişmesi nisbetinde değişir. Fakir ismi bu beş mertebeye ıtlak olunur. Müstağnî´ye fakir demeye gelince, bu mânâyla fakir denmez. Eğer fakir denirse başka bir mânâ ile denir. O mânâ da kendisinin bütün işlerde, hassaten mal hususunda ALLAH´a muhtaç olduğunu bilmesidir. Bu bakımdan müstağnî ´ye fakir ismini vermek, tıpkı nefsini kul olarak bilen ve kulluğunu ikrar eden bir kimseye ´el-Abd´ ismini vermek gibidir; zira böyle bir kimseye ´el-Abd´ ismini vermek, gafillere vermekten daha evlâdır. Her ne kadar ´el-Abd´ ismi, bütün halka ıtlak olunan umumî bir isim ise de durum yine de böyledir. İşte bunun gibi fakir ismi de umumî bir isimdir. Kim nefsini ALLAH´a muhtaç kabul ederse, ona fakir ismini vermek, başkasına vermekten daha haklı olur. Bu bakımdan fakir ismi bu iki mânâ arasında müşterek bir isimdir. Bu iştirâk ve ortaklığı bildiğin zaman, Hz. Peygamber´in (s.a) ´Fakirlikten sana sığınıyorum´,2 ´Fakirlik neredeyse küfür olacaktı!´3 hadîsleriyle ´Beni miskin (fakir) olarak yaşat! Beni miskin olarak öldür´4 hadîs-i şerîfi arasında çelişki olmadığını anlarsın. Zira Hz. Peygamber, yukarıdaki hadîs-i şeriflerde, muztarr ve muhtacın fakirliğinden ALLAH´a sığınmış, ALLAH´a karşı meskenet (fakirlik) ve zilleti ikrar etmek ve ALLAH´a muhtaç olmaktan ibaret olan fakirliği de duasında ALLAH´tan talep etmiştir. ALLAH´ın salât ve selâmı hem onun, hem de yerin ve göğün ehlinden seçilmiş kulların üzerine olsun! 2) Taberânî 3) Beyhâkî ve İbn Adîy 4) Abd b. Humeyd, İbn Mâce, (Ebû Said´den) |
Birinci Bölüm
Ebu Derdâ (r.a) dedi ki: ´İki dirhem sahibi, hapis veya hesap bakımından bir dirhem sahibinden daha fazla zorluk çeker´. Hz. Ömer, Said b. Âmir´e bin dinar gönderdi. Said b. Âmir mahzun olarak eve geldi. Hanımı kendisine İslâm´da bir hâdise mi oldu?´ diye sordu. Said ´Ondan daha şiddetlisi oldu!´ deyip şöyle devam etti: ´Eskimiş entarini bana getir!´ Bunun üzerine hanım eskimiş entarisini parçaladı. Onu keseler haline getirdi. Dinar ve altınları parça parça yaptı ve (harbe gidenlere) dağıttı. Sonra sabaha kadar ağlayıp namaz kıldı. Sonra dedi ki: Hz. Peygamber´in şöyle dediğini duydum: Ümmetimin fakirleri zenginlerinden beş yüz sene önce cennete gireceklerdir. Hatta zenginlerden bir kişi onların kalabalığı arasında cennete girer. Onun elinden tutulup cennetten çıkarılır.30 Üç sınıf, hesapsız cennete girecektir: 1.Elbisesini yıkamak isteyip başka bir elbisesi olmayankimse. 2. Aynı ateşin üzerine iki çanağı koyamayan kimse. 3. İçecek istediğinde kendisine hangi içeceği istediği sorulmayan kimse.31 Bir fakir Süfyan es-Sevrî´nin meclisine vardı. Süfyan ona ´Yaklaş! Eğer zengin olsaydın seni yaklaştırmazdım!´ dedi. Süfyan es-Sevrî´nin zengin arkadaşları, fakir olmayı temenni ederlerdi. Çünkü Süfyan, fakirleri kendine yaklaştırır, zenginlere de pek yüz vermezdi! el-Müemmil32 dedi ki: ´Süfyan es-Sevrî´nin meclisinde zenginden daha zelil fakirden daha azizini görmedim´. Hukemadan biri şöyle demiştir:´Fakir olan âdemoğlu, fakirlikten korktuğu kadar ateşten korksaydı ikisinden birden kurtulurdu. Eğer zenginliğe rağbet ettiği gibi cennete rağbet etseydi ikisini birden elde ederdi. Eğer zâhirde ALLAH´ın mahlûklarından korktuğu kadar bâtında ALLAH´tan korksaydı dünya ve ahiret saadetine ererdi´ İbn Abbas (r.a) şöyle demiştir: Lokman (a.s) oğluna ´Hiç kimseyi elbisesinin eskiliğinden ötürü tahkir etme! Muhakkak ki seninle onun rabbi birdir´ dedi. Yahya b. Muaz şöyle demiştir: ´Fakirleri sevmek, peygamberlerin ahlâkındandır. Onların meclisinde oturmayı tercih etmek, sa-lihlerin alâmetindendir. Onların sohbetinden kaçmak mü-nafıkların alâmetindendir!´ Haberlerde, daha önce indirilen kitablardan alındığına göre, ALLAH Teâlâ peygamberlerinden birine vahiy göndererek şöyle buyurmuştur: Senden nefret edip seni gözümden düşürmemden sakın! Bu takdirde dünyayı oluk halinde üzerine akıtırım. Hz. Âişe, bir günde yüzbin dirhem dağıtıyordu. Bu parayı Muaviye, İbn Amr ve başka idareciler kendisine gönderirlerdi. Oysa sırtındaki entarisi yamalıydı. Cariyesi ´Keşke bize bu para-dan bir dirhemlik et alıp da oEbu Derdâ (r.a) dedi ki: ´İki dirhem sahibi, hapis veya hesap bakımından bir dirhem sahibinden daha fazla zorluk çeker´. Hz. Ömer, Said b. Âmir´e bin dinar gönderdi. Said b. Âmir mahzun olarak eve geldi. Hanımı kendisine İslâm´da bir hâdise mi oldu?´ diye sordu. Said ´Ondan daha şiddetlisi oldu!´ deyip şöyle devam etti: ´Eskimiş entarini bana getir!´ Bunun üzerine hanım eskimiş entarisini parçaladı. Onu keseler haline getirdi. Dinar ve altınları parça parça yaptı ve (harbe gidenlere) dağıttı. Sonra sabaha kadar ağlayıp namaz kıldı. Sonra dedi ki: Hz. Peygamber´in şöyle dediğini duydum: Ümmetimin fakirleri zenginlerinden beş yüz sene önce cennete gireceklerdir. Hatta zenginlerden bir kişi onların kalabalığı arasında cennete girer. Onun elinden tutulup cennetten çıkarılır.30 Üç sınıf, hesapsız cennete girecektir: 1.Elbisesini yıkamak isteyip başka bir elbisesi olmayankimse. 2. Aynı ateşin üzerine iki çanağı koyamayan kimse. 3. İçecek istediğinde kendisine hangi içeceği istediği sorulmayan kimse.31 Bir fakir Süfyan es-Sevrî´nin meclisine vardı. Süfyan ona ´Yaklaş! Eğer zengin olsaydın seni yaklaştırmazdım!´ dedi. Süfyanı es-Sevrî´nin zengin arkadaşları, fakir olmayı temenni ederlerdi. Çünkü Süfyan, fakirleri kendine yaklaştırır, zenginlere de pek yüz vermezdi! el-Müemmil32 dedi ki: ´Süfyan es-Sevrî´nin meclisinde zenginden daha zelil fakirden daha azizini görmedim´. Hukemadan biri şöyle demiştirnunla iftar etmiş olsaydık´ deyince, oruçlu bulunan Hz. Aişe de şöyle dedi: ´Eğer daha önce hatırlatsaydın yapardım´. Hz. Peygamber, Âişe´ye nasihat ederek şöyle buyurmuştur: Eğer bana iltihak etmeyi istiyorsan fakirlerin hayatından ayrılma! Zenginlerle beraber oturmaktan kaçın. Sırtındaki entariyi yamalamadıkça çıkarma!33 Bir kişi İbrahim b. Edhem´e onbin dirhem getirdi. İbrahim kabul etmedi, kişi ısrar etti. İbrahim ona ´Sen ister misin ki onbin dirhemle ismimi fakirlerin defterinden sildirteyim. Hiçbir zaman o parayı kabul etmem´ dedi, 30) İmam Ahmed 31) Ebu Şeyh, Sevab, (Ebu Said´den) 32) Adı el-Müemmil b. İsmail el-Basrî, künyesi Ebu Abdurrahman´dır. |
