Dersim&Tunceli'nin Etnik Yapısı !!
 

Birbiri içine geçmiş kültürleri barındıran Dersim, yani Tunceli... Chronicle, araştırma dosyasında bölgedeki Ermeni varlığının üzerinde durdu...

Biyografi dergisi Chronicle, Dersim havalisinin tarihteki “etnik serencamı” ve bölgenin karmaşık yapısı hakkında bir araştırma yayımladı. Dosyada, yabancıların bu hassas bölgedeki faaliyetleri de dikkat çekiyor.

Birbiri içine geçmiş kültürleri barındıran Dersim, yani Tunceli ve çevresi çoğu zaman isyanın, kavganın ve baskıların da adresi oldu. Ermeni'sinden Kürt'üne, Alevi'sinden Sünni'sine Anadolu'daki her topluluğun geçmişinde adı geçen Dersim, bugün hâlâ benzer tartışmaların odağında. Biyografi dergisi Chronicle, son sayısında Dersim bölgesinin etnik serencamıyla ilgili tarihsel bir yolculuğa çıktı. Dergide yer alan araştırma dosyasında bölgedeki Ermeni varlığının yüzyıllar öncesine dayandığı belirtilerek, Dersim'in farklı etnik grupları arasındaki işbirliği ve çatışmalara yer verildi. Konuyla ilgili kapak dosyasında Dersim havalisinin karmaşık etnik yapısına dikkat çekilerek bölgenin 'isyankâr' kimliğine de büyüteç tutuldu.

Şeyh Sait İsyanı (1925) sonrası Atatürk tarafından Dersim bölgesine gönderilen Hasan Reşit Tankut'un Ankara'ya sunduğu gizli raporlarda bölgenin etnik yapısıyla ilgili ilginç anekdotlar yer alıyor. Raporlarda “Anadolu'nun tarihini anlamak için, Ermeni, Kürt ve Alevi meselelerini bir arada ele almak gerekir” tespitini yapan Tankut, mesela Alevi Zazalar konusunda şu ifadeleri kullanıyor: “Bunlarda mezhep ve ibadet dili Türkçe'dir… Bu mecburiyettir ki Alevi Zazalık asırlardan beri ihmal edildiği halde Türklük'ten pek de uzaklaşmamıştır. Dersim Alevileri arasında cevap istememek şartiyle Türkçe meram anlatmak mümkündür. Şayanı nazar ve esef olan nokta şudur ki 20-30 yaşından yukarı yaşlı her fertle Türk dili ile mütekabilen anlaşmak ve dertleşmek mümkün olduğu halde… 10 yaşından küçük çocuklarda ise Türk diline rastlamak imkânı kalmamaktadır. Bu netice, Dersim Alevi Türkleri'nin de benliklerini kaybetmeye başladıklarına ve ihmal edilirse günün birinde Türk dili ile konuşana tesadüf edilemeyeceğine delildir.”

Alevi Zazaları, dönemin egemen ideolojik yaklaşımına uygun biçimde, “kademeli olarak Zazalaşmış Türk kökenliler” diye niteleyen Tankut, onları Türklükten ayıranın dilin ötesinde bir şey olduğunu itiraf eder: “Aleviliğin en kötü ve açıklama ihtiyacı duyulan cephesi Türklük'le aralarındaki derin uçurumdur. Bu uçurum Kızılbaşlık itikadıdır.”

