[Yıldırım]

Ermeni kimliği üzerine (9)
Farklı halklar... Farklı haklar
30 Nisan 04
Ermeni dünyasının asırlarca süren, bağımsız bir devlete sahip olma arzusu her ne kadar
bugün gerçekleşmiş gözükse de, halen Ermeniler’de belli bir huzursuzluğun ve kaygının
varlığı göze çarpmaktadır. Bu yabana atılacak bir kaygı değildir ve Ermeni kimliğinde
belirleyici bir rol oynadığı gerçektir.
Ermenistan’ın bağımsızlığını koruyup koruyamayacağı, güvenlik içinde kalıp
kalamayacağı, en önemilsi de kendi içinde ve bölgesinde istikrar kurup kuramayacağı,
halkının ekonomik ihtiyaçlarını karşılayıp onları mutlu kılıp kılamayacağı bir yandaki
kaygılarsa, öte yanda da bizatihi Diaspora’nın geleceğinin ne olacağı diğer bir kaygıdır.
Gerçi oralarda çok uzaklarda bağımsız bir Ermenistan devleti mevcuttur ancak bu devletin
bugünkü konumu ile dünyaya yayılmış üçte iki çoğunluktaki Ermeni Diasporası’nın
sorunlarına da çözüm getirebileceği kuşkuludur.
***
O nedenledir ki henüz bağımsızlığın ardından kısa bir süre geçmesine rağmen o gün
bugündür Ermenistan’a yardım eden Diaspora artık kendi kendine sormaya başlamıştır.
“Peki bize kim yardım edecek?”
Bugün artık “Ermenistan’ı düşünmekten kendini düşünemeyen bir Diaspora”nın
varlığından sözedilmekte ve silkelenip bir miktar kendisine dönmesi tartışılmaktadır.
Üstelik de bu yardım kavramının sadece ekonomik boyutu değil, maddi manevi birçok
boyutu sözkonusudur.
Ermeni Diasporası’nın kimliğini ciddi şekilde bir kaygı bürümüştür ve bu kaygı değişik
renklerde yaşam içinden kendi pratiğini ortaya koymaktadır.
***
Ermenistan Diasporası’nın en büyük kaygısı ise kaygısız davranan Ermenilerdir.
Kilisesine, kültürüne, diline ve göreneklerine karşı ilgisiz ve kaygısız davarananların
varlığı ve çoğalması bugün Diaspora’nın en birincil sorunudur.
Bu sorunun sahiplerine göre, asimilasyonun doruk noktalarını yaşayan bu insanların böyle
davranmaya hakları yoktur. Onlar nasıl bir soydan geldiklerini ve daha doğuştan nasıl bir
ek sorumlulukla doğduklarını hiçbir zaman unutmamalılar ve bu sorumluluklarının gereğini
yerine getirmelidirler.
Hele de karma evliliğe tevessül edenler..! Bunlar Ermeni halkının geleceğine en büyük
kötülüğü etmektedirler!
***
Bu görüşe göre, bazı halkların evrensel olma ve evrensel değerlere yönelme hakları
şimdilik lükstür ve ütopyadır. Her halkın değil ama bazı halkların kaygılanma hakkı en
geçerli haktır.
Bugün bir Fransız’ın ya da Alman’ın ya da İngiliz’in karma evlilik yapması sorun bile
teşkil etmeyebilir ancak soyu büyük kayıplar vermiş bir ulusun evlatlarının eşdeğer bir
kaygısızlık içinde davranmaları asla kabul edilemez.
Soyunu korumak ve devam ettirmek bizatihi hemen her canlı varlığın temel içgüdüsü
olmasına rağmen, bir insan soyu ve kültürü için bunu görmezden gelmek nasıl mümkün
olabilir?
***
Elbette Ermeni ulusu da bugün diğer birçok ulus gibi erimekten, tükenmekten korkmayan
bir halk konumunda olmak ve bu türden kaygıları hayatından atmak isterdi ancak bugün
içine düşürüldüğü durumun vebali ona ait değildir.
O nedenle evrensel dünyanın evrensel insanlarının Ermeni dünyasının bu ruh halini
anlamaları ve ona hak vermeleri gerekmektedir.
Ermeni dünyasının gösterdiği bu hassasiyet evrensel değerlere karşı çıkış değil, yaşamın
bizatihi kendi doğasının gereği olan bir direniştir.



