|
Kürtçe Öğreniyorum. / Başlangıç Programı /
Kürtçe'de 31 harf vardır. Bunlar:
Büyük harfler: A B C Ç D E Ê F G H I Î J K L M N O P Q R S Ş T U Û V W X Y Z Küçük harfler: a b c ç d e ê f g h i î j k l m n o p q r s ş t u û v w x y z Kürtçe'de 8 sesli harf vardır: A E Ê I Î O U Û (a e ê i î o u û) Kürtçe'de 23 sessiz harf vardır: B C Ç D F G H J K L M N P Q R S Ş T V W X Y Z (b c ç d f g h j k l m n p q r s ş t v w x y z) Kürtçe'de yazılış itibariyle büyük ve küçük harfler arasında 'ı' harfi hariç fark yoktur. Büyük 'ı' harfi, 'I' şeklinde küçüğü 'i' şeklinde yazılır. Kürtçe'deki harflerin hem telaffuzları bakımından hem de çıkış yerleri (mahreç) bakımından Türkçe'den birçok farklılığı vardır. Biz dersimizde fazla ayrıntısına girmeden önemli gördüğümüz bazı farklılıkların üzerinde duracağız. 1-Kürtçe'deki sesli harfler Türkçe'dekinden farklı olarak biraz daha uzun okunur. 2-Kürtçe'de bulunup da Türkçe'de bulunmayan harfler, Ê, Q, U, W, X harfleridir. 'Ê', 'E' harfiyle hemen hemen aynı yerden çıkar. Sadece dilin ortası yukarı doğru kavis alır. êzing: odun êriş: saldırı êvar: akşam bêwar: yurtsuz bêr: kürek 'Q' için, 'K' harfinin kalın hali diyebiliriz. Boğazdan telaffuz edilir. qam: boy qelî: kavurma qels: güçsüz beq: kurbağa feqî: medrese öğrencisi 'W' harfi dudakların büzülerek ileriye doğru uzatılması suretiyle çıkar. wate: anlam werîs: urgan welat: vatan ciwan: genç wir: sert bakış 'X' harfi 'H' harfinin kalın hali diyebiliriz. xurt: kuvvetli xanî: ev xort: delikanlı berx: kuzu baxçe: bahçe 'U' harfi Türkçe’deki “Ü”harfinin karşılığıdır. uskere: tas Kurd: Kürt kuştin:öldürmek guman: şüphe gul: gül Kürtçe'de ayrıca 'XW' diftong sesi de vardır. Kendi başına okunamaz. Ancak kelime içinde kullanılabilir. 'X' ile 'W' arasında 'I' varmış gibi değil, tek bir ses gibi okunur. Xweda: Allah xwestin: istemek xweydan: ter berxwedan: direniş dilxweş: memnun Ezberlenmesi Gereken Kelimeler ap, mam: amca bav: baba bira: erkek kardeş çûndin: gitmek dê: anne dotmam: amca kızı firîn: uçmak hatin: gelmek kal: dede kirin: yapmak lênûsk: defter met, bîbî: hala nivîsandin: yazmak pênûs: kalem pîrik: nine pirtûk: kitap pirtûkxane: kütüphane pismam: amca oğlu vexwarin: içmek xal: dayı xaltî: Teyze xwarin: yemek xwendin: okumak xwişk: kız kardeş |
ZAMİRLER
Zamirler bilindiği gibi isimlerin yerini alan sözcüklerdir. Kürtçe'de zamirin karşılığı; İsim = Nav Yer = Cîh. Zamir de ismin yerini alan anlamında Cînavk olarak isimlendirilmiştir. Biz zamirleri anlatırken ayrıntıya girmeden, konuşmada pratik olarak, işimizi kolaylaştıracak noktaları üzerinde duracağız. Bütün zamirler üstünde de durmayacağız. Kürtçe'de zamirler 11 gruba ayrılır. 1-Şahıs Zamirleri (Cînavkên Kesane) 2-Dönüşlü Zamir (Cînavka Vegerok) 3-Ek Şeklindeki Zamir (Cînavka Qertafi) 4-İyelik Zamiri (Cînavka Xwedîtiyê) 5-Yakınlaştırma Zamiri(Cînavka Berbihevîn) 6-Bağlaç Zamiri (Cînavka Girekî) 7-Bileşik Zamirler (Cînavkên Lihevxistî) 8-Belirtisiz Zamirler (Cînavkên Nebinavkirî) 9-Bitişik Zamir (Cînavkên Pêvebestî) 10-Soru Zamirleri (Cînavkên Pirsiyarî) 11-İşaret Zamirleri (Cînavkên Şanîdanê) 1-ŞAHIS ZAMİRLERİ: Zamirler içinde en önemlileri kişi/şahıs zamirleridir. Şahıs zamirleri iki gruptur. 1.Grup: 2.Grup Ez Min Ben Tu Te Sen Ew Wî (er.)/Wê(byn) O Em Me Biz Hûn We Siz Ew Wan Onlar 1. grup zamirler sade zamirlerdir. 2. grup zamirler bükümlüdür. 2. grup zamirlerde cinsiyet ayırımı vardır. 3. tekil şahısta yani O' da 'Wî' erkekler için 'Wê' bayanlar için kullanılır. Yine 1. grupta 3. tekil şahıs ile yani O (ew), 3. çoğul şahıs aynıdır. Bunların farkı yaptıkları fiilde görülür. Bunları birer örnek ile açıklayalım: Ez fêra xwe dixebitim : Ben dersime çalışıyorum. Min go :Ben dedim. Tu kovar naxwazî? : Sen dergi istemiyor musun? Te sêv xwariye :Sen elma yemişsin. Ew çû malê : O eve gitti. Wî defter xwest :O defter istemîş.(erk) Emê pirtûk bixwînin : Biz kitap okuyacağız. Wê go çi?: O ne dedi? (byn.). Hûn çi dikin? : Siz ne yapıyorsunuz? Me pênûs stendiye :Biz kalem almışız. Ew çûn malê : Onlar eve gitti. We çi dî?: Siz ne gördünüz. Wan nedî : Onlar görmediler. İkinci grup şahıs zamirleri sadece bazı fiilerin geçmiş zaman çekimlerinde özne olarak kullanılabilirler. Gelecek zaman ve şimdiki zamanda kullanılmazlar. Yukarıda verilen zamirlerle beraber ezberlenecek kelimeler:; xanî : ev dar : ağaç sêv : elma mişmiş : kaysı daristan :orman piling : kaplan şêr :erkek aslan şepal : dişi aslan gur : kurt kovar : dergi komele : dernek rûpel : sayfa pel :yaprak helbest : şiir çîrok : hikaye nivîs :yazı nivîsandin: yazmak xwendin :okumak ALIŞTIRMA Aşağıdaki cümleleri Türkçe'ye çeviriniz. Ez çûm ba Alî:…………………. Tu dixwî?:……………………… Ew naçe kuçê:…………………. Em helbest dixwînin…………… Hûn diçin Komelê?……………. Ew naçin kuçê............................. Aşağıdaki cümleleri Kürtçe'ye çeviriniz. Ben hikaye okudum…………………. Sen ne yapmışsın?................………… O elma yemîş(erkek için)……………….. Biz görmedik………………………... Siz yediniz mi?.................................... Onlar görmediler…………………….. |
ZAMİRLER
Zamirler bilindiği gibi isimlerin yerini alan sözcüklerdir. Kürtçe'de zamirin karşılığı; İsim = Nav Yer = Cîh. Zamir de ismin yerini alan anlamında Cînavk olarak isimlendirilmiştir. Biz zamirleri anlatırken ayrıntıya girmeden, konuşmada pratik olarak, işimizi kolaylaştıracak noktaları üzerinde duracağız. Bütün zamirler üstünde de durmayacağız. Kürtçe'de zamirler 11 gruba ayrılır. 1-Şahıs Zamirleri (Cînavkên Kesane) 2-Dönüşlü Zamir (Cînavka Vegerok) 3-Ek Şeklindeki Zamir (Cînavka Qertafi) 4-İyelik Zamiri (Cînavka Xwedîtiyê) 5-Yakınlaştırma Zamiri(Cînavka Berbihevîn) 6-Bağlaç Zamiri (Cînavka Girekî) 7-Bileşik Zamirler (Cînavkên Lihevxistî) 8-Belirtisiz Zamirler (Cînavkên Nebinavkirî) 9-Bitişik Zamir (Cînavkên Pêvebestî) 10-Soru Zamirleri (Cînavkên Pirsiyarî) 11-İşaret Zamirleri (Cînavkên Şanîdanê) 1-ŞAHIS ZAMİRLERİ: Zamirler içinde en önemlileri kişi/şahıs zamirleridir. Şahıs zamirleri iki gruptur. 1.Grup: 2.Grup Ez Min Ben Tu Te Sen Ew Wî (er.)/Wê(byn) O Em Me Biz Hûn We Siz Ew Wan Onlar 1. grup zamirler sade zamirlerdir. 2. grup zamirler bükümlüdür. 2. grup zamirlerde cinsiyet ayırımı vardır. 3. tekil şahısta yani O' da 'Wî' erkekler için 'Wê' bayanlar için kullanılır. Yine 1. grupta 3. tekil şahıs ile yani O (ew), 3. çoğul şahıs aynıdır. Bunların farkı yaptıkları fiilde görülür. Bunları birer örnek ile açıklayalım: Ez fêra xwe dixebitim : Ben dersime çalışıyorum. Min go :Ben dedim. Tu kovar naxwazî? : Sen dergi istemiyor musun? Te sêv xwariye :Sen elma yemişsin. Ew çû malê : O eve gitti. Wî defter xwest :O defter istemîş.(erk) Emê pirtûk bixwînin : Biz kitap okuyacağız. Wê go çi?: O ne dedi? (byn.). Hûn çi dikin? : Siz ne yapıyorsunuz? Me pênûs stendiye :Biz kalem almışız. Ew çûn malê : Onlar eve gitti. We çi dî?: Siz ne gördünüz. Wan nedî : Onlar görmediler. İkinci grup şahıs zamirleri sadece bazı fiilerin geçmiş zaman çekimlerinde özne olarak kullanılabilirler. Gelecek zaman ve şimdiki zamanda kullanılmazlar. Yukarıda verilen zamirlerle beraber ezberlenecek kelimeler:; xanî : ev dar : ağaç sêv : elma mişmiş : kaysı daristan :orman piling : kaplan şêr :erkek aslan şepal : dişi aslan gur : kurt kovar : dergi komele : dernek rûpel : sayfa pel :yaprak helbest : şiir çîrok : hikaye nivîs :yazı nivîsandin: yazmak xwendin :okumak ALIŞTIRMA Aşağıdaki cümleleri Türkçe'ye çeviriniz. Ez çûm ba Alî:…………………. Tu dixwî?:……………………… Ew naçe kuçê:…………………. Em helbest dixwînin…………… Hûn diçin Komelê?……………. Ew naçin kuçê............................. Aşağıdaki cümleleri Kürtçe'ye çeviriniz. Ben hikaye okudum…………………. Sen ne yapmışsın?................………… O elma yemîş(erkek için)……………….. Biz görmedik………………………... Siz yediniz mi?.................................... Onlar görmediler…………………….. |
Bir önceki derste zamirlerde kalmıştık. (bk. Mizgîn 16. sayı). Şahıs zamirlerini incelemiş, örneklerimizi vermiştik. Bu dersimizde de zamirleri işlemeye devam edeceğiz. Bu ayki konumuz işaret zamirleri.