Fakirliğin Hakîkati, Fakir´in Çeşitli Halleri ve İsimleri
Fakirin, bâtınında, zâhirinde, ihtilât ve fiillerinde uyması ge-reken birtakım edepleri vardır. Onları gözetmesi gerekir. Bâtın edeplerine gelince, kalbinde ALLAH Teâlâ´nın kendisine bir deneme olarak vermiş olduğu fakirliği hor görmemesidir; yani ALLAH´ın fiilini, ALLAH´ın fiili olmak hasebiyle her ne kadar fakirliği hor görse de hor görmemesidir. Tıpkı kan aldıran bir kimse gibi... Kan aldırmaktan ötürü eziyet çektiğinden onu hor görür. Fakat kan alıcıya ve kan alma aletine hor bakmaz. Aksine kan alıcıya karşı minnet duyar. İşte derecelerinin en azı budur ve böyle yapmak farzdır. Bunun zıddı ise haram ve fakirlik sevabını yakıcıdır. Ey fakirler cemaati! ALLAH´ın fiiline razı olun! (Bu takdirde) fakirliğinizin sevabını elde etmiş olursunuz. Aksi takdirde mahrum kalırsınız. Hz. Peygamber´in bu hadîs-i şerîfinin mânâsı şudur. Bu derecelerin daha yücesi, fakirliği de hor görmeyip, aksine fakirliğe razı olmasıdır. Fakirliği talep etmek, zenginliğin tehlikelerini bildiğinden dolayı, fakirliğe sevinmek, bâtınında ALLAH´a tevekkül edip zaruret miktarını kendisine vereceğine güvenmek ve ihtiyaç miktarından fazlasını hor görmek daha yüce bir derecedir. Hz. Ali şöyle demiştir: ´Muhakkak ki ALLAH Teâlâ´nın, fakirlik-ten ötürü birtakım azapları ve yine fakirlikten ötürü birtakım sevapları vardır´. Bu bakımdan fakirlik, sevabı kazandırdığı zaman onun alâmetlerinden biri, onunla ahlâkını güzelleştirmek, rabbine itaat etmek, halinden şikayet etmemek ve kulluğundan dolayı teşekkür etmektir. Cezayı gerektirmesinin alâmetlerinden biri fakirlikte ahlâkını kötüleştirmek, ibadetini bırakmak sûretiyle rabbinden şikayet etmek, kaza ve kaderine küsmektir! Bu her fakirin durumunun övülmediğine delâlet eder. ALLAH´ın kaderine kızmayıp, razı olan veya fakirliğe sevinen ve meyvesinin ne olduğunu bildiğinden dolayı razı olan fakir övülür; zirâ şöyle denilmiştir: Herhangi bir kula dünyadan birşey verildiği takdirde ona ´Bunu üç şey üzerine al´ denir: 1. Meşguliyet 2. Üzüntü 3. Ahirette uzun hesap. Zâhirinin edebine gelince, iffet ve güzelliğini belirtip, fakirlik ve şikayetini belirtmemelidir. Hatta fakirliğini örtbas etmelidir. Örtbas ettiğini de örtbas etmelidir. ALLAH Teâlâ çoluk çocuk babası olduğu halde iffetli olan fakiri ve mü´min kulunu sever.48 Bilmeyen, utangaçlıklarından ötürü onları zengin zanneder. (Bakara/273) Süfyan es-Sevrî şöyle demiştir: ´Amellerin en faziletlisi, meşakkat anında tahammül göstermektir´. Bir başka zat da şöyle demiştir: ´Fakirliği örtmek, sevabın hazinelerindendir!´ Amellerdeki edebi, hiçbir zengine zenginliğinden dolayı tevazu göstermemesidir. Aksine zengine karşı gururlanmalıdır. Hz. Ali şöyle demiştir: ´ALLAH´ın sevabına rağbet etmek bakımından zenginin fakire tevazuu ne güzeldir!´ Bundan daha güzeli, ALLAH´a güvenmek bakımından, fakirin zengine karşı gururlanmasıdır! Bu bakımdan bu bir rütbedir. Bu rütbeden daha azı, zenginlerle oturmaya rağbet göstermemesidir. Çünkü böyle yapmak tamahkârlığın başlangıçlarındandır. Süfyan es-Sevrî şöyle demiştir: Fakiri, zenginlerle oturup kalktığı zaman görürsen onun riyakâr olduğunu bil! Sultanla otu-rup-kalktığı zaman görürsen hırsız olduğunu bil!´ Ariflerden biri şöyle demiştir: ´Fakir zenginlerle oturup kalktığı zaman kulpu kopar, ismeti kalkar. Onlara gönül verdiği zaman sapıtır!´ Zenginlere yağcılık yapmak ve vereceklerine ta mah etmek bakımından, hakkın zikrinden sükût etmesi uygun değildir. Fiillerindeki edebine gelince, fakirlikten ötürü ibâdetten gevşememeli, kendisinde fazla olanın birazını vermekten imtina etmemeli; zira bunu vermek, yoksulun takati nisbetinde çaba sa fetmesidir. Bunun fazileti çok ve zenginlikten dolayı verilen birçok mallardan daha fazladır. Zeyd b. Eslem´den rivayet edildiğine göre Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: - Sadakanın bir dirhemi, ALLAH katında, yüz bin dirhemden daha üstündür. - Ey ALLAH´ın Rasûlü! Bu nasıl olur? - Bir kişi malının fazlalığından yüz bin dirhem çıkarıp, sadaka verirse, bir kişi de iki dirheminden birini gönül rızasıyla çıkarıp, sadaka olarak verirse, işte bir dirhemin sahibi yüz bin dirhemin sahibinden (bu takdirde) daha üstün olur.49 Hiçbir malı istif etmemesi uygundur. İhtiyaç miktarını alıp gerisini çıkarıp vermelidir. Malı istif etmekte üç derece vardır: Biricisi: Sadece bir gün, bir gece için istif etmesidir. Bu de-rece, sıddîkların derecesidir. ikincisi: Kırk gün için azık edinmelidir; zira kırk günden fazla olanı uzun emel beslemeye dahildir. Kırk günlük müddeti ise, âlimler Hz. Musa´ya (a.s) tayin edilen miaddan anlamışlardır. Bu bakımdan o miaddan kırk gün yaşamayı ümit etmenin ruhsatlı olduğu anlaşılmaktadır. Bu derece, muttakîlerin derecesidir. Üçüncüsü: Bir sene için istif etmesidir. Bu ise, ruhsatta mertebelerin en uzağıdır ve salihlerin mertebesidir. Kim azık edinmekte bu son mertebeyi geçerse o, halk tabakasının bilgisizlik ve sarhoşluğuna girer. Tamamen hususîliğin hudutları dışına çıkar! Bu bakımdan zayıf olan bir salihin zen-ginliği, kalbinin bir senelik azığı bulunması sebebiyle itminana kavuşmasıdır. Havass´tan olan bir kimsenin zenginliği, kırk günlük bir azıktadır. Havass´ül-Havass´ın zenginliği, birgün bir gecelik azıktadır. Hz. Peygamber (s.a) bu kısımların benzeri üzerinde kadınlarına taksimat yapmıştır. Mal olduğu zaman bazılarına bir senelik azık verir, bazılarına kırk günlük, bazılarına da bir gün ve bir gecelik... Bir gün ve bir gecelik verilenlerden biri de Hz. Âişe ile Hz. Hafsa´dır. 48) İbn Mâce, Taberânî, İbn Adîy ve Beyhakî 49) Nesaî, (Ebû Hüreyre´den muttasıl olarak) |