MİSYONER FAALİYETİ BAŞLIYOR

Bölgenin Osmanlı Devleti'nin egemenliğine girdiği 17. yüzyıldan itibaren Kızılbaşlar ile Safeviler arasındaki ilişkilerin nitelik değiştirdiği, Kızılbaş Türkmenler kendilerine Bektaşi tekkelerinde yer bulurken, Kızılbaş Kürtler'in içine kapandığı belirtiliyor. 19. yüzyıla gelindiğinde bu gruplar bölgede yoğun bir misyonerlik faaliyeti gösteren Amerikan Protestanları'nın misyonerlik örgütü The American Board of Commissioners for Foreign Missions'ın (ABCFM) etki alanına gireceklerdir. Osmanlı'nın kapısını çalmaya cesaret bile edemediği bölgede, Protestanlar geleneklerle çatışmadan Alevileri “modernleştirmeye” çalışırlar. Kızılbaş Kürtler'in 'cem' ayinlerine girmeyi başaran ilk yabancıların bu Protestanlar olduğu sanılır. Dergideki dosyada, C. H. Wheeler adlı misyonerin 1814 tarihinde New York'ta yayımladığı Ten Years on the Euphrates (Fırat'ta 10 Yıl) adlı eserinden ilginç pasajlar da sunuluyor: “(Kızılbaş) Kürtlerin hiç değilse büyük çoğunluğu sadece sözde Müslüman. Aralarında dinsel törenler ve ayinler düzenlerler. Şimdiye kadar pek az bilinmekle birlikte bu törenler Müslümanlık, Hıristiyanlık ve putperestliğin bir karışımı gibi görünmektedir. Kürtler'in çoğunluğu Müslümanlık dinine bağlıdır. Diğer kol Kızılbaşların kendilerine has inançları vardır. Genellikle Türklerden korktuklarından gerçek inançlarını gizlemeye çalışırlar.”

Benzer bir değerlendirmeyi, neredeyse 120 yıl sonra bir Türk yetkiliden duymak da ilginç. 1930'ların başında Jandarma Umum Kumandanlığı tarafından Dersim üzerine hazırlanan bir çalışmada şöyle denmektedir: “Alevi her yerde Hıristiyan dostudur. Ocak başlarında muhabbet eden insanların arasındaki Hıristiyan hiç de yabancı sayılmaz. Belki bir çeşit itizal (akılcılık) yolu olan Gregoryenlik başka Hıristiyan mezheplerine göre Aleviliği daha ziyade okşayabildiği için üstün tutulmaktadır. Şurası gerçektir ki Ermeni, Alevi'nin en yakın dostudur.”

Bölgedeki Ermeni-Alevi yakınlığının 'ilk' siyasi somut adımının 1868 yılında kurulan Millî Kurtuluş İçin Ermeni ve Kürt Komitesi olduğu belirtilen dosyada, Dersim Ayaklanması'nın lideri olarak bilinen Seyit Rıza'nın babası Seyit İbrahim'in de bu komite ile ilişkili olduğu belirtiliyor. Komite zamanla dağılacak; ancak 1908 ayaklanması, yalnızca Abdülhamit yönetiminin İttihat ve Terakki tarafından alaşağı edilmesine değil, Dersim Kızılbaşları'nın ve Ermeniler'in kolektif kimliklerini ilk kez açıkça ortaya koymalarına da imkan sağlayacaktır. İttihat ve Terakki yönetimi, Protestan misyonerlerinin Alevilere yönelik faaliyetlerini önlemek üzere Dersim bölgesine temsilci gönderecek; ama pek başarılı olamayacaktır.

Ermeni tehciri sırasında bazı Kürt aşiretlerinin insani veya siyasi sebeplerden dolayı Ermenilere koruma sağladığı biliniyor. Dosyada bölgeden çıkmak yerine, Kızılbaşlığı kabul etmiş görünen Ermenilerin sayısının bazı kaynaklarda 100 bine kadar çıkarıldığına dikkat çekiliyor. Halihazırda Alevi kimliğiyle yaşayan Ermeni kökenli Türk vatandaşların bölgedeki yoğunluğu bilinen bir gerçek. Öte yandan Birinci Dünya Savaşı yıllarında Ermenilerin Türk ve Kürt köylerine saldırılarının yanı sıra, bölgedeki bazı Kürtlerin Ermeni çetecilerle bir olup Türk köylerini bastığı da belirtiliyor dosyada.

SEYİT RIZA VE DERSİM İSYANI

1921'de bastırılan Koçgiri İsyanı, Ankara hükümetinin Dersim bölgesini “hizaya getirme” düşüncesini daha da güçlendirir. Mülkiye Müfettişi Hamdi Bey, Şubat 1926'da hükümete sunduğu raporda, “Dersim, Cumhuriyet hükümeti için bir çıban başıdır. Bu çıban üzerinde kesin bir ameliye yapmak ve elim ihtimalleri önlemek, memleket selameti için mutlaka lazımdır” ifadesini kullanır. Dersim'i 'çıban başı' yapan, bölgenin Osmanlı'dan beri alışık olduğu gibi 'özerk' yaşamak istemesi, devlete vergi ve asker vermeye yanaşmaması, ayrılık ve isyanların odağı olması ve yabancıların bölgedeki faaliyetleridir.