2-İŞARET ZAMİRLERİ (CÎNAVKÊN ŞANÎDANÊ) İşaret zamirleri bir nesnenin yerini göstermeye yarar. İşaret zamirleri de şahıs zamirleri gibi iki gruba ayrılır. Basit İşaret Zamirleri ve Bükümlü İşaret Zamirleri olarak. Yine bükümlü işaret zamirlerinde cinsiyet farkı vardır. a) Basit işaret zamiri iki tanedir. Bunlar: "ev" ve "ew" dir. Kürtçede "V" harfi bulunan zamirler yakını, "W" harfi bulunan zamirler uzağı gösterir. Kürtçede iki mesafe vardır. Uzak ve yakın. Bu noktada Kürtçede: "ev": bu, "ew": "o" yu gösterir. Türkçedeki "şu" yoktur. "şu"nun yerine yine "ew" kullanılır. Bu temelde yakındaki bir nesne için "ev" uzaktaki bir nesne içn "ew" kullanılır. Ayrıca Kürtçede tek başlarına kullanıldığında isimlerin çoğulu belli değildir. Bunu daha önce şahıs zamirlerini işlerken belirtmiştik. Çoğulluk (piranetî) tekillik (yekanetî) yüklemden anlaşılır. Ev dirêj e: Bu uzundur. Ev dirêj in: Bunlar uzundur. Ew baş e: O iyidir. Ew baş in: Onlar iyidir Basit işaret zamirlerinde cinsiyet farkı yoktur. b) * Bükümlü İşaret Zamirleri cümle içerisinde çeşitli haller alırlar. Bu haller ancak pratik ile doğru bir şekilde öğrenilebilinir. * Basit İşaret zamirlerinden farklı olarak çoğulları da belirten zamirler vardır. * Bükümlü İşaret Zamirleri, (geçen derste de gördük) Bükümlü Şahıs zamirleri gibi sadece geçmiş zamanda kullanılır. * Bükümlü işaret zamirlerinde cinsiyet farkı sadece tekillerde vardır. Eriller (er) "Î" ile dişiller (d) "Ê" harfiyle anlaşılır. "vî" : bu, "wî" : o yu belirtir. Tabiki eriller için. Çünkü yukarıda da belirtildiği gibi " Î " harfi vardır. "vê" : bu, "wê " : o yu belirtir. Dişiller için. Çünkü " Ê " harfi vardır. "van": bunlar, "wan" onlar sözcüklerinin karşılığıdır. vî neda : bu vermedi (er) vê xwar : bu yedî (d) wî go : o dedi (er) wê xwend : o okudu (d) van dî : bunlar gördüler wan vexwar : onlar içtiler. ÖRNEKLER: Ev çû mal : Bu eve gitti Ew çi dixwîne? : O ne okuyor? Ev kurê kî ne? : Bunlar kimin oğulları? Ew derew nakin : Onlar yalan söylemez Vî erdê xwe ajot : Bu toprağını sürdü (er) Vê malê paqij kir : Bu evî temizledi (d) Wî çi xwar? : O ne yedî? (er) Wê pênûsê negirt : O kalemi almadı (d) Van kî kuşt : Bunlar kimi öldürdü? Wan erebê şûştin : Onlar arabayı yıkadı EZBERLENMESİ GEREKEN KELİMELER: Tîp: Harf Kîte: Hece Bêje: Kelime Hevok: Cümle Serbend: Paragraf Şemî: Cumartesi Yekşem: Pazar Duşem: Pazartesi Sêşem: Salı Çarşem: Çarşamba Pêncşem :Perşembe În:Cuma Rûniştin:Oturmak Rabûn: Kalkmak Bazdan: Koşmak Meşîn:Yürümek Şûştin: Yıkamak Mizgîn: Müjde Kom: Grup Civak: Toplum Dilovan: Rahman Dilovîn: Rehîm Bihişt: Cennet Dojeh:Cehennem Ferîşte: Melek |
Bir önceki derste zamirlerde kalmıştık. (bk. Mizgîn 16. sayı). Şahıs zamirlerini incelemiş, örneklerimizi vermiştik. Bu dersimizde de zamirleri işlemeye devam edeceğiz. Bu ayki konumuz işaret zamirleri.
2-İŞARET ZAMİRLERİ (CÎNAVKÊN ŞANÎDANÊ) İşaret zamirleri bir nesnenin yerini göstermeye yarar. İşaret zamirleri de şahıs zamirleri gibi iki gruba ayrılır. Basit İşaret Zamirleri ve Bükümlü İşaret Zamirleri olarak. Yine bükümlü işaret zamirlerinde cinsiyet farkı vardır. a) Basit işaret zamiri iki tanedir. Bunlar: "ev" ve "ew" dir. Kürtçede "V" harfi bulunan zamirler yakını, "W" harfi bulunan zamirler uzağı gösterir. Kürtçede iki mesafe vardır. Uzak ve yakın. Bu noktada Kürtçede: "ev": bu, "ew": "o" yu gösterir. Türkçedeki "şu" yoktur. "şu"nun yerine yine "ew" kullanılır. Bu temelde yakındaki bir nesne için "ev" uzaktaki bir nesne içn "ew" kullanılır. Ayrıca Kürtçede tek başlarına kullanıldığında isimlerin çoğulu belli değildir. Bunu daha önce şahıs zamirlerini işlerken belirtmiştik. Çoğulluk (piranetî) tekillik (yekanetî) yüklemden anlaşılır. Ev dirêj e: Bu uzundur. Ev dirêj in: Bunlar uzundur. Ew baş e: O iyidir. Ew baş in: Onlar iyidir Basit işaret zamirlerinde cinsiyet farkı yoktur. b) * Bükümlü İşaret Zamirleri cümle içerisinde çeşitli haller alırlar. Bu haller ancak pratik ile doğru bir şekilde öğrenilebilinir. * Basit İşaret zamirlerinden farklı olarak çoğulları da belirten zamirler vardır. * Bükümlü İşaret Zamirleri, (geçen derste de gördük) Bükümlü Şahıs zamirleri gibi sadece geçmiş zamanda kullanılır. * Bükümlü işaret zamirlerinde cinsiyet farkı sadece tekillerde vardır. Eriller (er) "Î" ile dişiller (d) "Ê" harfiyle anlaşılır. "vî" : bu, "wî" : o yu belirtir. Tabiki eriller için. Çünkü yukarıda da belirtildiği gibi " Î " harfi vardır. "vê" : bu, "wê " : o yu belirtir. Dişiller için. Çünkü " Ê " harfi vardır. "van": bunlar, "wan" onlar sözcüklerinin karşılığıdır. vî neda : bu vermedi (er) vê xwar : bu yedî (d) wî go : o dedi (er) wê xwend : o okudu (d) van dî : bunlar gördüler wan vexwar : onlar içtiler. ÖRNEKLER: Ev çû mal : Bu eve gitti Ew çi dixwîne? : O ne okuyor? Ev kurê kî ne? : Bunlar kimin oğulları? Ew derew nakin : Onlar yalan söylemez Vî erdê xwe ajot : Bu toprağını sürdü (er) Vê malê paqij kir : Bu evî temizledi (d) Wî çi xwar? : O ne yedî? (er) Wê pênûsê negirt : O kalemi almadı (d) Van kî kuşt : Bunlar kimi öldürdü? Wan erebê şûştin : Onlar arabayı yıkadı EZBERLENMESİ GEREKEN KELİMELER: Tîp: Harf Kîte: Hece Bêje: Kelime Hevok: Cümle Serbend: Paragraf Şemî: Cumartesi Yekşem: Pazar Duşem: Pazartesi Sêşem: Salı Çarşem: Çarşamba Pêncşem :Perşembe În:Cuma Rûniştin:Oturmak Rabûn: Kalkmak Bazdan: Koşmak Meşîn:Yürümek Şûştin: Yıkamak Mizgîn: Müjde Kom: Grup Civak: Toplum Dilovan: Rahman Dilovîn: Rehîm Bihişt: Cennet Dojeh:Cehennem Ferîşte: Melek |
3- İYELİK ZAMİRLERİ (CÎNAVKÊN XWEDÎTIYÊ)
İyelik zamirleri daha çok diğer zamirlerin bir araya gelmesiyle oluşur. Kendi başlarına iyelik zamirleri yoktur. İsim takısı ve bazı nesne zamirleri bir araya gelerek iyelik zamirlerini oluştururlar. Üç isim takısı vardır. Buların aracılığıyla sahiplik (xwedîtî) oluyor. İyelik sahiplik demektir. Bu isim takıları -a, -ê, -ên dîr. Kürtçe'de bunlara Veqetandek deniliyor. Daha önce de belirtildiği gibi Kürtçe de kelimelerde cinsiyet farkı vardır. Dişil (D) kelimeler için -a isim takısı, Eril(E) kelimeler için -ê isim takısı kullanılır. Çoğul için de -ên isim takısı kullanılır. Çoğulda cinsiyet farkı yoktur. Erillere Örnek; O benim babamdır: Ew Bav(ê) min e Alinin dayısı gitti mi?: Xal(ê) Elî çû? Dişillere Örnek; O senin bacın mı?: Ew xwişk(a) te ye? Halam geliyor : Met(a) min tê Çoğullara örnek; Onlar senin bacıların mı?: Ew Xwişk(ên) te ne? Sizin dayılar :Xal(ên) we Bu isim takıları eğer sonuna geldikleri kelime sesli bir harfle bitiyorsa "y" kaynaştırma harfi alırlar. ÖRN; (Erkek) Kardeşim:Bira(y)ê Min Onun Teyzesi:Xaltî(y)a Wî/Wê Senin Mektupların :Name(y)ên Te Teyze, hala, dayı, baba gibi cinsiyetleri belli olanların kelimeler dışında, diğer cinsiyet vehmedilemeyecek kelimeler içinde cinsiyet ifade eden isim takısı gelir. ÖRN: Onların ağacı: Dar(a) Wan Defter Yaprağı: Pel(ê) Defter Ağaç ve yaprağın herhangi bir cinsiyeti olamaz ama Kürtçe'de her kelimenin bir cinsiyeti vardır. Bunların cinsiyetleri ile ilgili belli kurallar olmakla birlikte her zaman kurallarla bilinemeyebiliyor. Zaten biz daha önce de belirtildiği gibi ayrıntılara inmeyeceğiz. Ancak şunu diyebiliriz ki pratik yaparak bu sorun aşılır. ÖRNEKLER: Benim gömleğim büyüktür: Îşligê min mezin e Kapım herkese açık: Deriyê min li herkesê vekiriye Kalemin nerede? : Pênûsa te li ku ye? Senin ismin ne? : Navê te çi ye? Onun aklı çalışıyor: Heşê wî/wê dixebite Onun arkadaşı geldi mi?:Hevalê/a wî/wê hat? Bizim Evimiz köydedir: Mala me li gund e Öğretmenimiz bilgilidir:Mamosteyê/ya me zana ye Sizin okul büyük mü?: Dibistana we mezin e Sizin ülkeniz soğuktur :Welatê we sar e Onların tarlası kıraçtır: Zeviyê wan beyar e. Onların duvarları eğrildi:Duwarê wan xera bû ALIŞTIRMALAR: Pisîka min çû…………… Kûçikên te kanên?......... Paceya wî sor e………… Derziya wê şikiya………. Şekirê me qediya……. Gelê Kurd jîr e…………… Baxçê wan nexweş e………… Kovara we kîjan e?............. Evimiz güzeldir……… Ayakkabın var mı?............ Onun defterleri yırtıktır (E)…… Onun elbisesi yenidir (D)……… Ülkemiz cennet gibidir…….. Bizim atımız iyidir…….. Caminiz çok güzel…………… Onların develeri var………….. EZBERLENMESİ GEREKEN KELİMELER: Perçekirî :Yırtık Sol: Ayakkabı Pace:Pencere Derî: Kapı Duwar :Duvar Ban: Dam Xweşik :Güzel Qerçil: Çirkin Dirêj :Uzun Kin: Kısa Teng: Dar Fireh: Geniş Mizgeft:Cami Dergeh: Tekke Dêr: Kilise Kenişte: Havra Parêzgeh: Tapınak Çêlek: İnek Ga: Öküz Hêstir: Katır Hesp : At Pisîk: Kedi Kûçik: Köpek GEÇEN AYIN CEVAPLARI: Ev keça kî ye?...................... : Bu kimin kızıdır Wan duwar xera kirin............ : Onlar duvarı yıktılar Vê mal şewitand…..........….. : Bu ev yaktı (D) Ev kin in................................ : Bunlar kısadır Ew ranabin…………........… : Onlar kalkmıyor Wî nenivîsand……….......… : O yazmadı (E) Wê xwarin danî…….........… : O yemeği serdi (D) Vî go çi?................................ : Bu ne dedi? (D) Ew roja înê tê………............ : O Cuma günü geliyor Van pênûs nedan....................: Bunlar kalem vermediler O ata bindi……………......... : Ew li hesp suwar bû O elbiseleri yıkadı………..... : Ew cilan şûşt Bu çok uzun……………..… : Ev pir dirêj e Bunlar geldi mi?.................... : Van hatin Onlar kim?............................. : Ew kî ne? Onlar ne yaptı?...................... : Wan çi kir? Bunlar yazdı……………….. : Ev nivisandin Bu süt aldı (d)……………....: Vê şîr girt O su istemedi (e)……………: Wî av nexwest Bu halıyı kaldırdı (e)………. : Vî xaliyê ra kir NOT 1: "E" Eril'in, "D" dişil'in kısaltmasıdır. NOT 2: Bazı kelimelerin iyelik eklerinin E-D'likleri kelimenin sahibine göre E-D olduğu anlaşılır. Örneğin arkadaş kelimesinin E-D olarak tanımlanması arkadaşın erkek mi, kadın mı olmasına bağlıdır. Aynı şekilde öğretmen, doktor, müdür, mühendis vs. kelimeleri de bunlardandır. Öğretmen erkek ise E, kadın ise D eki alır. O yüzden verilen örnekte " Hevalê/a ", " Mamosteyê/ya " gibi ayrılarak verilmiştir. NOT 3: Daha önceki dersimizde gördüğümüz gibi 2. grup Şahıs Zamirlerinden 3. tekil şahıs "O" da E-D ayrımı vardır. Bu yüzden yukarıda türkçe karşılığı "O" olanların karşılıkları "Wî/Wê" şeklinde yazılmıştır. |
3- İYELİK ZAMİRLERİ (CÎNAVKÊN XWEDÎTIYÊ)
İyelik zamirleri daha çok diğer zamirlerin bir araya gelmesiyle oluşur. Kendi başlarına iyelik zamirleri yoktur. İsim takısı ve bazı nesne zamirleri bir araya gelerek iyelik zamirlerini oluştururlar. Üç isim takısı vardır. Buların aracılığıyla sahiplik (xwedîtî) oluyor. İyelik sahiplik demektir. Bu isim takıları -a, -ê, -ên dîr. Kürtçe'de bunlara Veqetandek deniliyor. Daha önce de belirtildiği gibi Kürtçe de kelimelerde cinsiyet farkı vardır. Dişil (D) kelimeler için -a isim takısı, Eril(E) kelimeler için -ê isim takısı kullanılır. Çoğul için de -ên isim takısı kullanılır. Çoğulda cinsiyet farkı yoktur. Erillere Örnek; O benim babamdır: Ew Bav(ê) min e Alinin dayısı gitti mi?: Xal(ê) Elî çû? Dişillere Örnek; O senin bacın mı?: Ew xwişk(a) te ye? Halam geliyor : Met(a) min tê Çoğullara örnek; Onlar senin bacıların mı?: Ew Xwişk(ên) te ne? Sizin dayılar :Xal(ên) we Bu isim takıları eğer sonuna geldikleri kelime sesli bir harfle bitiyorsa "y" kaynaştırma harfi alırlar. ÖRN; (Erkek) Kardeşim:Bira(y)ê Min Onun Teyzesi:Xaltî(y)a Wî/Wê Senin Mektupların :Name(y)ên Te Teyze, hala, dayı, baba gibi cinsiyetleri belli olanların kelimeler dışında, diğer cinsiyet vehmedilemeyecek kelimeler içinde cinsiyet ifade eden isim takısı gelir. ÖRN: Onların ağacı: Dar(a) Wan Defter Yaprağı: Pel(ê) Defter Ağaç ve yaprağın herhangi bir cinsiyeti olamaz ama Kürtçe'de her kelimenin bir cinsiyeti vardır. Bunların cinsiyetleri ile ilgili belli kurallar olmakla birlikte her zaman kurallarla bilinemeyebiliyor. Zaten biz daha önce de belirtildiği gibi ayrıntılara inmeyeceğiz. Ancak şunu diyebiliriz ki pratik yaparak bu sorun aşılır. ÖRNEKLER: Benim gömleğim büyüktür: Îşligê min mezin e Kapım herkese açık: Deriyê min li herkesê vekiriye Kalemin nerede? : Pênûsa te li ku ye? Senin ismin ne? : Navê te çi ye? Onun aklı çalışıyor: Heşê wî/wê dixebite Onun arkadaşı geldi mi?:Hevalê/a wî/wê hat? Bizim Evimiz köydedir: Mala me li gund e Öğretmenimiz bilgilidir:Mamosteyê/ya me zana ye Sizin okul büyük mü?: Dibistana we mezin e Sizin ülkeniz soğuktur :Welatê we sar e Onların tarlası kıraçtır: Zeviyê wan beyar e. Onların duvarları eğrildi:Duwarê wan xera bû ALIŞTIRMALAR: Pisîka min çû…………… Kûçikên te kanên?......... Paceya wî sor e………… Derziya wê şikiya………. Şekirê me qediya……. Gelê Kurd jîr e…………… Baxçê wan nexweş e………… Kovara we kîjan e?............. Evimiz güzeldir……… Ayakkabın var mı?............ Onun defterleri yırtıktır (E)…… Onun elbisesi yenidir (D)……… Ülkemiz cennet gibidir…….. Bizim atımız iyidir…….. Caminiz çok güzel…………… Onların develeri var………….. EZBERLENMESİ GEREKEN KELİMELER: Perçekirî :Yırtık Sol: Ayakkabı Pace:Pencere Derî: Kapı Duwar :Duvar Ban: Dam Xweşik :Güzel Qerçil: Çirkin Dirêj :Uzun Kin: Kısa Teng: Dar Fireh: Geniş Mizgeft:Cami Dergeh: Tekke Dêr: Kilise Kenişte: Havra Parêzgeh: Tapınak Çêlek: İnek Ga: Öküz Hêstir: Katır Hesp : At Pisîk: Kedi Kûçik: Köpek GEÇEN AYIN CEVAPLARI: Ev keça kî ye?...................... : Bu kimin kızıdır Wan duwar xera kirin............ : Onlar duvarı yıktılar Vê mal şewitand…..........….. : Bu ev yaktı (D) Ev kin in................................ : Bunlar kısadır Ew ranabin…………........… : Onlar kalkmıyor Wî nenivîsand……….......… : O yazmadı (E) Wê xwarin danî…….........… : O yemeği serdi (D) Vî go çi?................................ : Bu ne dedi? (D) Ew roja înê tê………............ : O Cuma günü geliyor Van pênûs nedan....................: Bunlar kalem vermediler O ata bindi……………......... : Ew li hesp suwar bû O elbiseleri yıkadı………..... : Ew cilan şûşt Bu çok uzun……………..… : Ev pir dirêj e Bunlar geldi mi?.................... : Van hatin Onlar kim?............................. : Ew kî ne? Onlar ne yaptı?...................... : Wan çi kir? Bunlar yazdı……………….. : Ev nivisandin Bu süt aldı (d)……………....: Vê şîr girt O su istemedi (e)……………: Wî av nexwest Bu halıyı kaldırdı (e)………. : Vî xaliyê ra kir NOT 1: "E" Eril'in, "D" dişil'in kısaltmasıdır. NOT 2: Bazı kelimelerin iyelik eklerinin E-D'likleri kelimenin sahibine göre E-D olduğu anlaşılır. Örneğin arkadaş kelimesinin E-D olarak tanımlanması arkadaşın erkek mi, kadın mı olmasına bağlıdır. Aynı şekilde öğretmen, doktor, müdür, mühendis vs. kelimeleri de bunlardandır. Öğretmen erkek ise E, kadın ise D eki alır. O yüzden verilen örnekte " Hevalê/a ", " Mamosteyê/ya " gibi ayrılarak verilmiştir. NOT 3: Daha önceki dersimizde gördüğümüz gibi 2. grup Şahıs Zamirlerinden 3. tekil şahıs "O" da E-D ayrımı vardır. Bu yüzden yukarıda türkçe karşılığı "O" olanların karşılıkları "Wî/Wê" şeklinde yazılmıştır. |
Zamirlere devam edeceğiz ama ayrıntılara girmeyeceğiz. Çünkü bunlar daha çok teknik tabirler, tanımlamalar gerektiren konulardır. Bu da bizi ders formatımızın ve amacımızın dışına itecektir. Sadece isimlerini ve hangi sözcükleri kapsadığını bir-iki örnekle açıklamakla yetineceğiz.