Mutlak Fakr´ın Fazileti
Hamd o ALLAH´a mahsustur ki kumlar O´nu tesbih eder, gölgeler O´na secde ederler. O´nun heybetinden dağlar paramparça olur. İnsanı yapışkan çamur ile kuvvetli balçıktan yarattı. Şeklini en güzel sûrette süslendirdi. Boyunu posunu güzel biçimde yaptı. Kalbini hidayet nûruyla dalâletin bataklıklarından korudu. Sabah akşam hizmet kapısını çalmaya kendisine izin verdi. Sonra hizmetinde muhlis olanın basiretini ibret nûruyla sürmeledi ki ziyasıyla celâlin huzurunu görsün. Dolayısıyla doğduğu andan itibaren her güzeli çirkin bırakan kemâl ve güzellik ona göründü. O´nu müşahedesinden ve kapısından uzaklaştıran herşey ona ağır geldi. Dünyanın görünür tarafı ona, kırıtan kendisini beğenen bir kadının sûretinde göründü. İç tarafı ise, ona beli kamburlaşmış ve yüzü buruşmuş, zillet çamurunda yoğrulmuş, azabın kalıbına dö-külmüş bir acûze kadın gibi göründü. Hile ve sihrin incelikleriyle sır ve çirkinliklerini gizlemek için elbiselerine ağlarını kurmuştur. Onları hilenin çeşitleriyle avlar. Sonra visal va´dine sadece muhalefet etmekle kalmaz, onları zincir ve halkalarla bağlar. Belâ ve azap çeşitlerini onlara tattırır. Arif kişilere, onun çirkin sır ve fiilleri göründüğünde onu sevmeyen bir kimenin zühdüyle onda zâhid oldular. Servetlerle böbürlenmeyi terkettiler. Bütün gayretleriyle celâlin huzuruna yönelip o huzurun kesilmez visaline bel bağladılar. Fena ve zevâle mâruz kalmayan ebedî bir müşâhedeye güvendiler! Salât ve (selâm) peygamberlerin, Efendimiz Muhammed´in ve hayırlı olan âlinin üzerine olsun! Muhakkak ki dünya ALLAH´ın düşmanıdır. Sapıtanlar onun sapıtmasıyla, kayanlar onun hilesiyle kaymışlardır. Onun sevgisi bütün hataların başıdır. Ondan nefret etmek ibâdetlerin esası ve ALLAH´a yaklaştırıcı hareketlerin temelidir. Onun vasfıyla ilgili olan hususları sonuna kadar izah ettik. Mühlikât bölümününDünyanın Zemmi bahsinde onu sevmenin kötülüğünü be-lirtmiştik. Şimdi de ondan nefret etmenin faziletini, onun hakkında zâhidliğin faziletini zikredeceğiz. Çünkü bu durum, Münciyât´ın başıdır. Öyle ise kurtuluş ancak dünyadan uzaklaşmaya bağlıdır. Fakat dünyayı bırakmak, ya dünyanın kuldan uzaklaşmasıyla olur; bu duruma fakirlik denir veya kulun dünyadan uzaklaşmasıyla olur; bu duruma da zühd denir. Bunların her birinin saadete ulaşmakta tesiri, kurtuluşta nasibi vardır. Şimdi fakirlik ve zühd´ün hakîkatini, derecelerini, kısımlarını, şart ve hükümlerini zikredelim. Bu bölümün birinci kısmında fakr´ı, ikinci kısmında zühd´ü zikredeceğiz. |
Ashab´ın ve Âlimlerin Sözleri
Bir rivayette şöyle vârid olmuştur: ´Kullar, dinleri için dünyalarından eksik olana aldırmadıkça ´Lâ ilâhe illALLAH´ demeleri ALLAH´ın gazabını onlardan uzaklaştırır!´ Başka bir lâfızda ´Dünyalarının kârını dinlerine tercih etmedikçe´ şeklinde vârid olmuştur. Hem bunu yaptıkları, hem de ´Lâ ilâhe illALLAH´ dedikleri zaman ALLAH Teâlâ onlara ´Yalan söylüyorsunuz! Bu kelimeyi doğrulukla söylemiyorsunuz!´ karşılığını verir. Ashabın biri şöyle demiştir: ´Bütün amelleri tedkik ettik. Ahiret işinde dünyadaki zühdden daha verimli bir amele tesadüf etmedik´. Ashabtan biri tâbiînin büyüklerine hitab ederek şöyle demiştir: - Siz amel ve gayretiniz bakımından Hz. Peygamber´in as-habından daha çok görünüyorsunuz. Fakat onlar sizden daha hayırlı idiler. - Bu neden böyle idi? - Onlar, dünya hakkında sizden daha zâhid idiler! Hz. Ömer (r.a) şöyle demiştir: ´Dünyadaki zâhidlik, kalbin ve bedenin rahatıdır´. Bilâl b. Sa´d95 şöyle demiştir: ´Şu durum, günah bakımından, insan için yeter de artar. ALLAH Teâlâ bizi dünya hakkında zâhid kılıyor. Oysa biz gittikçe dünyaya dalıyoruz´. Bir kişi Süfyan es-Sevrî´ye ´Ben zâhid bir âlimi görmek istiyorum´ deyince, Süfyan ´Rahmet olasıca! O, bulunmaz bir kayıptır!´dedi. Vehb b. Münebbih dedi ki: ´Cennetin sekiz kapısı vardır. Cennet ehli oraya gittikleri zaman kapıcılar şöyle haykırırlar: ´RABBİMizin izzetine yemin olsun! Dünyada zâhid ve cennete aşık olanlardan önce buraya kimse giremez!´ Yusuf b. Esbat şöyle demiştir: ALLAH Teâlâ´dan üç haslet istiyorum a) Öleceğim zaman tereke olarak mülkümde bir kuruş paranın bulunmamasını, b) Boynumda bir kuruş borcum olmamasını, c) Kemiğimin üzerinde bir çiğnem et bulunmamasını... Yusuf b. Esbat´ın bütün bu istekleri ALLAH tarafından kendisine verildi. Rivayet ediliyor ki Abbasî halîfelerinden biri fakîhlere çeşitli hediyeler gönderdi. Onlar kabul ettiler. Fudayl´ın çocukları babalarına ´Bütün fakîhler halifenin hediyesini kabul ettikleri halde sen bu fakirliğine rağmen hediye kabul etmiyorsun!´ deyince, Fudayl b. İyaz ağlayarak şöyle dedi: ´Benimle sizin misaliniz, tıpkı bir öküzü olup onunla nadas eden, kocadığı zamanda kesip deri-sinden faydalanan bir kavmin misâline benzer. Sizler de böylesiniz. Beni, kocadığım için kesmek istiyorsunuz. Ey aile efradım! Açlıktan ölmeniz, sizin için Fudayl´ı kesmenizden daha hayırlıdır´. Ubeyd b. Umeyr der ki: ´Hz. İsa (a.s) yünden yapılmış bir elbise giyer, ağaç yapraklarını yerdi. Ölecek bir evladı, harap olacak bir evi olmadığı için yarına da birşey bırakmadı. Nerede akşam olsa orada yatıyordu. Ebû Hâzım´ın hanımı kendisine ´İşte kış mevsimi geldi! Yiyecek, giyecek ve yatacak lâzımdır´. Bunun üzerine, Ebu Hâzım, hanımına ´Evet! Bütün bunlar lâzımdır. Fakat (unutma) ölüm için hazırlanmak da lâzımdır. Ölümden sonra dirilmek, ondan sonra ALLAH´ın mahkemesinde muhakeme olmak, ondan sonra ya cennet veya cehennem için de tedbir almak lâzımdır´ dedi. Hasan Basrî´ye ´Elbiselerini sık sık niçin yıkamıyorsun?