Aralık 1935'te bir dizi önlemi içeren ve Dersim adını Tunceli'ye çeviren 2884 Sayılı Tunceli Kanunu çıkarılır. Bunun üzerine Dersimliler Abbasan Aşireti reisi Seyit Rıza'nın öncülüğünde ayaklanır. Bölgeyi bombalayan üç uçak arasında Atatürk'ün manevi kızı ve Türkiye'nin 'ilk kadın pilotu' Sabiha Gökçen'in kumanda ettiği uçak da vardır. İhsan Sabri Çağlayangil, isyanın başı Seyit Rıza'nın idamını şöyle anlatır: “Seyit Rıza sehpaları görünce durumu anladı. 'Sen Ankara'dan beni asmak için mi geldin' dedi. Bakıştık. İlk kez idam edilecek bir insanla yüz yüze geliyordum. Bana güldü. Savcı namaz kılıp kılmayacağını sordu. İstemedi. 'Evladı Kerbelayıh. Bihatayıh. Ayıptır, zulümdur, cinayettir' dedi.” Bölgedeki ayaklanma 1938 yılında büyük ölçüde bastırılır. Ancak dağlara sığınanların mücadelesi 1946 affına kadar devam eder.

bravo çok güzel şeyler yazmışsın.tebrik ediyorum seni.dindarım diye çıkarsın ama insan ayırırsın.Allah'ın adaletine çok inanıyorum.asıl dindar insan ayırmayandır.burada polemik yaratmak yasak değilmi? ama polemik yaratmak için ortam hazırlayan çok var burada.aslında yazacak çok şey var ama ben o kadar insanımki yinede canın sağolsun.

ben forumda gezinmeyi,konuları okumayı seviyorum öyle tarihlere bakmıyorum:)

evet benim demek istediğim bu işte. aynı toprakların insanlarıyız,hepimizde ALLAH'ın kullarıyız,eşitiz. ama araştırmadan bu tür şeyler yazmak biraz beni üzdü.her yerden iyide çıkar kötüde çıkar.benim için hangi partiye oy vermiş vermemiş oda önemli değil.yeterki insan olsun.keşke herkes böyle düşünseydi.

neden peki? açıklayabilirmisin? medeni bir şekilde tartışabiliriz bu konuyu.

tabi tartışalım...
http://www.ozgundurus.com/Haber/Dusu...neler-oldu.php
önce bunu okuyalım...

Dersimin bombalama emrinin bizzat mustafa kemal tarafından verildiği söylenir güçlü kanıtlar koyarlar ortaya...
mustafa kemalin manevi kızı sabiha gökçen dersime atılan bombaları hatıralarında dile getirmiştir...
e o zaman ortada tek iktidar(!) chp olduğuna göre...

pekala sende bunu oku ayrıca seyit rızanın yaptıklarını istersen biraz araştır kardeşim.
http://darklord83.blogcu.com/sozde-d...tliami/5597934

Şu an mesele seyit rızanın yaptıkları değil chpnin yaptıklarıdır...
çünkü oyu veren dersim halkıdır...
ne seyyit rıza ne başkası üzerine uçaklardan bomba atıalcak,köyleri yakılıp yıkılacak,çoluğu çocuğu öldürüelecek bir şey yapmamıştır...

ikincisi yazıda bir kısım hoşuma gitti...
kim yazmış hangi kaynakları referans almış bilmem ama bir kısmını güzel yazmış...

ve niceleri...
evet bu olayı salt alevi yahut aşiret meselesine bağlamak aptallık olur...
o dönemi biraz araştırırsak sorunun kemalist ve laik olmayan herkesle olduğunu görürsünüz...

Alevilik,
kimine göre mezheb,
kimine göre tarikat,
kimine göre felsefe,
kimine göre dinin kendisi,
ve
bazilarina göre inacsizligin sembolü...