4-Dönüşlü Zamir (Cînavka Vegerok) Kürtçede dönüşlü zamire tek örnek vardır o da 'xwe' dir. 'Xwe' nin Türkçe karşılığı 'kendi'dir. 'Xwe' cümle içinde sadece nesne olarak kullanılır, özne olarak kullanılmazlar. Yapılan fiil kendisini etkiler. Yani öznenin etkisi kendine dönüyorsa bu dönüşlü zamirdir (Cînavka Vegerok). Dönüşlü Zamirde cinsiyet farkı yoktur. Yani nötrdür. Yine Dönüşlü Zamirde çoğulluk, tekillik yoktur. Kendisiyle beraber anılan öznenin tekil-çoğul durumuna göre belirlenir. Ben kendim yıkandım: Min xwe şûşt. Özne 'ben'dir, yani 'min'dır. Nesne yani yıkanan kendidir, 'xwe'dir. O kendini gördü mü?: Wî / Wê xwe dî? Özne 'O'dur yanî 'Wî/Wê'dır. 'Wî'nin erkekler için 'O' 'Wê'nın dişiler için 'O' olduğunu daha önce belirtmiştik. Ayşe kendi elbisesini dikti: Eyşeyê cilê xwe dirût. Özne Ayşe, nesne kendi yani 'xwe'dir. Hasan kendi elini kesti: Hesen destê xwe birand. Özne Hasan'dır. Bu iki cümlede (Ayşe ve Hasan kelimelerinin geçtiği cümleler) görüldüğü gibi 'xwe' nötr dür. Yani cinsiyet farkı yoktur. Sen kendini yordun: Te xwe betiland. Özne 'Te'dir, yani sen. 'Xwe' burada da nesnedir. Biz kendimizi yorduk: Me xwe betiland. Cümlede görüldüğü gibi 'xwe' de çoğul ek yoktur. Fiilde de çoğulluk farkı yoktur. Onlar kendilerini yormadılar: Wan xwe nebetiland. Bu cümlede de Özne onlar yani 'Wan' nesne de 'xwe'dır. 5-Ek Şeklindeki Zamir (Cînavka Qertafî) Bu zamir 3. tekil şahsın yerini alır. Türkçede buna örnek yoktur. Zaten kendisi bir ektir. Bu ek nötrdür yani bu ekin cinsiyeti yoktur. Ona kelimesini kısaltır. Bu ek 'ê' ekidir. Bu daha çok süreç içerisinde kullanıla kullanıla kısalmış kelimelere örnektir. Kürtçede bu tür kullanılışlara sıkça rastlanır. Örneğin bugün kelimesi aslında 'ev roj' iken, süreç içerisinde 'îro' ya dönüşmüştür. Ben ona söyledim: Min got wî/wê….. Min gotê Sen Batman'a gittin mi?: Tu çûy Batmanê…. Tu çûyê? Burada 'y' kaynaştırma harfidir. Onlar ona okudu: Wan xwende wî/wê… Wan xwendê Biz ona sattık: Me firote wî/wê… Me firotê 6-Yakınlaştırma Zamirleri (Cînavkên Berbihevîn) İki tane yakınlaştırma zamiri vardır. Bunlar 'hev' ve 'êk' dır. Bu zamirler tekil için kullanılmazlar. Çünkü isminden de anlaşılacağı gibi birbirine yaklaştırmaya yarıyor. Yaklaştırılacak şey de en az iki adet olacağına göre tekil değil çoğulu adlandırır. 'êk' zamiri Doğulu Kürtler tarafından kullanılır. Kuzeyli Kürtler 'hev' zamirini kullanırlar. Bu yüzden biz 'hev' zamirini işleyeceğiz ve örneklerimizi onun üzerine vereceğiz. Başta da belirttiğimiz gibi ayrıntılara inmeyeceğiz. 'hev' Dımılî lehçesindeki 'yew' yani bir kelimesinden gelmiştir. Bu zamir Türkçedeki birbirine/birbirinin kelimesinin anlamına yakındır. 'Hev', 'bir' kökünden gelirken bazı cümlelerde 'hev' ile birlikte kullanılan 'din', 'dî' ve 'du' kelimeleri de 'du' yani 'iki' kökünden geliyor. Eğer cümle içerisinde 'hev' ın yanında bu 'din', 'dî' ve 'du' kelimelerden biri görülürse anlamda bir değişiklik olmaz. Birbirimizi sorduk: Me li hev pirsî Onlar birbirleriyle görüştüler: Wan hev û du dît Birbirinize yetiştiniz mi?: Hûn gihiştin hev Biz birbirimizi görmüyoruz: Em hev nabînin ALIŞTIRMALAR: Bunları Çevirin! O kendi sözünü tuttu (E)…….…... Onlar kendi canlarını feda ettiler… Biz kendimizi temizledik……..…. Ben kendimi gördüm…………..… O kendi kardeşini sevdi(D)………. Fatimayê bavê xwe girt:………… Qaz bi refê xwe re ye:…………… Te paşîva xwe nexwar?.………….. Gel li xwe Xwedî derket…..….…. Biz birbirimizi sevmiyoruz……..… Onlar birbirinden uzaktır………… Siz birbirinizi görüyor musunuz?.... Onlar birbirlerini öldürüyorlar…… Me hev nas kir?............................... Ew xwişkê hev in…………..……. Hûn li dû hev in……………..…… Ew wek hev in…………………… Em ji hev hez dikin………………. Ek Şeklindeki Zamirler haline döndürerek Türkçeye çeviriniz Ew firote wî?................................ Min neşiyande wî……………… Tu bêje wê……………………… Min daye wê……….…………… Ew çûne Amedê………………… Em keniyane wê………………… We avete wî……………………… EZBERLENMESİ GEREKEN KELİMELER Paşîv: Sahûr Dem: An, Zaman Roj: Gün Hefte: Hafta Meh: Ay Demsal: Mevsim Sal: Yıl Sedsal: Asır Havîn: Yaz Payîz: Sonbahar Zivistan: Kış Bihar: Bahar Sibe: Sabah Berbang: Tan Nîvro: Öğle Berêvar: İkindi Êvar: Akşam Şev: Gece Hirç: Ayı Beraz: Domuz Ker: Eşek Rovî: Rovî Xezal: Ceylan Peskovî:Geyik Çile: Ocak Sibat: Şubat Adar: Mart Nîsan: Nisan Gulan: Mayıs Hezîran: Haziran Temûz: Temmuz Tebax: Ağustos Îlon: Eylül Cotmeh: Ekim Mijdar: Kasım Kanûn: Aralık GEÇEN AYIN CEVAPLARI: Pisîka min çû: Benim kedim gitti Kûçikên te kanên?: Köpeklerin nerede? Paceya wî sor e: Onun penceresi kırmızıdır Derziya wê şikiya: Onun iğnesi kırıldı Şekirê me qediya: Şekerimiz bitti Gelê Kurd jîr e: Kürt halkı akıllıdır Baxçê wan nexweş e: Bahçeleri güzel değildir Kovara we kîjan e?: Sizin derginiz hangisidir? Evimiz güzeldir: Mala me xweş e Ayakkabın var mı?: Solê te heye? Onun defterleri yırtık (E): Defterên wî perçekirîne Onun elbisesi güzel (D): Cilê wê xweşik e Ülkemiz cennet gibidir:Welatê me we bihişt e Bizim atımız var: Hespê me heye Caminiz çok güzel: Mizgefta we pirr xweş e Onların develeri var: Heştirên wan hene |
Zamirlere devam edeceğiz ama ayrıntılara girmeyeceğiz. Çünkü bunlar daha çok teknik tabirler, tanımlamalar gerektiren konulardır. Bu da bizi ders formatımızın ve amacımızın dışına itecektir. Sadece isimlerini ve hangi sözcükleri kapsadığını bir-iki örnekle açıklamakla yetineceğiz.
4-Dönüşlü Zamir (Cînavka Vegerok) Kürtçede dönüşlü zamire tek örnek vardır o da 'xwe' dir. 'Xwe' nin Türkçe karşılığı 'kendi'dir. 'Xwe' cümle içinde sadece nesne olarak kullanılır, özne olarak kullanılmazlar. Yapılan fiil kendisini etkiler. Yani öznenin etkisi kendine dönüyorsa bu dönüşlü zamirdir (Cînavka Vegerok). Dönüşlü Zamirde cinsiyet farkı yoktur. Yani nötrdür. Yine Dönüşlü Zamirde çoğulluk, tekillik yoktur. Kendisiyle beraber anılan öznenin tekil-çoğul durumuna göre belirlenir. Ben kendim yıkandım: Min xwe şûşt. Özne 'ben'dir, yani 'min'dır. Nesne yani yıkanan kendidir, 'xwe'dir. O kendini gördü mü?: Wî / Wê xwe dî? Özne 'O'dur yanî 'Wî/Wê'dır. 'Wî'nin erkekler için 'O' 'Wê'nın dişiler için 'O' olduğunu daha önce belirtmiştik. Ayşe kendi elbisesini dikti: Eyşeyê cilê xwe dirût. Özne Ayşe, nesne kendi yani 'xwe'dir. Hasan kendi elini kesti: Hesen destê xwe birand. Özne Hasan'dır. Bu iki cümlede (Ayşe ve Hasan kelimelerinin geçtiği cümleler) görüldüğü gibi 'xwe' nötr dür. Yani cinsiyet farkı yoktur. Sen kendini yordun: Te xwe betiland. Özne 'Te'dir, yani sen. 'Xwe' burada da nesnedir. Biz kendimizi yorduk: Me xwe betiland. Cümlede görüldüğü gibi 'xwe' de çoğul ek yoktur. Fiilde de çoğulluk farkı yoktur. Onlar kendilerini yormadılar: Wan xwe nebetiland. Bu cümlede de Özne onlar yani 'Wan' nesne de 'xwe'dır. 5-Ek Şeklindeki Zamir (Cînavka Qertafî) Bu zamir 3. tekil şahsın yerini alır. Türkçede buna örnek yoktur. Zaten kendisi bir ektir. Bu ek nötrdür yani bu ekin cinsiyeti yoktur. Ona kelimesini kısaltır. Bu ek 'ê' ekidir. Bu daha çok süreç içerisinde kullanıla kullanıla kısalmış kelimelere örnektir. Kürtçede bu tür kullanılışlara sıkça rastlanır. Örneğin bugün kelimesi aslında 'ev roj' iken, süreç içerisinde 'îro' ya dönüşmüştür. Ben ona söyledim: Min got wî/wê….. Min gotê Sen Batman'a gittin mi?: Tu çûy Batmanê…. Tu çûyê? Burada 'y' kaynaştırma harfidir. Onlar ona okudu: Wan xwende wî/wê… Wan xwendê Biz ona sattık: Me firote wî/wê… Me firotê 6-Yakınlaştırma Zamirleri (Cînavkên Berbihevîn) İki tane yakınlaştırma zamiri vardır. Bunlar 'hev' ve 'êk' dır. Bu zamirler tekil için kullanılmazlar. Çünkü isminden de anlaşılacağı gibi birbirine yaklaştırmaya yarıyor. Yaklaştırılacak şey de en az iki adet olacağına göre tekil değil çoğulu adlandırır. 'êk' zamiri Doğulu Kürtler tarafından kullanılır. Kuzeyli Kürtler 'hev' zamirini kullanırlar. Bu yüzden biz 'hev' zamirini işleyeceğiz ve örneklerimizi onun üzerine vereceğiz. Başta da belirttiğimiz gibi ayrıntılara inmeyeceğiz. 'hev' Dımılî lehçesindeki 'yew' yani bir kelimesinden gelmiştir. Bu zamir Türkçedeki birbirine/birbirinin kelimesinin anlamına yakındır. 