´ denildiğinde ´Daha acil işlerim var da ondan!´ cevabını vermiştir İbrahim b. Edhem der ki: Kalplerimiz üç perde ile perdelenmiştir. Bu perdeler kalbin önünden kalkmadıkça kul için yakîn keşfolunmaz: 1. Var olan servetle sevinmek, 2. Yok olduğundan dolayı üzülmek, 3. Övülmeye sevinmek. Bu bakımdan mevcuda sevindiğin zaman harîs olursun. Yok olandan ötürü mahzun olduğunda ALLAH´ın kaderine küsmüş olursun. Kadere küsen ise, azap görür. Övülünce sevindiğinde nefsini beğenmiş olursun. Oysa nefsi beğenmek ve kibire kapılmak ameli yakıp kül eder. İbn Mes´ud (r.a) der ki: ´Kalbi zâhid olanın iki rek´at namazı, onun için, ALLAH nezdinde zâhid olmadığı halde dünyanın sonuna kadar var kuvvetiyle ibâdet eden âbidlerin ibâdetinden daha hayırlıdır!´ Seleften biri şöyle demiştir: ´ALLAH Teâlâ´nın bizden uzaklaştırdığı şeyler hakkındaki nimeti, bize tevcih ettiği şeylerdeki nimetinden daha fazladır´. Sanki bu zat, Hz. Peygamber´in şu hadîs-i şerîfinin mânâsına bakarak bu sözü söylemiştir: ALLAH, mü´min kulunu o kul dünyayı sevdiği halde dünyadan, sizin hastanızı koruduğunuz gibi korur. Bu anlaşıldığı zaman, insanı sıhhate götüren perhizde, hastalığı meydana getiren şeyden daha büyük bir nimet olduğu bilinir. Süfyan es-Sevrî der ki: ´Dünya doğruluk evi değil, eğrilik evidir. Sevinç değil üzüntü evidir. Dünyayı tanıyan bir kimse ne onun genişliğine sevinir, ne de sıkıntısına üzülür. Sehl et-Tüsterî şöyle dedi: İbâdet eden bir kimsenin ibâdeti dört şeyden kalbini tasfiye etmedikçe, hâlis olmaz: Açlık, Çıplaklık, Fakirlik ve Zillet´. Hasan Basrî der ki: Ben bir kavme (Ashâb-ı kirâm) yetiştim. Bir çoklarıyla ar-kadaşlık yaptım. Dünya onlara yöneldiği zaman hiç sevinmezlerdi. Sırt çevirip gittiği zaman da hiç üzülmezlerdi. Yemin olsun, dünya onların gözünde topraktan daha kıymetsizdi. Onlar elli, altmış sene yaşadığı halde, katlanmış bir elbiseleri, kaynamış bir çanakları bile yoktu. Yattıkları zaman onlarla toprak arasında bir örtü de yoktu. Evindekilere hiçbir zaman yemek yapmayı emretmezlerdi. Gece olduğunda ayakta el pençe divan dururlardı. Yüzlerini toprağa koyar, gözyaşları yanaklarından akardı. Kölelik zincirinden âzad etmesini rablerinden dilerdi. İyilik yaptıkları zaman, bunun şükrünü edâ ederler, ALLAH´tan kabul etmesini isterlerdi. Kötülük yaptıkları zaman da üzülür, ALLAH´tan affetmesini talep ederlerdi. Onlar bu hal üzere devam ettiler. ALLAH´a yemin olsun, onlar bile günahtan kurtulamadılar. Ancak ALLAH´ın mağfireti ile kurtuldular. ALLAH´ın rahmeti onların üzerine olsun ve rızası onlarla beraber bulunsun! 94) Taberânî, Hâkim 95) Adı İbn Temîm el-Ensari veya el-Kindî´dir. Künyesi Ebu Amr ed-Dimeşkî olan bu zat, faziletli bir âbid idi. Hişam´ın hilâfeti döneminde vefat etmiştir. |
Taksime Razı Olan, Rızkına Kanaat Eden ve Doğru Olan Fakirlerin Fazileti
Ayetler (Bir de o mallar) şu muhacir fakirlere aittir ki (onlar) yurtlarından ve mallarından çıkarılmışlardır. ALLAH´ın lütuf ve rızasını ararlar; ALLAH´a ve peygamberine (mal ve canlarıyla) yardım ederler. İşte bunlar doğru olanlardır.(Haşr/8) (Sadakalar) şu fakirlere mahsustur ki onlar ALLAH yolunda kapanıp kalmışlardır. Yeryüzünde gezip dolaşamazlar.. Bilmeyen, utangaçlıklarından dolayı onları zengin zanneder.(Bakara/273) ALLAH Teâlâ onları över mahiyette kelâmını sevketti. Sonra on-ların fakirlik vasfını hicret etmek ve ALLAH yolunda mahsur kalmak vasıflarına takdim etti. Bu takdim edişte fakirliğin faziletine dair bir delil vardır. Hadîsler Fakirliğin faziletine delâlet eden hadîsler sayılmayacak kadar çoktur. Abdullah b. Ömer´den şöyle rivayet ediliyor. Hz. Peygamber (s.a) ashabına insanların hangisinin daha hayırlı olduğunu sorunca cevap olarak şöyle dendi: -O zengin ki nefsinde ve malında olan ALLAH´ın hakkını verir! - Bu kişi pek güzel kişidir. Fakat insanların en hayırlısıdeğildir. - Ey ALLAH´ın Rasûlü! O halde insanların en hayırlısı kimdir? Öyle bir fakirdir ki gücü yettiği kadar ALLAH yolunda verir.5 Hz. Peygamber (s.a) Bilâl´e hitaben şöyle buyurmuştur: ALLAH´ın huzuruna fakir olarak var, ALLAH´ın huzuruna zengin olarak varma!6 Muhakkak ki ALLAH, çocuk babası olan ve dilenmekten sakınan fakiri sever.7 Ümmetimin fakirleri zenginlerinden beşyüz sene önce cen-nete girecektir.8 Başka bir hadîste ´Kırk sene´ diye vârid olmuştur.9 Bu hadîsten gaye, bu ikinci rivayete göre, haris olan fakirin haris olan zengine tekaddüm etmesinin takdiridir. Beşyüz sene ile takdîr ise, zâhid fakirin ahirete tâlip olan zengin üzerindeki tekaddüm takdiridir. Fakirliğin derecelerinin değişikliğinden zikrettiğimiz, zarurî olarak sana fakirler arasında da derecelerinde farklılık olduğunu bildirir. Haris olan fakir zâhid olan fakirin yirmibeş derece altındadır. Zira kırkın beşyüze nisbeti yirmibeştir. Zannetme ki Hz. Peygamber´in takdîr etmesi rastgeledir. Hz. Peygamber haktan başkasıyla konuşmaz. Çünkü onun konuşması, kendisine gelen vahiydir. Onun bu sözü tıpkı şu sözü gibidir: Salih rüya (doğru rüya), peygamberliğin kırkaltı cüzünden bir cüzdür.10 Hz. Peygamber´in bu takdiri, şüphesiz ki bir hakîkat takdiridir. Fakat Hz. Peygamber´den başka hiç kimse bu nisbetin illetini hakkıyla bilemez. Ancak tahmin edebilir; zira bilir ki peygamberlik, peygambere