Seriata riayet eden alevide taniyorum,
Dini inkar derecesinde riayet etmeyenide taniyorum...

sana bir ton yazı yazmıştım ama bir anda silindi kısmet değilmiş artık yazamıyorum üşeniyorum. neyse alevilik bir mezheb arkadaşım.hanifilik gibi birçok mesheb var.bunlar bu kadar göze batmıyor neden alevilerin yaptıkları göze batıyor bende bunu anlamıyorum. bende alevi olmayıpta ateist olan
çook insanlar gördüm.uzun lafın kısası:yok alevi yok sunni yok chpli yok akpli bunları geç kardeşim geç.Allaha inanan herkes bence müslümandır ve iyi insandır.işte bunlardan hiç korkma.alevi birisi yanlış birşey söylerse onada tepki gösteririm ben.yani sadece aleviliği savunduğumu filan düşünme.

evet şu son 2 cümlen çok güzel. yalnız şöyle birşey var arkadaşım:bunu aleviliğe neden bağlıyorsun? sadece alevilerdenmi inkar eden var dinimizi? adam öldürenler,hırsızlık yapanlar vs vs bunların hepsi alevimi? bunların Allah'a inancı yok değilmi? evet yok o zaman bunlar dinsizlerde değilmi? o zaman genelleme yaparak yazarsan daha iyi olur bence.

arkadaşlar birbirimize hakaret etmeden güzel bir şekilde tartıştık.ben diyorumki:hepimiz Allah'ın kullarıyız,hepimizde kardeşiz:) zamanında alevi sunni diye ayrılmışlar boşverin bunları biz yapmayalım.

Siz biraz karistiriyorsunuz...

Bir insan Allah'a iman eder ve dinin hükümlerini kabul ederse ve buna ragmen insan öldürür, hirsizlik yapar, zina islerse ( Ki böyle birinin bunlari yapabilmesi cok düsük bir ihtimal ) bu insan icin Allah'a inanci yok diyemeyiz...Günahkardir, hatalidir fakat iman ettigi müddetce tekfir edilemez...

Fakat,
bir alevi ömür boyu,
insan öldürmese,
hirsizlik yapmasa ve zina islemese fakat dinde oruc yoktur dese o insan icin DINI acidan durum farklidir...yaptiklari erdemli seylerdir ve toplum icinde saygin bir kisiliktir lakin itikat noktasindan kaybettigi icin dini degerlendirmeye göre sizin saydiginiz kesimle bir genelleme yapamayiz...ayri ayri degerlendirmekte fayda var.


Fakat dedik ya...
Alevi kesim hakkindada bir genelleme yapamayiz cünkü seriata son derece riayet eden kardeslerimiz var...

kimin nasıl olduğu ortada benim birşey söylememe gerek kalmadı.hakaret eden kendinden utansın ben ne diyeyim. ben sana kötü birşey söylemedim.korkmak eyleminide başka türlü anlamışsın hakikaten sana neden 2 saattir burada yazıyorum kendime anlam veremedim şimdi.

bu insan icin Allah'a inanci yok diyemeyiz...Günahkardir, hatalidir fakat iman ettigi müddetce tekfir edilemez...
cidden böylemi düşünüyorsun? kardeşim güzel şeyler yazıyosun tamam.ama şu cümle beni yıktı.Allah'a inanan Allah'tan korkar,Allah'a inanan vicdanlı olur,Allah'a inanan tabiki hata yapar ama insan öldürecek kadarmı?diğer yazdıklarına katılıyorum ama.

benim kimseyi kırmak gibi bir niyetimin olmadığını yorumlarımdan anlarsınız zaten.hakaret etmedim,kimseyi incitecek şeyler söylemedim isyanda etmedim.hatta boşverin bunları birbirimizi kırmayalım diye yorum yaparken aynı anda arkadaş bana hasta diye yorum yazmış. işte ben bunu düşünürken o arkadaş bunları düşünmüş.neyse zaten tartışmadan çıkıyorum üyeliğimide iptal etmek için yöneticilere mesaj yolladım.hoşçakalın...

çok iyi siyasi bilgim yok ama dersim için şunu söyleyebilrim, ingilizlerden gelen mektuplarla seyit rıza destek aldığını zanlederek isyan etti ve ingilizleri kendisine destek bilmişti,ve sonra olan oldu,aşırı ayaklanma katliamlara sebep oldu sonrası zaten vahim, uzun uzun anlatmaya gerek yok,,islamdan uzaklaştımı bi toplum veya bi siyasi parti vs herneyse, zaten ingiliz olmasına gerek yok,o toplum zaten ingiliz olmuştur artık, dışarıdan müdehleye gerek yok,,