'Hev', 'bir' kökünden gelirken bazı cümlelerde 'hev' ile birlikte kullanılan 'din', 'dî' ve 'du' kelimeleri de 'du' yani 'iki' kökünden geliyor. Eğer cümle içerisinde 'hev' ın yanında bu 'din', 'dî' ve 'du' kelimelerden biri görülürse anlamda bir değişiklik olmaz. Birbirimizi sorduk: Me li hev pirsî Onlar birbirleriyle görüştüler: Wan hev û du dît Birbirinize yetiştiniz mi?: Hûn gihiştin hev Biz birbirimizi görmüyoruz: Em hev nabînin ALIŞTIRMALAR: Bunları Çevirin! O kendi sözünü tuttu (E)…….…... Onlar kendi canlarını feda ettiler… Biz kendimizi temizledik……..…. Ben kendimi gördüm…………..… O kendi kardeşini sevdi(D)………. Fatimayê bavê xwe girt:………… Qaz bi refê xwe re ye:…………… Te paşîva xwe nexwar?.………….. Gel li xwe Xwedî derket…..….…. Biz birbirimizi sevmiyoruz……..… Onlar birbirinden uzaktır………… Siz birbirinizi görüyor musunuz?.... Onlar birbirlerini öldürüyorlar…… Me hev nas kir?............................... Ew xwişkê hev in…………..……. Hûn li dû hev in……………..…… Ew wek hev in…………………… Em ji hev hez dikin………………. Ek Şeklindeki Zamirler haline döndürerek Türkçeye çeviriniz Ew firote wî?................................ Min neşiyande wî……………… Tu bêje wê……………………… Min daye wê……….…………… Ew çûne Amedê………………… Em keniyane wê………………… We avete wî……………………… EZBERLENMESİ GEREKEN KELİMELER Paşîv: Sahûr Dem: An, Zaman Roj: Gün Hefte: Hafta Meh: Ay Demsal: Mevsim Sal: Yıl Sedsal: Asır Havîn: Yaz Payîz: Sonbahar Zivistan: Kış Bihar: Bahar Sibe: Sabah Berbang: Tan Nîvro: Öğle Berêvar: İkindi Êvar: Akşam Şev: Gece Hirç: Ayı Beraz: Domuz Ker: Eşek Rovî: Rovî Xezal: Ceylan Peskovî:Geyik Çile: Ocak Sibat: Şubat Adar: Mart Nîsan: Nisan Gulan: Mayıs Hezîran: Haziran Temûz: Temmuz Tebax: Ağustos Îlon: Eylül Cotmeh: Ekim Mijdar: Kasım Kanûn: Aralık GEÇEN AYIN CEVAPLARI: Pisîka min çû: Benim kedim gitti Kûçikên te kanên?: Köpeklerin nerede? Paceya wî sor e: Onun penceresi kırmızıdır Derziya wê şikiya: Onun iğnesi kırıldı Şekirê me qediya: Şekerimiz bitti Gelê Kurd jîr e: Kürt halkı akıllıdır Baxçê wan nexweş e: Bahçeleri güzel değildir Kovara we kîjan e?: Sizin derginiz hangisidir? Evimiz güzeldir: Mala me xweş e Ayakkabın var mı?: Solê te heye? Onun defterleri yırtık (E): Defterên wî perçekirîne Onun elbisesi güzel (D): Cilê wê xweşik e Ülkemiz cennet gibidir:Welatê me we bihişt e Bizim atımız var: Hespê me heye Caminiz çok güzel: Mizgefta we pirr xweş e Onların develeri var: Heştirên wan hene |
Bileşik Zamirler (Cînavkên Lihevxistî)
Bileşik Zamirler türemiş zamirlerdir.Bileşik Zamirler 'bi' 'li' 'ji' 'di' edatları, 'ê' ek zamiri ve yakınlaştırma zamirlerinden olan 'hev', 'êk' zamirlerinin birleşmesiyle oluşur. Geçen dersimizde ek zamiri ve yakınlaştırma zamirlerini görmüştük. Bu dersimizi de onun ışığında takip edersek daha faydalı olacaktır. Bileşik zamirler sadece 3. tekil şahsın yerini alırlar. Yani 'Wî' (E için O) ve 'Wê' (D için "O")nın yerini alırlar. Geçen ders "ek şeklindeki zamir"de anlatıldığı gibi, burada da süreç içerisinde bazı sözcüklerin değiştiği görülüyor. 1-) Ji Kürtçe'de edattır. Çıkma halindedir. Yani Türkçe'deki 'den' halidir. Demek ki Türkçe'deki 'den' yerine 'ji' kullanacağız. 'Ji' dan sonra 'wî' veya 'wê' gelirse 'jê' diye yazılır ve okunur. Ben Ali'den istedim: 'Min ji Elî xwest.' Burada Elî yerine 'Wî' kullandığımızda yani; Ben Ondan (Ali'den) istedim: 'Min ji wî xwest' şeklini alır. Ji ile wî yan yana geldiğinde ise artık 'jê' diye okunur. "Min jê xwest." Biz Ayşe'den aldık : Me ji Eyşe girt. Burada Eyşê yerîne 'Wê' kullandığımızda yani; Biz O'ndan aldık: 'Me ji wê girt.' Ji ile Wê yan yana geldiğinde ise artık 'jê' diye okunur. 'Me jê girt' 2-) 'Bi' edatı. 'Bi' edatı Türkçe'de ile anlamını da verir. 'bi' edatından sonra 'Wî' veya 'Wê' gelirse 'pê' diye yazılır ve okunur edilir. Ben onun ile konuşmuyorum: 'Ez bi wî/wê re napeyîvim', yanî 'ez pê re napeyîvim' Sen arabayla gel!: 'Tu bi erebê re were,' Erebe yerine 'Wê' yani 'O' kullandığımızda; "tu bi wê re were" halini alır. Bileşik zamir şeklinde yazmak istersek; 'tu pê re were' şeklinde yazılabilir. 3-) 'Di' edatı Türkçe'de içinde bulunma halini ifade eder. Türkçe'deki 'de' dir. 'Di' edatı 'Wî' veya 'Wê' ile beraber bulunursa 'tê' olarak yazılıp ve okunabilinir. Babam evdedir (evin içindedir): Bavê min di mal de ye yani 'bavê min tê de ye'. Burada 'mal' yani Türkçe karşılığı 'ev' 3. tekil durumdadır. 4-) 'Li' edatı Türkçe de ki bulunma halini ve belirtme halini ifade eder. Aynı şekilde 'li' dan sonra 3. tekil gelirse "lê" halini alabilir. O orada oturdu: Ew li wir rûnişt. Wir yerine 'wî/wê' bırakılırsa; Ew lê rûnişt şeklini alır. Ben onu dövdüm: Min li wî/wê xist' bu da; "Min lê xist" şeklinde okunabilir. NOT: 3. Tekil durum, illa şahıs zamiri olmayabilir. Bir nesne de olabilir. ÖRN: 'Min lê xist' cümlesinde "min li wî/wê xist" olabileceği gibi, 'Min li topê xist' de olabilir. Yani vurulan bir 'top' ta olabilir, 'duvar' da olabilir, 'orası' olabilir. 8- Bağlaç Zamiri (Cînavka Girekî) Bağlaç zamiri iki cümleyi veya özel isimleri birbirine bağlar. Bağlaç zamiri bazı yerlerde özne bazı yerlerde nesne görevi görür. Her zaman olduğu gibi ayrıntılarına inmemeye çalışacağız. Kürtçe'deki bağlaç zamiri 'ku' dur. Ama onu tamlayan yani bir önceki cümleye bağlamaya yarayan isim takısıyla beraber kullanılır. Bu takı Kürtçe'de erkek-dişi farklılığı bulunduğundan dişil ve eril kelimelerde değişir. Ayrıca çoğul ve tekil ayırımı da vardır. Bu temelde Kürtçe'de 3 bağlaç zamiri ortaya çıkar. Bunlar: Ê ku, A ku, Ên ku. Daha önceki derslerimizde de gördüğümüz gibi 'ê' takısı Erilliği (E), 'a' Dişilliği (D) gösterir. 'ên' takısı da çoğulluğu gösterir. 'ku' bağlacı Türkçe'ye de geçmiştir. Ama Kürtçe'deki kadar farklı fonksiyonları yoktur. Türkçe'ye 'ki' olarak geçmiştir. O (D) kaybolandır: Ew a ku wenda bîbû ye. Burada ki 'a' takısı onun dişi olduğunu gösterir. Onlar ki Saidlerdendir: Ew ên ku ji Seîdan in. 'ên' takısı Çoğulluk ifade ediyor. Ben telefonda olanım: Ez ê ku di telefonê da bûm. 'ê' takısı Erillik ifade eder. Harabe olan ev onlarındır: Xaniyê ku xirabe ye yê wan e. 'ê' takısından önceki 'y' kaynaştırma harfidir. Bunu daha önceki dersimizde görmüştük. Eğer 'ê' takısından önceki harf sesli ise 'y' kaynaştırma harfi gelir. Alıştırmalar: Aşağıdaki Cümleleri Kürtçe'ye çevirdikten sonra bileşik zamirlerin farklı formlarında yazınız. ÖRN: Ben ona dedim: Min ji wî/wê re go: Min jê re go. Sen ondan yedin mi?: …………… Ali ondan büyüktür:…………….. Siz ağaçtan mı düştünüz?:………. Biz ona güldük:…………………. Eve ateş düştü:………………….. Siz ona bakmadınız mı?:……….. Biz ona giydirdik:……………… Sen evin içinde misin?:………… Onlar Amed'in içindedirler:…… Aşağıdaki cümleleri bileşik zamirin diğer formuna dönüştürdükten sonra Türkçe'ye çeviriniz: ÖRN: Ew boyax lê dan: Ew boyax li Wî/Wê dan : Onlar boyayı ona (duvara, kapıya) sürdüler Em lê suwar bûn:……………. Hûn lê ketin?:………………... Me pê xist:………………….. Ew pê re çûn:……………….. Tu tê de yî:………………….. Hûn tê de nîn in:…………….. Xwe jê dûr kir:……………… Te jê hez nekir?...................... Aşağıdaki cümleleri çeviriniz Giden benim babamdı:…………. Görmediğin o muydu? (D):…….. Koşanlar kim?:……….………….. Ölenler geri gelmiyor:…………… Kırılan masa budur:……………… Çalışan bilgisayar hangisi:.……… Çalan radyo küçük olanıdır:.…….. Ew ê ku mamoste ye:…..………… A ku mir neyarê me bû:………….. Ên ku baz didin xort in:………….. Paceya ku vekiriye ev e:…………. EZBERLENMESİ GEREKEN KELİMELER Yuvarlak: Gilover Düz: Dûz Büyük: Mezin Küçük: Biçûk Ağır: Giran Hafif: Sivik Şişman: Qelew Zayıf: Lawaz Kalın: Sitûr İnce: Zirav Temiz: Paqij Kirli: Qirêj Yumurta: Hêk Süt: Şîr Yün: Herî Et: Goşt Yoğurt: Mast Ayran: Dew Arpa: Ceh Buğday: Genim Mercimek: Nîsk Nohut: Nok Üzüm: Tirî Soğan: Pîvaz Yıldız:Sitêrk Güneş: Roj/ Tav Ay: Heyv Gezegen: Rojgar Uzay: Valahî Dünya: Dinê/ Gerdûn Köy: Gund Kasaba: Bajarok Şehir: Bajar Mahalle: Tax Sokak: Kuçe Cadde: Papûr GEÇEN AYIN CEVAPLARI: O kendi sözünü tuttu (E): Wî xwe feda kir Onlar kendi canlarını feda ettiler: Wan canê xwe feda kirin Biz kendimizi temizledik: Me xwe paqij kir Ben kendimi gördüm: Min xwe dî O kendi kardeşini sevdi(D): Wê ji birayê xwe hez kir Fatimayê bavê xwe girt: Fatima babasını tuttu Qaz bi refê xwe re ye: Kaz kendi sürüsüyledir Te paşîva xwe nexwar?: Sen sahurunu yemedin mi? Gel li xwe xwedî derket: Halk kendine sahip çıktı Biz birbirimizi sevmiyoruz: Em ji hev hez nakin Onlar birbirinden uzaktır: Ew ji hev dûr in Siz birbirinizi görüyor musunuz?: Hûn hev dibînin Onlar birbirlerini öldürüyorlar: Ew hev dikujin Me hev nas kir?: Biz birbirimizi tanıdık Ew xwişkê hev in: Onlar birbirlerinin bacılarıdır. Hûn li dû hev in: Siz birbirinizin peşindesiniz Ew wek hev in: Onlar birbirleri gibidirler Em ji hev hez dikin: Biz birbirimizi seviyoruz |