mahsus olan vasıftan ibarettir. Peygamber´in dışındaki insanlarda yoktur. Peygamber hususiyetlerin birçok çeşitleriyle tahsis olunur: Birincisi, ALLAH, ALLAH´ın sıfatları, melekler ve ahiretle ilgili şeylerin hakîkatini bilir. Onun bildiği, başkasının bildiği gibi değildir. Onun bilgisi malûmatın çokluğu, yakîn, tahkik ve keşfin fazlalığı ile, başkasının bilgisine muhaliftir. İkincisi, peygamberin nefsinde öyle bir sıfatı vardır ki âdetleri paramparça eden fiiller onunla kendisi için tamamlanır. Nitekim bizim sıfatımızın irade ve ihtiyarımızla beraber olan hareketleri-mizin onunla tamamlandığı gibi... O sıfat kudrettir. Her ne kadar kudret ile kudretin meydana getirdiği şeyin ikisi birden, ALLAH´ın fiili ise de... Üçüncüsü, peygamber için öyle bir sıfat vardır ki onunla melekleri görür. Nitekim gözü olan bir insan öyle bir sıfat vasıtasıyla görünen şeyleri idrâk eder. Dördüncüsü, peygamber için öyle bir sıfat vardır ki o sıfat vasıtasıyla gayb âleminde, gelecekte olan şeyi ya uyanıklık veya uyku halinde idrâk eder. Çünkü o sıfatla Levh-i Mahfuzu idrâk eder, oradaki gaybı görür. İşte bunlar birtakım kemalât ve sıfatlardır. Peygamberler için sabit oldukları bilinir ve her birinin bir kaç kısma ayrıldığı da bilinir. Bazı kere kırka, elliye, altmışa kadar bölme imkânına sahibiz, hatta kırk altıya kadar da bölmeye kendimizi zorlayabiliriz. Sıhhatli rüyanın kırk altı parçasından bir parça olabilecek şekilde zorlayabiliriz. Fakat mümkün olan taksi mat yollarından bir yolu tayin etmek ancak zan ve tahminle olur. Biz tahkikî olarak Hz. Peygamber´in o yolu kasdettiğini veya etmediğini bilmiyoruz. Bizce malûm olan ancak peygamberliğin taksimatının esası kendileriyle tamam olan sıfatların derleyicileridir. O da bizi takdirin illetini bilmeye irşâd etmez ve yine böylece biliriz ki daha önce geçtiği gibi fakirlerin çeşitli dereceleri vardır. Fakat mesela şu haris fakir neden zâhid fakirin derecesinin altıda birinin yarısı üzerindedir ki kırk sene önce cennete girmesine hükmedilmedi. Öbürü beşyüz senelik bir tekaddümü iktiza etti ki peygamberlerin dışındaki insanların kuvvetinde bu sırra varmak ancak bir tür tahminle olur. Oysa tahmine güvenilmez. Bütün bu konuşmalardan gaye; bu işlerin benzerlerinde takdir yoluna dikkati çekmektir; zira zayıf imanlı bazen zanneder ki bu söz Hz. Peygamber´in dilinden tesadüfî olarak çıkmıştır. Oysa peygamberlik mertebesi böyle olmaktan yücedir. Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: Bu ümmetin en hayırlısı fakirleridir. Cennette ilk yatanları zayıflarıdır.11 Benim iki sanatım vardır. Kim onların ikisini severse beni de sevmiş olur. Kim onlardan nefret ederse benden de nefret etmiş olur. (Onlar) fakirlik ile cihaddır.12 Rivayet ediliyor ki Cebrail (a.s) Hz. Peygamber´e inerek dedi ki: Ey Muhammed! ALLAH Teâlâ sana selâm ediyor ve şöyle diyor: ´Şu dağları altın etmemi ve seninle beraber gezdirmemi ister misin? Bunun üzerine Hz. Peygamber (s.a), başını eğerek bir an düşündü ve sonra şöyle dedi: Ey Cebrail! Muhakkak dünya, evi olmayanın evidir. Malı olmayanın malıdır. Aklı olmayan dünya için toplar. Bu cevap karşısında Cebrail ´Yâ Muhammed! ALLAH seni sabit söz ile korudu!´ dedi.13 Rivayet ediliyor ki Hz. İsa (a.s) seyahatinde, abasına bürünmüş, uyuyan bir insanın yanından geçti. Onu uyandırarak şöyle haykırdı: ´Ey uyuyan! Kalk! ALLAH´ı an!´ Adam, Hz. İsa´ya ´Benden ne istiyorsun? Ben dünyayı ve dünya ehlini terketmişim!´ dedi. Bu cevap üzerine İsa (a.s) ona ´Ey dostum! Öyleyse uyu!´ dedi. Hz. Musa (a.s) toprak üzerinde yatan bir kişinin yanından geçti. Onu, başının altında bir ker(Uygunsuz kelime. Yönetimle irtibata geçiniz)(Uygunsuz kelime. Yönetimle irtibata geçiniz)(Uygunsuz kelime. Yönetimle irtibata geçiniz)i yastık yapmış, yüz ve sakalı toprak içerisinde kalmış olduğu halde abasına bürünmüş olarak gördü, Bu manzara karşısında şöyle haykırdı: ´Yarab! Senin şu kulun, dünyada zâyi olmuştur!´ Bunun üzerine ALLAH Teâlâ ona vahiy göndererek ´Ey Musa! Sen bilmez misin, ben cemâlimin tamamıyle kuluma nazar ettiğim zaman bütün dünyayı ondan dürer alırım´ dedi.14 Ebu Râfi´den rivayet ediliyor ki: Hz. Peygamber´e bir misafir geldi. O misafiri ağırlamak için Hz. Peygamber´in yanında birşey olmadığından beni (Hayber) yahudilerinden birine gönderdi ve dedi ki: ´Git yahudiye söyle! Muhammed sana der ki: ´Receb ayına kadar bana biraz un borç olarak veya satarak versin´. Ebû Râfi der ki: Yahudiye varıp istedim. Yahudi Hayır! ALLAH´a yemin ederim. Ancak yanımda rehin bırakması şartıyla veririm´ dedi. Bunun üzerine, hâdiseyi Hz. Peygamber´e haber verdim. Şöyle buyurdu: ALLAH´a yemin olsun. Ben gök ehli arasında eminim. Yer ehli arasında eminim. Eğer yahudi bana satsaydı veya borç verseydi, muhakkak ona hakkını öderdim. Benim şu kürkümü yahudiye götür. Yanına rehin bırak! Hz. Peygamber´in yanından çıkarken şu ayet nazil oldu: Onlardan bazı zümrelere kendilerini denemek için verdiğimiz dünya hayatının süsüne gözlerini dikme. Rabbinin rızkı daha hayırlı ve daha devamlıdır.(Tâhâ/133) Bu ayet-i celîle, dünya hususunda Hz. Peygamber için bir tâziye (ve teselli) olarak inmiştir.15 Fakirlik, mü´min için, atın yanakları üzerine inen güzel kâkülünden daha süslüdür.16 Sizden bir kimse sağlıklı, cemaati içerisinde emîn olduğu ve günlük nafakası yanında bulunduğu durumda sabahlarsa, sanki dünya bütün varlıklarıyla onun için toplanmış ve ona verilmiştir.17 Ka´b´ul-Ahbar dedi ki: ALLAH Teâlâ Hz. Musa´ya ´Ey Musa! Fakirliğin sana yönelip geldiğini gördüğünde de ki: Salihlerin alâmet-i fârikasına merhaba!