Akılların alamadığı önemli bir mesele de şudur: Her kim Hak Teâlâ hakkında bir kelâm etse, ona suret vermiş olur. İbadet dahi etse, o tasavvur ettiği şeye ibadet eder; o da ALLAH-ü Teâlâ'nın kendisidir, başkası değildir. Hak Teâlâ kulun tasavvuruna, itikadına ve anlayışına göre kalb aynasında yüz göstermiştir. Asıl meseleye geliyoruz. Bu tasavvurda ve düşüncede Hakkı elbetteki o kul yaratmadı; ancak, mutlak Hak Teâlâ kendi varlığını yaratmış oldu. Her şeyin halikı ALLAH-ü Teâlâ'dır; ondan başka yaratıcı yoktur. O kulun itikadında zuhur eden dahi, Hakkın yarattığı eşya cümlesindendir; ki, onları dahi Hak yaratmıştır.
"Hak kendi varlığını yarattı." cümlesinin derin mânalarından biri de budur.
***
Bilinmesi gereken bir husus vardır; anlatalım:
-Halk, caal, icad, sun’ ve tekvin kelimelerinin hepsi bir mânaya delâlet eder. Halk'ın mânası, yaratmak. Caal'in mânası, kılmak. İcad'ın mânası, var etmek. Sun'un mânası kudret eseri göstermek. Tekvin'in mânası, görünmeyen şeyi meydana çıkarmaktır. Az buçuk ayrı mâna taşısalar dahi, hepsi aynı yola çıkar. Hepsinden gaye Hakkın zuhuru ve tecellisidir.
Cümlesine verilecek bir başka mâna ise şudur:
-Hak kendi varlığını yarattı.
-Düşünen kulun zannına ve düşüncesine göre varlığını izhar eder.
Şöyle bir misal var: Bir kimse aynayı karşısına alır, kendini orada var eder, görür ve bilir. İnsanın aynada kendini bakıp görmesinde bir ayrı safa vardır. Bu sebepten Hak Teâlâ bu âlemi ve Adem'i yarattı ve bunları varlığına ayna kıldı. Şu mühimdir ki: Alem aynasında kendi aksini, Âdem aynasında ise, aynını görür ve seyreder. Burada Âdem'den murad insandır.
-O âlemi ve Âdem'i yarattı, varlığına ayna kıldı;
demekten murad ise, şudur; Zatını ayna suretinde izhar etti... Cemâlini o aynada zatına arzetti. Bu yüzden bakar oldu. Kendi güzelliğini görüp aşka düştü, hayran oldu, niyaza kapıldı. Diğer yüzden maşuk oldu, naz ve işveye girdi. Kendi hüsnünü yine kendine arzetti ve tecelli etti;
Burada bakan, bakılan ve bakmak ve ayna, tek şeydir.
|