Bileşik Zamirler (Cînavkên Lihevxistî)
Bileşik Zamirler türemiş zamirlerdir.Bileşik Zamirler 'bi' 'li' 'ji' 'di' edatları, 'ê' ek zamiri ve yakınlaştırma zamirlerinden olan 'hev', 'êk' zamirlerinin birleşmesiyle oluşur. Geçen dersimizde ek zamiri ve yakınlaştırma zamirlerini görmüştük. Bu dersimizi de onun ışığında takip edersek daha faydalı olacaktır. Bileşik zamirler sadece 3. tekil şahsın yerini alırlar. Yani 'Wî' (E için O) ve 'Wê' (D için "O")nın yerini alırlar. Geçen ders "ek şeklindeki zamir"de anlatıldığı gibi, burada da süreç içerisinde bazı sözcüklerin değiştiği görülüyor. 1-) Ji Kürtçe'de edattır. Çıkma halindedir. Yani Türkçe'deki 'den' halidir. Demek ki Türkçe'deki 'den' yerine 'ji' kullanacağız. 'Ji' dan sonra 'wî' veya 'wê' gelirse 'jê' diye yazılır ve okunur. Ben Ali'den istedim: 'Min ji Elî xwest.' Burada Elî yerine 'Wî' kullandığımızda yani; Ben Ondan (Ali'den) istedim: 'Min ji wî xwest' şeklini alır. Ji ile wî yan yana geldiğinde ise artık 'jê' diye okunur. "Min jê xwest." Biz Ayşe'den aldık : Me ji Eyşe girt. Burada Eyşê yerîne 'Wê' kullandığımızda yani; Biz O'ndan aldık: 'Me ji wê girt.' Ji ile Wê yan yana geldiğinde ise artık 'jê' diye okunur. 'Me jê girt' 2-) 'Bi' edatı. 'Bi' edatı Türkçe'de ile anlamını da verir. 'bi' edatından sonra 'Wî' veya 'Wê' gelirse 'pê' diye yazılır ve okunur edilir. Ben onun ile konuşmuyorum: 'Ez bi wî/wê re napeyîvim', yanî 'ez pê re napeyîvim' Sen arabayla gel!: 'Tu bi erebê re were,' Erebe yerine 'Wê' yani 'O' kullandığımızda; "tu bi wê re were" halini alır. Bileşik zamir şeklinde yazmak istersek; 'tu pê re were' şeklinde yazılabilir. 3-) 'Di' edatı Türkçe'de içinde bulunma halini ifade eder. Türkçe'deki 'de' dir. 'Di' edatı 'Wî' veya 'Wê' ile beraber bulunursa 'tê' olarak yazılıp ve okunabilinir. Babam evdedir (evin içindedir): Bavê min di mal de ye yani 'bavê min tê de ye'. Burada 'mal' yani Türkçe karşılığı 'ev' 3. tekil durumdadır. 4-) 'Li' edatı Türkçe de ki bulunma halini ve belirtme halini ifade eder. Aynı şekilde 'li' dan sonra 3. tekil gelirse "lê" halini alabilir. O orada oturdu: Ew li wir rûnişt. Wir yerine 'wî/wê' bırakılırsa; Ew lê rûnişt şeklini alır. Ben onu dövdüm: Min li wî/wê xist' bu da; "Min lê xist" şeklinde okunabilir. NOT: 3. Tekil durum, illa şahıs zamiri olmayabilir. Bir nesne de olabilir. ÖRN: 'Min lê xist' cümlesinde "min li wî/wê xist" olabileceği gibi, 'Min li topê xist' de olabilir. Yani vurulan bir 'top' ta olabilir, 'duvar' da olabilir, 'orası' olabilir. 8- Bağlaç Zamiri (Cînavka Girekî) Bağlaç zamiri iki cümleyi veya özel isimleri birbirine bağlar. Bağlaç zamiri bazı yerlerde özne bazı yerlerde nesne görevi görür. Her zaman olduğu gibi ayrıntılarına inmemeye çalışacağız. Kürtçe'deki bağlaç zamiri 'ku' dur. Ama onu tamlayan yani bir önceki cümleye bağlamaya yarayan isim takısıyla beraber kullanılır. Bu takı Kürtçe'de erkek-dişi farklılığı bulunduğundan dişil ve eril kelimelerde değişir. Ayrıca çoğul ve tekil ayırımı da vardır. Bu temelde Kürtçe'de 3 bağlaç zamiri ortaya çıkar. Bunlar: Ê ku, A ku, Ên ku. Daha önceki derslerimizde de gördüğümüz gibi 'ê' takısı Erilliği (E), 'a' Dişilliği (D) gösterir. 'ên' takısı da çoğulluğu gösterir. 'ku' bağlacı Türkçe'ye de geçmiştir. Ama Kürtçe'deki kadar farklı fonksiyonları yoktur. Türkçe'ye 'ki' olarak geçmiştir. O (D) kaybolandır: Ew a ku wenda bîbû ye. Burada ki 'a' takısı onun dişi olduğunu gösterir. Onlar ki Saidlerdendir: Ew ên ku ji Seîdan in. 'ên' takısı Çoğulluk ifade ediyor. Ben telefonda olanım: Ez ê ku di telefonê da bûm. 'ê' takısı Erillik ifade eder. Harabe olan ev onlarındır: Xaniyê ku xirabe ye yê wan e. 'ê' takısından önceki 'y' kaynaştırma harfidir. Bunu daha önceki dersimizde görmüştük. Eğer 'ê' takısından önceki harf sesli ise 'y' kaynaştırma harfi gelir. Alıştırmalar: Aşağıdaki Cümleleri Kürtçe'ye çevirdikten sonra bileşik zamirlerin farklı formlarında yazınız. ÖRN: Ben ona dedim: Min ji wî/wê re go: Min jê re go. Sen ondan yedin mi?: …………… Ali ondan büyüktür:…………….. Siz ağaçtan mı düştünüz?:………. Biz ona güldük:…………………. Eve ateş düştü:………………….. Siz ona bakmadınız mı?:……….. Biz ona giydirdik:……………… Sen evin içinde misin?:………… Onlar Amed'in içindedirler:…… Aşağıdaki cümleleri bileşik zamirin diğer formuna dönüştürdükten sonra Türkçe'ye çeviriniz: ÖRN: Ew boyax lê dan: Ew boyax li Wî/Wê dan : Onlar boyayı ona (duvara, kapıya) sürdüler Em lê suwar bûn:……………. Hûn lê ketin?:………………... Me pê xist:………………….. Ew pê re çûn:……………….. Tu tê de yî:………………….. Hûn tê de nîn in:…………….. Xwe jê dûr kir:……………… Te jê hez nekir?...................... Aşağıdaki cümleleri çeviriniz Giden benim babamdı:…………. Görmediğin o muydu? (D):…….. Koşanlar kim?:……….………….. Ölenler geri gelmiyor:…………… Kırılan masa budur:……………… Çalışan bilgisayar hangisi:.……… Çalan radyo küçük olanıdır:.…….. Ew ê ku mamoste ye:…..………… A ku mir neyarê me bû:………….. Ên ku baz didin xort in:………….. Paceya ku vekiriye ev e:…………. EZBERLENMESİ GEREKEN KELİMELER Yuvarlak: Gilover Düz: Dûz Büyük: Mezin Küçük: Biçûk Ağır: Giran Hafif: Sivik Şişman: Qelew Zayıf: Lawaz Kalın: Sitûr İnce: Zirav Temiz: Paqij Kirli: Qirêj Yumurta: Hêk Süt: Şîr Yün: Herî Et: Goşt Yoğurt: Mast Ayran: Dew Arpa: Ceh Buğday: Genim Mercimek: Nîsk Nohut: Nok Üzüm: Tirî Soğan: Pîvaz Yıldız:Sitêrk Güneş: Roj/ Tav Ay: Heyv Gezegen: Rojgar Uzay: Valahî Dünya: Dinê/ Gerdûn Köy: Gund Kasaba: Bajarok Şehir: Bajar Mahalle: Tax Sokak: Kuçe Cadde: Papûr GEÇEN AYIN CEVAPLARI: O kendi sözünü tuttu (E): Wî xwe feda kir Onlar kendi canlarını feda ettiler: Wan canê xwe feda kirin Biz kendimizi temizledik: Me xwe paqij kir Ben kendimi gördüm: Min xwe dî O kendi kardeşini sevdi(D): Wê ji birayê xwe hez kir Fatimayê bavê xwe girt: Fatima babasını tuttu Qaz bi refê xwe re ye: Kaz kendi sürüsüyledir Te paşîva xwe nexwar?: Sen sahurunu yemedin mi? Gel li xwe xwedî derket: Halk kendine sahip çıktı Biz birbirimizi sevmiyoruz: Em ji hev hez nakin Onlar birbirinden uzaktır: Ew ji hev dûr in Siz birbirinizi görüyor musunuz?: Hûn hev dibînin Onlar birbirlerini öldürüyorlar: Ew hev dikujin Me hev nas kir?: Biz birbirimizi tanıdık Ew xwişkê hev in: Onlar birbirlerinin bacılarıdır. Hûn li dû hev in: Siz birbirinizin peşindesiniz Ew wek hev in: Onlar birbirleri gibidirler Em ji hev hez dikin: Biz birbirimizi seviyoruz |
9- SORU ZAMİRLERİ (CÎNAVKÊN PIRSIYARÎ)
Kürtçe'de dört soru zamiri vardır. 1- 'kî' ve 'kê': Türkçe'deki 'kim' e karşılık gelir. 'kî' ve 'kê' nötrdür, yani cinsiyetsizdir. 'kî' zamiri bükümlü olmayan yani yalın zamirleri karşılar, 'kê' ise bükümlü zamirlere cevap olur. Bükümlü zamirler daha önceki dersimizde işlediğimiz gibi 2. grup zamir diye belirttiğimiz zamirlerdir. (bk. Mizgîn Dergisi 16. sayı). a- Kî çû Dîlokê? (Dilok'a kim gitti?): Em çûn Dîlokê (Biz Dilok'a gittik) b- Kê ew sêvê xwar? (o elmayı kim yedi?): Me ew sêvê xwar (biz o elmayı yedik) Yukarıdaki örnekte de görüldüğü gibi 'kî' sorusuna 1. grup zamiri 'em' ile cevap verildi, 2.cümledeki 'kê' sorusuna 2. grup şahıs zamiri 'me' ile cevap verildi. Ayrıca 'kî' ve 'kê' hem özne hem de nesne olarak görev görebilirler. Kê kî dî? (Kim kimi gördü?) : wê (fatîmayê) ew (xezal) dî [ O (fatîma) onu (xezal'ı) gördü ]. Kî çû mala kê (kim kimin evine gitti) : Ew (xetîce) çû mala wî (azadî) [ O (hatice) onun (azad'ın) evine gitti] Kürtçe'de kim zamirinin çoğulu, her iki zamirin beraber kullanılmasıyla oluşur. kî û kî çûn?: Kimler gitti? Kê û kê gotin?: Kimler dedi? Kî çûn, kê gotin doğru kullanım değildir. Yani çoğulluk fiil ile belirtilmez. 2- 'çi' ve 'çiyê': 'çi' Türkçe'deki 'ne' ye karşılık gelir. 'çi' cümle içerisinde nesne olarak yer alır. 'çi' nesne olarak kullanılır. ÖRN: bêrîvanê (wê) çi da ehmed (ew)? [berivan (O) ahmed'e (O'na) ne verdi?]: bêrîvanê (wê) pirtûk da ehmed (ew)[berîvan (O) ahmed'e (O'na) kîtap verdi]. 