´ Atâ el-Horasanî der ki: Peygamberlerden biri bir deniz sahilin-den geçerken baktı ki balık tutan biri besmele çekip ağını balık tutmak için suya atıyor. Fakat hiçbir şey ağa girmiyor. Sonra başka birinin yanından geçti. O da ´şeytanın ismiyle´ deyip ağını denize attı. Ağ o kadar balıkla doldu ki neredeyse çekip çıkarmaktan aciz kaldı! Bunun üzerine Peygamber (a.s) şu münâcatta bulundu: ´Yarab! Bu ne acaipliktir? Oysa bütün bunların elinde olduğunu biliyorum´. Bunun üzerine ALLAH Teâlâ meleklere dedi ki: ´O iki kişinin nezdimdeki derecelerini peygamberime gösterin!´ O peygamber fakir için ALLAH katındaki kerameti, o şerir için de rezaleti görünce ´Yarab! Razı oldum!´ dedi. Cennete baktım ve gördüm ki ehlinin çoğu fakirlerdir. Cehenneme baktım ve gördüm ki ehlinin çoğu zenginler ve kadınlardır. Başka bir lâfızda: ´Zenginler nerededir?´ diye sorulunca ´Çok çalışmak onları geride bırakmıştır´ denilmiştir.18 ´Ateş ehlinin çoğunu kadınlar olarak gördüm´. Bunun üzerine ´Kadınlara ne oluyor?´ denildi. Denildi ki: ´Onları altın ile zaferan meşgul etmiştir´.19 Mü´minin dünyada hediyesi fakirliktir.20 Peygamberlerin en son cennete gireni Süleyman b. Dâvud´dur. Çünkü dünya mülkü vardı. Ashabımın en son cennete gireni Abdurrahman b. Avf´tır. Çünkü zengindi.21 Onun sürünerek cennete girdiğini gördüm.22 İsa (a.s) şöyle demiştir: ´Zengin şiddetle (zorla) cennete girer´. Ehl-i Beyt´ten gelen bir haberde, Hz. Peygamber (s.a) şöyle buyurmuştur: ALLAH bir kulu sevdiği zaman, ona belâ verir. Onu çok sevdiği zaman, kendi nefsi için edinir. Denildi ki: ´Ya RasûlALLAH! Bundan maksad nedir?´ Şöyle buyurdu: ´Ona ne aile efradı, ne de dünya malı bırakır´.23 Fakirliğin yönelip geldiğini gördüğünde ´salih kimselerin alâmet-i fârikasına merhaba!´ de. Zenginliğin yönelip geldiğini gördüğünde de ki: ´Bir günah ki cezası peşin verildi´.24 Hz. Musa (a.s) ALLAH´a şöyle seslendi: ´Yarab! Halkından sevdiklerin kimlerdir ki senin için onları seveyim?´ ALLAH şöyle cevap verdi: ´Her fakir, her fakir´. Hadîs-i kudsî´de, ikinci defa söylenilen fakir kelimesinin diğerinin tekidi olması mümkündür ve yine ondan, şiddetli fakirliğin kastedilme ihtimali de vardır. Mesih (a.s) şöyle demiştir: ´Muhakkak ben fakirliği sever, nimetler içerisinde yüzmekten nefret ederim´. Mesih´in nezdinde isimlerin en sevimlisi kendisine ´Ey miskin!´ denmesiydi. Arapların zenginleri Hz. Peygamber´e ´Bize bir gün, fakirlere de bir gün tayin et! Onların geldiği gün biz gelmeyelim. Bizim sana geldiğimiz gün de onlar gelmesinler!dediler. ´Onlar´ ile Bilâl, Selman, Süheyb, Ebû Zer, Habbab b. Eret, Ammâr b. Yâsir, Ebû Hüreyre ve ashab-ı suffe´den olan fakirleri kastediyorlardı. Peygamber (s.a) onların dediğini kabullendi. Çünkü onlar fakirlerin kokularından eziyet duyduklarından şikayet etmişlerdir. Fakirlerin giydikleri yün elbiseydi. Terledikleri zaman elbiselerinden ter kokusu geliyordu ve bu durum zenginlere gayet ağır geliyordu. Akra b. Habis et-Temimî, Uyeyne b. Hısn el Fezzarî, Abbas b. Mirdas es-Sülemî ve benzerleri zenginlerden idiler. Hz. Peygamber onlarla fakirlerin bir mecliste bir araya gelmemesine razı oldu. Bunun üzerine şu ayet-i celîle nâzil oldu: Nefsini sabah ve akşam rızasını dileyerek rablerine dua eden kimselerle beraber tut! Gözlerin dünya hayatının süsünü isteyerek onlardan başka yana sapmasın. Kalbini bizi anmaktan alıkoyup nefsinin arzusuna uyan ve işi hep aşırılık olan kişiye itaat etme. De ki: Kur´ân, rabbinizden gelen bir haktır. Artık dileyen iman etsin, dileyen inkâr etsin!´ (Kehf/28-29) İbn Ümmi Mektûm, Hz. Peygamber´in yanında, Kureyş´in eşrafından bir kişi varken, Hz. Peygamber´in huzuruna girmek için izin istedi. Bu durum Hz. Peygamber´e ağır geldi. Bunun üzerine ALLAH Teâlâ şu ayetleri gönderdi: Surat astı ve döndü, âma geldi diye... Ne bilirsin belki o arınacak? Yahut öğüt alacak da öğüt kendisine fayda verecek? Kendisini müstağni görüp tenezzül etmeyene gelince, sen ona yöneliyorsun.(Abese/1-6) Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: Kıyamet gününde kul getirilir. ALLAH Teâlâ, dünyada birinin başka birinden özür dilediği gibi kuluna arz-ı mazeret ederek şöyle der: ´İzzet ve celâlim hakkı için, senin katımda kıymetsiz olduğundan dolayı senden dünyayı esirgemiş değilim. Fakat ben, senin için hazırladığım nimetlerden dolayı dünyayı senden esirgedim! Ey kulum! Şu saflara çık. Kim benim için sana yedirmişse veya seni giydirmişse, yedirdiği ve giydirdiğiyle sadece benim rızamı kasdetmişse, onun elinden tut. Onu sana bağışladım´. Oysa o gün ter insanları gemlemiştir. O kişi ALLAH Teâlâ´nın emriyle safların arasına girer. Dünyada kendisine yardım edeni gözetler. Onun elinden tutar ve cennete götürür.25 - Fakirleri iyi tanıyın. Onlara iyilik yapın. Onların bir devleti vardır. - Ya RasûlALLAH! Onların devleti ne demektir? - Kıyamet günü olduğu zaman onlara şöyle denilir: ´Size bir parça ekmek yedirene veya bir yudum su içirene veya bir elbise giydirene bakın! Onun elinden tutun! Sonra onu cennete götürün!´26 Cennete girdim. Önümde bir tıkırtı işittim. Baktım Bilâl´i gördüm. Cennetin en yüksek tabakasına baktım. Ümmetimin fakirleriyle evlatlarını gördüm. Cennetin alt tabakasına baktım ve gördüm ki orada, pek az zengin ve kadın vardır. Dedim ki: ´Yarab! Bunların durumu nedir?´ Şöyle buyurdu: Kadınlara iki kırmızı; altın ile ipekli zarar verdi. Zenginler mal ile meşgul oldular´. Bu arada ashabımı kontrol ettim. Abdurrahman b. Avf´ı göremedim. Sonra ağladığı halde bana geldi. Kendisine şöyle sordum: - Seni benden geri bıraktıran nedir? - Ey ALLAH´ın Rasûlü! ALLAH´a yemin ederim, ihtiyarlatıcı birçok musibetlerle mülâki olmazdan önce sana varamazdım. Zannettim ki ben seni göremeyeceğim! - Neden böyle oldu? - Malımdan ötürü hesaba tutuldum!27 Şu duruma bak! Abdurrahman ki ALLAH´ın Rasûlüyle beraber büyük şerefe nail olmaya sahip olduğu ve cennet ehlinden olan on kişiden biri bulunduğu ve ´ancak malıyla şöyle hükmeden müstesnadır´ hadîsine mazhar olan zenginlerden biri olduğu halde durumu böyledir. Buna rağmen zenginlik onu bu kadar zarara uğratmıştır. Hz. Peygamber fakir bir kişinin yanına girdi. Hiçbir şeyini görmedi. Bunun üzerine şöyle buyurdu: Eğer bu kişinin nûru yeryüzündeki bütün insanlara taksim olunsa hepsini zengin ederdi.28 Size cennet ehlinin padişahlarından haber vereyim mi? - Evet, ey ALLAH´ın Rasûlü! - Onlar, her zayıf ve başkası tarafından zulme uğrayan saçı sakalı tozlu topraklı bulunan ve iki eskimiş elbise sahibi olan bir kimse gibidir ki ona kıymet verilmez. Eğer o, ALLAH Teâlâ´nın üzerine (ondan birşey istemek sûretiyle) yemin ederse, muhakkak ALLAH onu yemininde doğrular. İmran b. Husayn (r.a) dedi ki: Hz. Peygamber´in katında benim bir değerim vardı, bana şöyle buyurdu: - Ey İmran! Muhakkak katımızda bir derece ve kıymetin vardır. Acaba kızım Fâtıma´yı hastalığından dolayı ziyaret etmek ister misin? - Evet! Anam-babam sana feda olsun ey ALLAH´ın Rasûlü! Bunun üzerine Hz. Peygamber kalktı. Ben de onunla beraber kalktım. Fâtıma´nın kapısına geldi. Kapıyı çaldı ve ´Selâm üzeri-nize olsun! Gireyim mi?´ diye izin istedi. - Ey ALLAH´ın Rasûlü gir! - Yanımdaki insanlarla beraber mi girelim? - Ey ALLAH´ın Rasûlü! Beraberinde kim var? - İmran vardır! - Seni hak peygamber olarak gönderen ALLAH´a yemin olsun, sırtımda bir abadan başka birşey yoktur. Hz. Peygamber ´Abayı şöyle yap´ diyerek eliyle abayı bedenine sarmasını işaret etti. Fâtıma ´Abayı bedenime sardım. Başımı ne yapacağım!´ deyince, Hz. Peygamber üzerinde bulunan eskimiş bir ageli Fâtıma´ya attı ve ´Bununla da başını ört!´ dedi. Sonra Fâtıma, Hz. Peygamber´e izin verdi. Hz. Peygamber içeri girdi ve şöyle buyurdu: - Ey kızım! Selâm üzerine olsun. Sen nasıl sabahladın? - ALLAH´a yemin ederim. Hasta bir vaziyette sabahladım! Birşey yemeyişim hastalığımı daha da artırdı. Açlık bana zarar verdi. Bunun üzerine Hz. Peygamber ağlayıp şöyle buyurdu: Ey kızım! Üzülme! ALLAH´a yemin olsun, ben de üç günden beri bir yemek tatmış değilim. Oysa ben ALLAH katında senden daha şerefliyimdir. Eğer RABBİMden isteseydim mutlaka bana yedirirdi. Fakat ben ahireti dünyaya tercih ettim. Sonra Hz. Peygamber eliyle Fâtıma´nın omuzunu okşayarak ona şöyle dedi: - Müjde sana! ALLAH´a yemin olsun! Muhakkak sen cennetkadınlarının hatunusun. - Ya Firavun´un hanımı Asiye, İmran´nın kızı Meryem nerede? - Asiye kendi âlemindeki kadınların hatunu, Meryem de kendi âlemindeki hanımların hatunudur. Sen ise, kendi âlemindeki kadınların hatunusun. Muhakkak hepiniz (cennette) kamıştan yapılmış köşklerde oturacaksınız. Orada ne eziyet var, ne kalabalık ve ne de yorgunluk! Sonra Hz. Peygamber Fâtıma´ya dedi ki: ´Amcamın oğluyla kanaat et! ALLAH´a yemin olsun, seni dünyada efendi olan, ahirette efendi olan biriyle evlendirdim!´29 Hz. Ali´den rivayet edildiğine göre Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: Halk, fakirlerini kızdırdıkları, dünyanın imarına fazla önem verdikleri ve dirhemlerin istifine daldıkları zaman, ALLAH onlara dört bela verir: Zamandan kıtlık... Sultandan zulüm... Hükümlerin infazcılarından hiyanet... Düşmandan da üstünlük... 4) Abd b. Humeyd, İbn Mâce, (Ebû Said´den) 5) Deylemî 6) Hâkim 7) İbn Mâce 8) Tirmizî 9) Müslim 10) Buhârî 11) Irâkî bu hadisîn aslına rastlamadığını söylemektedir. 12) Irâkî aslına rastlamadığını söylemektedir. 13) Irâkî´ye göre bu hadîs iki hadîsten meydana gelmiştir. (Birincisini Tirmizî, ikincisini Şirâzî ve Beyhakî rivayet etmiştir). 14) Kût´ul-Kulûb 15) Taberânı, İbn Ebî Şeybe, İbn Rahuveyh, Bezzar, Ebû Yâ´lâ, İbn Münzir 16) Taberânî 17) Taberânî 18) İmam Ahmed 19) Nikâh bahsinde geçmişti. 20) Muhammed b. Hafif eş Şirazî, Deylemî 21) Daha önce geçmişti. 22) İmam Ahmed, Taberânî 23) Taberânî 24) Deylemî 25) İbn Hibban 26) Ebû Nuaym 27) Taberânî 28) Müslim, Buhârî 29) Cimriliğin Zemmi bölümünde geçmişti.İmam Ahmed,(Ma´kel b. Yesâr´dan) |
Fakirliğin Zenginliğe Üstünlüğü
Hz. Peygamber (s.a) şöyle buyurmuştur: Yetecek kadar nafakaya kanaat edip İslâm dinine hidayet edilmiş kişiye cennet vardır.34 Ey fakirler kitlesi! Kalplerinizden ALLAH´a (hükmüne) razı olunuz. (Bu takdirde) fakirliğinizin sevabını elde edersiniz! Aksi takdirde mahrum kalırsınız!35 Birinci hadîste bahsi geçen kişi, kanaat eden kişidir. Bu son hadîste bahsi geçen ise, ALLAH´ın hükmüne razı olan kişidir. Sanki bu hadîsin mefhumu şunu sezdiriyor: ´Harîs bir kimse, fakirliğinden ötürü hiçbir sevap kazanmaz!´ Oysa fakirliğin fazileti hakkındaki umumî hükümler delâlet eder ki fakir, harîs ise de sevabı vardır. Nitekim bunun tahkiki ileride de gelecektir. Bu bakımdan buradaki ´razı olmak´tan gaye; ALLAH´ın dünyayı kendisinin esirgemesini kerih görmesidir. Nice mal isteyen vardır ki onun kalbinde ne ALLAH´a karşı bir inkâr ve ne de fiiline karşı bir nâhoşluk vâki olur! İşte fakirliğin sevabını yakıp yok eden nâhoşluk bu demektir. Hz. Ömer´den rivayet edildiğine göre Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: Herşeyin bir anahtarı vardır. Cennetin anahtarı ise, fakir ve miskinlerin sevgisidir. Bu sevgi de sabırlarından ötürüdür. (Zira) onlar kıyamet gününde ALLAH ile sohbet edeceklerin ta kendileridir.36 Hz. Ali´den rivayet edildiğine göre Hz. Peygamber şöyle bu-yurmuştur: ALLAH katında kulların en sevimlisi, rızkına kanaat eden ve ALLAH´ın hükmüne razı olan fakirdir.37 Ey ALLAH´ım! Muhammed´in âlinin rızkını yetecek kadar kıl.38 İster fakir, ister zengin olsun, hiç kimse yoktur ki kıyamet gününde, ´keşke dünyada bana yetecek kadar mal verilseydi´ temennisinde bulunmasın!39 ALLAH Teâlâ Hz. İsmail´e vahiy göndererek şöyle buyurmuştur: - Beni kalpleri kırılmışların yanında ara! - Onlar kimlerdir? - Doğru olan fakirlerdir. Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: Fakir razı olduğu zaman ondan daha faziletlisi yoktur.40 ALLAH Teâlâ kıyamet gününde şöyle der: ´Mahlûklarımdan seçtiğim kullarım nerede?´ Melekler ´Ey RABBİMiz! Onlar kimlerdir?´ diye sorarlar. ALLAH Teâlâ ´Onlar müslümanların, benim verdiğime kanaat eden, kaderime razı olan fakirleridir. Onları cennete sokun!´ der. Bu emir üzerine, melekler fakirleri cennete sokarlar. Fakirler yerler, içerler. Oysa halk, hesap içerisinde hâlâ kıvranmaktadır.41 Bu hüküm, kanaat eden ve kadere razı olan fakir hakkındadır. Zahidin faziletini, eğer ALLAH dilerse, kitabın ikinci şıkkında zikredeceğiz. Rıza ve kanaat hakkındaki eserler ise pek çoktur. Tamahkârlığın kanaata zıd düştüğü açıktır. Hz. Ömer (r.a) şöyle demiştir: ´Tamahkârlık fakirliktir. Halkın servetinden ümidi kesmek zenginliktir. Halkın elindeki servetten ümidini kesen, rızkına kanaat eden bir kimse onlardan müstağni olur´. Ebu Mes´ud (r.a) şöyle demiştir: Hergün bir melek arşın altından şöyle çağırır: ´Ey Âdemoğlu! Sana kifayet edecek az mal, azdıracak çok maldan daha hayırlıdır´. Ebu Derdâ şöyle demiştir: ´Aklında eksiklik olmayan hiç kimse yoktur. Sebebi de dünya fazlasıyla kişiye geldiği zaman sevinir. Oysa gece ve gündüz, onun ömrünü tüketmek için durmadan çalışırlar. O da buna hiç üzülmez! Âdemoğluna yazıklar olsun! Artan mal, eksilen ömür fayda vermez!´ Hükemadan birine şöyle denildi: ´Zenginlik ne demektir?´ Cevap olarak ´Senin az temennin ve sana yetene razı olmandır!´ dedi. İbrahim b. Edhem, Horasan´ın zenginlerindendi. Babası Belh emîrlerindendi. Birgün köşkünden çıkarken köşkün bahçesinde duran bir kişiye baktı, kişinin elinde ısırdığı bir ekmek vardı, kişi ekmeği yediği zaman bulunduğu yerde uyudu. İbrahim hizmetkârlarından birine ´Bu kişiyi, uyandığı zaman bana getir!´ emrini verdi. Adam uyandığı zaman hizmetkâr onu İbrahim´in huzuruna çıkardı. - Ey kişi! Aç olduğun için mi ekmeği yedin? - Evet! .. - Doydun mu? - Evet! - Sonra güzel uyudun mu? - Evet! Bunun üzerine İbrahim içinden şöyle dedi: ´Madem ki nefis bu kadarla kanaat eder, artık ben dünyayı neyleyim!´ Amr b. Abdikays, tuz ile yeşillik yiyen bir kişinin yanından geçti. Bunun üzerine Amr ona ´Ey ALLAH´ın kulu! Sen dünyanın bu kadarcığına razı oldun mu?´ dedi. Kişi Amr´a ´Bundan daha kötüsüne razı olan birini sana göstereyim mi?" dedi. Amr ´Evet, göster´ dedi. Kişi ´Kim ahiret yerine dünyaya razı olursa, işte o bundan daha kötüsüne razı olmuş demektir´ dedi. Muhammed b. Vâsi´ kuru bir ekmeği çıkarır, su ile ıslatır ve tuz ile yiyerek şöyle derdi: ´Kim dünyanın bu kadarcığına razı olursa, o hiç kimseye muhtaç olmaz´. Hasan Basrî şöyle derdi: ´ALLAH Teâlâ bazı kavimlere lânet etmiştir (etsin). ALLAH onlar için yemin etmiş, onlar ALLAH´a inanmamışlardı´. Bunu söyledikten sonra şu ayeti okudu: Gökte rızkınız da var, uyarıldığınız (azap) da var! Semanın ve yerin rabbine yemin olsun ki bu iş, sizin konuşmanız gibi gerçektir.(Zâriyât/22-23) Ebu Zer (r.a) birgün halk arasında oturuyordu. Bu sırada hanımı gelerek şöyle haykırdı: ´Evde kepek bile yokken hâlâ bunların arasında oturuyorsun?´ Ebu Zer ´Ey kadıncağız! Önümüzde geçilmez bir gedik vardır. O gedikten ancak yükü hafif olan kurtulur´ dedi. Bunun üzerine hanımı, durumuna razı olarak dönüp gitti. Zünnûn-i Mısrî şöyle demiştir: ´İnsanların küfre en yakını sabırsız fakirdir´. Hakîmlerden birine şöyle denildi: ´Senin malın nedir?´ Hakîm şöyle dedi: ´Zâhirde süslenmek, bâtında normal hareket etmek ve halkın elindeki servetten ümitsiz olmaktır´. Rivayet ediliyor ki ALLAH Teâlâ geçmiş peygamberlere gönderdiği semavî kitabların birinde şöyle buyurmuştur: ´Ey Âdemoğlu! Eğer dünyanın tamamı senin olsa ondan ancak yiyeceğin senindir. Bu bakımdan sana dünyanın tamamından yiyeceğini verdiğimde ve onun hesabını da başkasına yüklediğimde muhakkak (bilmelisin ki) sana iyilik yapmışımdır´. Kanaat hususunda ise şöyle demiştir: İnsanlara değil ALLAH´a yalvar! Başkasının malından ümi-dini kes, kanaat et. Muhakkak ki azizlik ümitsizliktedir. Her akraba ve yakınından müstağni ol! Muhakkak ki zengin, halktan müstağni olan kimsedir. Yine aynı mânâda şair şöyle demiştir: Ey cem´eden ve cem´ettiğini de başkasından meneden! Oysa zaman, kapılarından hangisini yüzüne kapatacağını takdir ettiği halde kendisini gözetir. Düşünür ki ölümü kendisine nasıl gelecektir? Sabah mı gelecek veya ölümle geceleyip ölüm kapısını mı vuracaktır? Sen mal topladın! Ey mal toplayıcı! Bana söyle! O mal için o malı dağıtacak günleri de topladın mı? Mal senin yanında varislerin için depolanmıştır. Mal ancak onu infak ettiğin gün senin malındır! ALLAH´a güvenerek sabahtan işine giden bir gencin kalbi ne kadar da müreffehtir. Muhakkak ki rızıkları taksim eden ALLAH ona rızık verecektir. O gencin namusu korunmuştur. Onu kirletmez. Yüzü yepyenidir, onu eskitmez! Kanaatin sahasına inen bir kimsenin, kanaatin gölgesinde kendisini uykusuz bırakan bir üzüntüsü kalmaz! 33) Tirmizî, (garib olarak); Hâkim, (sahih olarak) 34) Müslim 35) Ebu Mansur ed-Deylemî 36) Dârekutnî 37) İbn Mâce, (bir benzerini) 38) Müslim 39) İbn Mâce 40) Irâkî bu hadîsi bu ibare ile görmediğini söylemektedir. 41) Deylemî |
| All times are GMT +3. The time now is 10:09. |
Powered by vBulletin®
Copyright ©2000 - 2025, Jelsoft Enterprises Ltd.
Siyaset Forum 2007-2025