'çiyê' , Kürtçe'de pratikte çok kullanılmasa da 'ne' cümle içerisinde özne olarak kullanıldığında, özne görevi görür. Buna göre cevaptaki özne de 'ê' takısı alır. ÖRN: çiyê firiya? [ne uçtu?] : Çûkê firiya [Kuş uçtu]. çiyê baz da? [ne koştu?] :Kûçikê baz da. [Köpek koştu] 3- 'kîjan' : Türkçe'deki 'hangi' ye karşılık gelir. Bileşik bir kelimedir. 'kî-ji-wan' zamir ve eklerinden oluşur. 'kîjan' zamirinde cinsiyet farkı vardır. Nötr değildir. Kîjanê deki 'ê' takısı dişillik göstergesidir. Kîjanî deki 'î' takısı erillik göstergesidir. Kîjanan daki 'an' eki çoğulluk belirtir. ÖRN: Kîjanê xwarin xwar? (D) : Hangisi yemek yedi? Kîjanî çû nêçîrê? (E) : Hangisi ava gitti. Kîjanan dît? :Hangileri gördü 'Kîjan' zamiri hem özne hem nesne olarak görev görürler. Yukarıdakiler özneye örnekti. Nesne ise: ÖRN: Te Kîjan dît?: Sen hangisini gördün? Kîjanê (D) Kîjan têk bir?: Hangisi, hangisini yendi? 4- 'Çend' : Türkçe'deki karşılığı 'kaçı' dır. Cevabı sayıyı belirtir. çend tênê vir? [Kaçı buraya gelecek?] : şeş têne vir [altısı buraya gelecek] Hem özne hem nesne olarak kullanılabilirler. ÖRN: çendan çend têk birin? [kaçı kaçını yendi?] : diduwan sisêyan têk birin [ikisi üçünü yendi] 10- BELİRTİSİZ ZAMİRLER (CÎNAVKÊN NEBINAVKIRÎ) Bu zamirler sayı, kişi veya mekan olarak bilinmeyen şeylerin yerine kullanılır. Bazıları tekil bazıları çoğuldur. Cinsiyet anlamında nötrdürler. Kürtçe'de belirtisiz zamirler çoktur. Belirtisiz zamirler hem özne hem nesne görevi görebilirler. Biz isimlerini ve anlamlarını verip birkaç örnekle yetineceğiz. ÖRN: yek:biri, her yek: her biri, yek kes; birisi, kes:kimse, herkes: herkes, tişt/ewk:şey, tu/hîç: hiç, filan:falan, bêvan: filan, çend: kaç, her:her, hemî/hemû/giş/tev:hepsi/tüm/bütün, hin/hinek:bazı, çendek:birkaç, gellek:birçok/bir sürü Tu car neçûye kar?: hiçbir zaman işe gitmemiş mi? Kesek bi wî nikare: kimse onu yenemez. Herkes çû malê: herkes eve gitti. Gellek car ez li te geriyam: çok defa seni aradım. Hemiyê wan xwarin: onların hepsi yedi. Çendek çûn û hatin: birkaçı gidip geldi ALIŞTIRMALAR Aşağıdaki soruları ve cevaplarını beraber çeviriniz. ÖRNEKLER: Kim (Alî) kime (Veli) vurdu?: kî (Elî) li kê (Welî) xist? O (Ali) onu (Weliyi) vurdu: ew (Elî) li wî (Weliyî) xist Ne (at) eve geldi?: çiyê hat malê? At eve geldi: Hespê hat malê Kaçı kaçına baktı: çend li çendan mêze kirin? Beşi üçüne baktı: Pêncan li sisiyan mêze kirin Kim kimi rüyada gördü? Kim buraya gelebilir? Kim Newroz’u kutluyor? Kime araba verdiler? Kimler Amed'e gidecek? Kimleri görmediniz? Kimlere elbise aldınız? Kimlerden borç aldınız? Azad ne okuyor? Bawer ne getirdi? Siyabend ne yiyor? Zozan ne dedi? Suda ne yüzüyordu? Ne başak verdi? Ne gelmedi? Ne çocuğa tekme attı? Hangisi dama çıktı? (D) Hangisi iyi değil? (E): Hangisini seviyorsun? (E): Hangisine elma verdin? (D): Hangileri daha olgun?: Hangilerinden aldın?: Hangisi (E) hangisine (E) ders verdi? Hangileri Mizgîn okuyor? Kaçı gitti? Kaçını sordunuz? Kaçına elbise aldınız? Kaçı okula gidiyor? Kaçı kaçını gördü? Kaçının evi var? Kaçından kaçını saydınız? Kaçı aç, kaçı tok? Aşağıdaki cümleleri çeviriniz Yekê sêva min xwariye Tu kes tu car karek wusa nake Tu qet çûyî Amedê? Hin mirov baş in Gellek mal û mulkê wê heye Ew her dem li dikana xwe ye? Li vir her tişt buha ye Çend donim erdê min heye Filan kes nehat dawetê Divê herkes Mizgîn bixwîne Tu herdem nikarî bazdî Gazî hemî merivên xwe nekiriye? Her yek çend kîlo tên? Li mal tu tişt tune EZBERLENMESİ GEREKEN KELİMELER: Dîlok: Antep Xarpêt:Elazığ Agirî: Ağrı Amed: Diyarbakır Erzingan: Erzincan Sêwas: Sivas Dêrsim: Tunceli Çewlik: Bingöl Êlih: Batman Ruha: Urfa Semsûr: Adıyaman Çolemêrg: Hakkari Qertaf: Ek Parkît: Sonek Pêrkît: Önek Rastnivîs: İmla Lêker: Fiil Rêziman: Dilbilgisi Wêje: Edebiyat Çand: Kültür Dîrok: Tarih Hest: Duygu Raman:Düşünce Erdnîgarî:Coğrafya Temen:Yaş/ömür Pitik: Bebek Zarok: Çocuk Ciwan:Genç Extiyar/Pîr: Yaşlı Xort:Genç/delikanlı Çiya: Dağ Derya: Deniz Deşt: Ova Çem/Robar:Nehir Zozan: Yayla Gir:Tepe GEÇEN AYIN CEVAPLARI: Aşağıdaki Cümleleri Kürtçe'ye çevirdikten sonra bileşik zamirlerin farklı formlarında yazınız. ÖRN: Ben ona dedim: Min ji wî/wê re go: Min jê re go. Sen ondan yedin mi?: Te ji wî/wê xwar : Te jê xwar. Ali ondan büyüktür: Elî ji wî mezintir e: Elî jê mezintir e Siz ağaçtan mı düştünüz?: Hûn ji darê ketin?: Hûn jê ketin. Biz ona güldük: Em bi wî/wê keniyan: Em pê keniyan. Eve ateş düştü: Agir bi malê ket: Agir pê ket. Siz ona bakmadınız mı?: We li wî/wê mêze nekir?: We lê mêze nekir? Biz ona giydirdik: Me li wî/wê kir: Me lê kir. Sen evin içinde misin?: Tu di malê de yî?: Tu tê de yî? Onlar Amed'in içindedirler: Ew di nav Amedê de ne: Ew tê de ne. Aşağıdaki cümleleri bileşik zamirin diğer formuna dönüştürdükten sonra Türkçe'ye çeviriniz: ÖRN: Ew boyax lê dan:Ew boyax li Wî/Wê dan:Onlar boyayı ona (duvara, kapıya) sürdüler Em lê suwar bûn: Em li wî/wê (hesp) suwar bûn: Biz ona (ata) bindik. Hûn lê ketin?: Hûn li wî/wê (mêrik) ketin?: Siz ona (adama) çarptınız mı? Me pê xist: Me bi wî/wê (zava) xist: Onlar ona (damada) taktılar. Ew pê re çûn: Ew bi wî/wê (bavê xwe) re çûn: Onlar onunla (babalarıyla) gittiler. Tu tê de yî: Tu di nava wî/wê (bexçe)de yî: Sen onun (bahçenin) içindesin Hûn tê de nîn in: Hûn di nava wî/wê (erebe) de ne: Siz onun (arabanın) içindesiniz Xwe jê dûr kir: Xwe ji wî/wê dûr kir: Kendilerini ondan uzat tuttular Te jê hez nekir?: Te ji wî/wê hez nekir?: Sen onu sevmedin mi? Aşağıdaki cümleleri çeviriniz Giden benim babamdı: Ê ku çû bavê min bû Görmediğin o muydu? (D): A ku te nedî ew bû? Koşanlar kim?: Ên ku baz didin kî nin? Ölenler geri gelmiyor: Ên ku mirine, paşde nayên. Kırılan masa budur:Maseya ku şikiya ev e? Çalışan bilgisayar hangisi: Kompîtûra ku dixebite kîjan e. Çalan radyo küçük olanıdır: Radyoya ku dixebite ya biçûk e. Ew ê ku mamoste ye: O, öğretmen olandır. A ku mir neyarê me bû: O ölen bizim düşmanımızdı. Ên ku baz didin xort in: Koşanlar gençlerdir. Paceya ku vekiriye ev e: Açık olan pencere budur. |
9- SORU ZAMİRLERİ (CÎNAVKÊN PIRSIYARÎ)
Kürtçe'de dört soru zamiri vardır. 1- 'kî' ve 'kê': Türkçe'deki 'kim' e karşılık gelir. 'kî' ve 'kê' nötrdür, yani cinsiyetsizdir. 'kî' zamiri bükümlü olmayan yani yalın zamirleri karşılar, 'kê' ise bükümlü zamirlere cevap olur. Bükümlü zamirler daha önceki dersimizde işlediğimiz gibi 2. grup zamir diye belirttiğimiz zamirlerdir. (bk. Mizgîn Dergisi 16. sayı). a- Kî çû Dîlokê? (Dilok'a kim gitti?): Em çûn Dîlokê (Biz Dilok'a gittik) b- Kê ew sêvê xwar? (o elmayı kim yedi?): Me ew sêvê xwar (biz o elmayı yedik) Yukarıdaki örnekte de görüldüğü gibi 'kî' sorusuna 1. grup zamiri 'em' ile cevap verildi, 2.cümledeki 'kê' sorusuna 2. grup şahıs zamiri 'me' ile cevap verildi. Ayrıca 'kî' ve 'kê' hem özne hem de nesne olarak görev görebilirler. Kê kî dî? (Kim kimi gördü?) : wê (fatîmayê) ew (xezal) dî [ O (fatîma) onu (xezal'ı) gördü ]. Kî çû mala kê (kim kimin evine gitti) : Ew (xetîce) çû mala wî (azadî) [ O (hatice) onun (azad'ın) evine gitti] Kürtçe'de kim zamirinin çoğulu, her iki zamirin beraber kullanılmasıyla oluşur. kî û kî çûn?: Kimler gitti? Kê û kê gotin?: Kimler dedi? Kî çûn, kê gotin doğru kullanım değildir. Yani çoğulluk fiil ile belirtilmez. 2- 'çi' ve 'çiyê': 'çi' Türkçe'deki 'ne' ye karşılık gelir. 'çi' cümle içerisinde nesne olarak yer alır. 'çi' nesne olarak kullanılır. ÖRN: bêrîvanê (wê) çi da ehmed (ew)? [berivan (O) ahmed'e (O'na) ne verdi?]: bêrîvanê (wê) pirtûk da ehmed (ew)[berîvan (O) ahmed'e (O'na) kîtap verdi]. 'çiyê' , Kürtçe'de pratikte çok kullanılmasa da 'ne' cümle içerisinde özne olarak kullanıldığında, özne görevi görür. Buna göre cevaptaki özne de 'ê' takısı alır. ÖRN: çiyê firiya? [ne uçtu?] : Çûkê firiya [Kuş uçtu]. çiyê baz da? [ne koştu?] :Kûçikê baz da. [Köpek koştu] 3- 'kîjan' : Türkçe'deki 'hangi' ye karşılık gelir. Bileşik bir kelimedir. 'kî-ji-wan' zamir ve eklerinden oluşur. 'kîjan' zamirinde cinsiyet farkı vardır. Nötr değildir. Kîjanê deki 'ê' takısı dişillik göstergesidir. Kîjanî deki 'î' takısı erillik göstergesidir. Kîjanan daki 'an' eki çoğulluk belirtir. ÖRN: Kîjanê xwarin xwar? (D) : Hangisi yemek yedi? Kîjanî çû nêçîrê? (E) : Hangisi ava gitti. Kîjanan dît? :Hangileri gördü 'Kîjan' zamiri hem özne hem nesne olarak görev görürler. Yukarıdakiler özneye örnekti. Nesne ise: ÖRN: Te Kîjan dît?: Sen hangisini gördün? Kîjanê (D) Kîjan têk bir?: Hangisi, hangisini yendi? 4- 'Çend' : Türkçe'deki karşılığı 'kaçı' dır. Cevabı sayıyı belirtir. çend tênê vir? [Kaçı buraya gelecek?] : şeş têne vir [altısı buraya gelecek] Hem özne hem nesne olarak kullanılabilirler. ÖRN: çendan çend têk birin? [kaçı kaçını yendi?] : diduwan sisêyan têk birin [ikisi üçünü yendi] 10- BELİRTİSİZ ZAMİRLER (CÎNAVKÊN NEBINAVKIRÎ) Bu zamirler sayı, kişi veya mekan olarak bilinmeyen şeylerin yerine kullanılır. Bazıları tekil bazıları çoğuldur. Cinsiyet anlamında nötrdürler. Kürtçe'de belirtisiz zamirler çoktur. Belirtisiz zamirler hem özne hem nesne görevi görebilirler. Biz isimlerini ve anlamlarını verip birkaç örnekle yetineceğiz. ÖRN: yek:biri, her yek: her biri, yek kes; birisi, kes:kimse, herkes: herkes, tişt/ewk:şey, tu/hîç: hiç, filan:falan, bêvan: filan, çend: kaç, her:her, hemî/hemû/giş/tev:hepsi/tüm/bütün, hin/hinek:bazı, çendek:birkaç, gellek:birçok/bir sürü Tu car neçûye kar?: hiçbir zaman işe gitmemiş mi? Kesek bi wî nikare: kimse onu yenemez. Herkes çû malê: herkes eve gitti. Gellek car ez li te geriyam: çok defa seni aradım. Hemiyê wan xwarin: onların hepsi yedi. Çendek çûn û hatin: birkaçı gidip geldi ALIŞTIRMALAR Aşağıdaki soruları ve cevaplarını beraber çeviriniz. ÖRNEKLER: Kim (Alî) kime (Veli) vurdu?: kî (Elî) li kê (Welî) xist? O (Ali) onu (Weliyi) vurdu: ew (Elî) li wî (Weliyî) xist Ne (at) eve geldi?: çiyê hat malê? At eve geldi: Hespê hat malê Kaçı kaçına baktı: çend li çendan mêze kirin? Beşi üçüne baktı: Pêncan li sisiyan mêze kirin Kim kimi rüyada gördü? Kim buraya gelebilir? Kim Newroz’u kutluyor? Kime araba verdiler? Kimler Amed'e gidecek? Kimleri görmediniz? Kimlere elbise aldınız? Kimlerden borç aldınız? Azad ne okuyor? Bawer ne getirdi? Siyabend ne yiyor? Zozan ne dedi? Suda ne yüzüyordu? Ne başak verdi? Ne gelmedi? Ne çocuğa tekme attı? Hangisi dama çıktı? (D) Hangisi iyi değil? (E): Hangisini seviyorsun? (E): Hangisine elma verdin? (D): Hangileri daha olgun?: Hangilerinden aldın?: Hangisi (E) hangisine (E) ders verdi? Hangileri Mizgîn okuyor? Kaçı gitti? Kaçını sordunuz? Kaçına elbise aldınız? Kaçı okula gidiyor? Kaçı kaçını gördü? Kaçının evi var? Kaçından kaçını saydınız? Kaçı aç, kaçı tok? Aşağıdaki cümleleri çeviriniz Yekê sêva min xwariye Tu kes tu car karek wusa nake Tu qet çûyî Amedê? Hin mirov baş in Gellek mal û mulkê wê heye Ew her dem li dikana xwe ye? Li vir her tişt buha ye Çend donim erdê min heye Filan kes nehat dawetê Divê herkes Mizgîn bixwîne Tu herdem nikarî bazdî Gazî hemî merivên xwe nekiriye? Her yek çend kîlo tên? Li mal tu tişt tune EZBERLENMESİ GEREKEN KELİMELER: Dîlok: Antep Xarpêt:Elazığ Agirî: Ağrı Amed: Diyarbakır Erzingan: Erzincan Sêwas: Sivas Dêrsim: Tunceli Çewlik: Bingöl Êlih: Batman Ruha: Urfa Semsûr: Adıyaman Çolemêrg: Hakkari Qertaf: Ek Parkît: Sonek Pêrkît: Önek Rastnivîs: İmla Lêker: Fiil Rêziman: Dilbilgisi Wêje: Edebiyat Çand: Kültür Dîrok: Tarih Hest: Duygu Raman:Düşünce Erdnîgarî:Coğrafya Temen:Yaş/ömür Pitik: Bebek Zarok: Çocuk Ciwan:Genç Extiyar/Pîr: Yaşlı Xort:Genç/delikanlı Çiya: Dağ Derya: Deniz Deşt: Ova Çem/Robar:Nehir Zozan: Yayla Gir:Tepe GEÇEN AYIN CEVAPLARI: Aşağıdaki Cümleleri Kürtçe'ye çevirdikten sonra bileşik zamirlerin farklı formlarında yazınız. ÖRN: Ben ona dedim: Min ji wî/wê re go: Min jê re go. Sen ondan yedin mi?: Te ji wî/wê xwar : Te jê xwar. Ali ondan büyüktür: Elî ji wî mezintir e: Elî jê mezintir e Siz ağaçtan mı düştünüz?: Hûn ji darê ketin?: Hûn jê ketin. Biz ona güldük: Em bi wî/wê keniyan: Em pê keniyan. Eve ateş düştü: Agir bi malê ket: Agir pê ket. Siz ona bakmadınız mı?: We li wî/wê mêze nekir?: We lê mêze nekir? Biz ona giydirdik: Me li wî/wê kir: Me lê kir. Sen evin içinde misin?: Tu di malê de yî?: Tu tê de yî? Onlar Amed'in içindedirler: Ew di nav Amedê de ne: Ew tê de ne. Aşağıdaki cümleleri bileşik zamirin diğer formuna dönüştürdükten sonra Türkçe'ye çeviriniz: ÖRN: Ew boyax lê dan:Ew boyax li Wî/Wê dan:Onlar boyayı ona (duvara, kapıya) sürdüler Em lê suwar bûn: Em li wî/wê (hesp) suwar bûn: Biz ona (ata) bindik. Hûn lê ketin?: Hûn li wî/wê (mêrik) ketin?: Siz ona (adama) çarptınız mı? Me pê xist: Me bi wî/wê (zava) xist: Onlar ona (damada) taktılar. Ew pê re çûn: Ew bi wî/wê (bavê xwe) re çûn: Onlar onunla (babalarıyla) gittiler. Tu tê de yî: Tu di nava wî/wê (bexçe)de yî: Sen onun (bahçenin) içindesin Hûn tê de nîn in: Hûn di nava wî/wê (erebe) de ne: Siz onun (arabanın) içindesiniz Xwe jê dûr kir: Xwe ji wî/wê dûr kir: Kendilerini ondan uzat tuttular Te jê hez nekir?: Te ji wî/wê hez nekir?: Sen onu sevmedin mi? Aşağıdaki cümleleri çeviriniz Giden benim babamdı: Ê ku çû bavê min bû Görmediğin o muydu? (D): A ku te nedî ew bû? Koşanlar kim?: Ên ku baz didin kî nin? Ölenler geri gelmiyor: Ên ku mirine, paşde nayên. Kırılan masa budur:Maseya ku şikiya ev e? Çalışan bilgisayar hangisi: Kompîtûra ku dixebite kîjan e. Çalan radyo küçük olanıdır: Radyoya ku dixebite ya biçûk e. Ew ê ku mamoste ye: O, öğretmen olandır. A ku mir neyarê me bû: O ölen bizim düşmanımızdı. Ên ku baz didin xort in: Koşanlar gençlerdir. Paceya ku vekiriye ev e: Açık olan pencere budur. |
Güzel bir başlık olmuş furkan, teşekkürler.
Bir dil bir insan demektir. |
Kürtçe bana hala Çince gibi geliyor :(
|
Çaktırmayın bende sizle birlikte öğreniyorum :hihi2:
|
evet bende kürtce ögrenmek istiyorum.. simdi önce alfabeden bahsetmek lazim..
|
Şimdilik en ileride benim. Yarı kürtçeyle kurs açmanın vakti gelmiştir.
|
Alıntı:
o zaman bana asagidaki cümleyi tercüm etsene.. Türkiye nin gelisen konjoktörüne ayak uyduramayan hatta daha kötüsü devamli ayak direten zerzavatlar ülkemiz icin cok büyük talihsizlikdir.. |
Abi bu nasıl cümle ya :)
Fırat zahmetse agıre jiyanın rehşan eserinin kürtçe sözlerini türkçeye çevirirmisin :) |
Alıntı:
|
Alıntı:
|
Alıntı:
peh, bu da soru mu. al sana çevirisi: Turkıyaye gelişmışkır konjokture ayağe heke tu na uydurmuşkır pır na başe devamliyee ayağate ye diretmişkır zerzevate devletamın pır mazıne talihsız bu ;D |
Alıntı:
|
Alıntı:
|
Alıntı:
|
Alıntı:
|
Kelimlerin çoğunu ağzını eğip söyle al sana kürtçe ahmet abi..
|
Alıntı:
|
Alıntı:
boşuna demiyorlar Türklerle Kürtler kardeştir. verdiğim çeviriden de anlaşılacağı gibi kardeşiz, bu kadar açık ve net. bir ifade ancak bu denli sağlam belgelere dayandırılabilirdi ;D;D bu arada ne zaman Kürtçe çeviri ihtiyacın olsa, burdayız evelAllah. çekinmeden bana getirebilirsin. düzgün, sağlam, gerçek bir çeviriyle sana iletirim tekrar ;D (mesaj attın mı ) |
ooo iyi ya ben sana arada yazarım çevirirsin murat sonra babama gider biraz konuşurum hava yaparım biraz :hihi2:
|
ayıpsın keko, her zaman beklerim. ücret felan da istemiyorum :)
bundan sonra Kürtçe konuşacam. tew tew tew, ha maşallah ;D |
Alıntı:
attim atmasinda cevap yok sen bana söyle türkce bol iltifatli bir mesaj yollasana belkide kürtce anliyordur diyecegim ama adam ingilizce ögretmeni en iyisi ingilizce yazmak :) |
Alıntı:
|
yok yok demistim ya bir ögretim görevlisi arkadas var ona arattiracagim yarin söyle bir halini, hatrini sorsun bakalim..
ne yaparsin kardes insanoglu cig süt emmistir o yüzden olur böyle seyler... zaten sana biraksam simdiye temizlemistin onu zaten bir dahakine bu tür isleri sana yaptiracagim elin yatkin anlasilan.. ;) |
adam olsaydı sözünde durardı. neyse öğretim görevlisi gitsin bi yanına. bakalım ne olacak.ilahiyattaki öğrenciyi sevindirirsin, en çok onun için istiyorum. o şerefsizde kalacağına ilahiyat öğrencisine gitsin.
konuyu dağıtma ahmet aaa çok ayıp ;D Kürtçe konuşacaksan konuş yoksa yazma burda :) de here |
bence bu konuda türkce sohbet yasaklanmali..
|
Alıntı:
|
Faşistlik yok lo özgürlük :) herkes istediği gibi konuşabilir.
Murat Hocam şunuda bi çeviriversen Sayın yönetim kürt kültürü bölümünün idaresinide sorumluluk alanlarıma eklermisiniz :hihi2: |
Alıntı:
ez ji dıbejim Kırmanci xeber de (ben de diyorum ki Kürtçe konuş) na Turki na İngilizi, tew Kırmanci xeberdın Xode Teala razi be |
| All times are GMT +3. The time now is 01:57. |
Powered by vBulletin®
Copyright ©2000 - 2025, Jelsoft Enterprises Ltd.
Siyaset Forum 2007-2025