Ermeni kimliği üzerine (10)
Karma evlilikler
7 Mayıs 04
Ermenilerde karma evliliklere karşı duruşu bir direniş olarak görenlere dudak büken ve
hatta bunu ırkçı bir yaklaşım olarak tanımlayan yeni kuşak Ermeniler’in sayısı da hiç az
değildir. Bunlar sadece küreselleşmenin ve evrenselleşmenin de etkisiyle ulus yerine
çokulusluluğu, toplum yerine kendi bireyliğini yaşamayı tercih edenlerden ibaret değildir.
Hemen her türlü aidiyeti köreltici bir bağımlılık olarak niteleyen “Dünya vatandaşı
Ermeniler” de bunlara dahildir ve bu evrensel yaklaşımcılara Ermeni dünyasının
muhafazakâr kesiminin verebileceği cevap gerçekten yoktur.
Onlara göre, sorumluluk hissetmeyen birine sorumluluk yüklemek abesle iştigaldir ve bu
gibi insanlar zaten baştan birer kayıptır.
***
Ne var ki işin en acı yanı bu muhafazakâr kesimlerin karşısında yer alan evrenselci
kesimler elin yabancıları değil, kendi çocuklarıdır. Muhafazakâr kesimin asıl büyük
sıkıntısı başkalarına kimliği yaşamanın sorumluluğunu empoze ederken kendi çocuklarını
unutmasıdır. Muhafazakârlar en büyük sıkıntıyı kendi çocuklarından ve torunlarından
çekmektedir.
Bugünkü görüntü göstermektedir ki muhafazakâr ve hayli iddialı kesimelerin bizatihi kendi
çocuklarının akibeti dahi benzer gidişattan kaçınılmaz değildir. Nice milliyetçi ve Ermeni
kimliğinin nöbetçisi insanların çocuklarının veya torunlarının da karma evlilikler yapıyor
olmaları bu kesimlerin de ister istemez hayatın gerçekleri karşısında boyunlarını
bükmektedir.
***
Bu yaşanan acı gerçekler karşısında ise yiğitliği elden bırakmamanın ve bir avuntu
bulmanın yolu dünden hazırdır ve Diaspora Ermeni toplumu “Buna da şükür” diyecek
kıyaslayıcı bir avuntuyu zorunlu olarak benimsemiştir. Karma evliliklere esasında etnik
köken itibariyle karşı çıkan bu kesimler etnik devamlılığı sağlayamadıkları çocuklarının bir
Almanla, bir İngilizle ya da Amerikalıyla yaptıkları evliliği “Hiç olmazsa bir Hıristiyan’la
evlendi” düşüncesiyle kötünün iyisi olarak değerlendirmekte, Ermeni kimliğinin bu kez
dinsel benzeşmesinde sığıntı aramaktadır.
***
Karma evliliklerde işin en can sıkıcı yanlarından biri ise Ermeni- Müslüman evlenmesinde
yaşanmaktadır. Batı Diasporasında az, Doğu ve Ortadoğu Diaspora’sında nispeten daha
fazla görünen bu tür karma evliliklerin artmış olması, etnik devamlılığını kaybeden
gençlerin sayısına dinsel devamlılığını kaybedenleri de eklemekte, bu da muhafazakâr
kesimin yanı sıra Kilise’yi de telaşlandırmaktadır.
Kilise kendi içinde bu tür karma evlilikleri nasıl karşılayacağına ilişkin bir çıkış yolu
aramaktadır. Gençleri hepten dışlamak gerçek bir kan kaybına yol açacağından, çiftleri
kazanma yöntemi daha mantıklı bulunmakta ve bunun için de kilise gelenek ve
göreneklerine bu tür karma evlilik yapanlara has yeni ayin biçimleri eklenmektedir. Ermeni
genciyle evlenmeyi kabul eden Müslüman damat ya da gelin adayları için özel vaftiz
törenleri düzenlenmekte, onlar için ritüelleri bir miktar azaltılmış ya da değiştirilmiş düğün
törenleri yapılarak asimilasyona karşı bir tür direniş sergilenmektedir.
Peki, bir Ermeni Türk’le evlendiğinde bu direniş ne hal almaktadır? İşte sorunun en
zorlanan yanı bu noktada başlamaktadır.



Ermeni kimliği üzerine (11)
Kaçınılmazı yaşamak
14 Mayıs 04
Ermeni muhafazakârlar açısından karma evliliklerin en ciddi ve çekilmez çelişkisi Türkiye
Ermenileri’ne has olan ve Ermeni-Türk karma evliliklerinde yaşanandır.
Bu tür evlilikler daha başlangıç anlarında her iki tarafın aileleri tarafından -istisnalar elbette
hariç- sorun yapılmakta, iki gencin evlililiği neredeyse iki ailenin, hatta iki milletin sorunu
haline dönüştürülmektedir.
Bu sorunun temelinde hep gizli bir karşı koyuş yer almaktadır.
Kabul etmek gerekir ki bu karşı koyuşta kendiliğinden bir refleksin varlığı sözkonusudur ve
bu refleks de kökenini tarihsel yaşanmışlıklardan almaktadır.
***
Ermeni-Türk karma evlilikleri esas olarak tarihten beri hep bir sorundur. Osmanlı
İmparatorluğu’nun son dönemlerinde, Ermeniler’in en fazla sızlandığı ve Devlet’e intikal
ettirilen temel sorunlarının başında Anadolu’daki kız kaçırmalar gelir. O tarihlerde dahi bu
tür karma evliliklere hoşgörüyle bakılmamış, daha sonra yaşanan tarihsel trajediler ise iki
milletin arasını daha da açmıştır.
“Biz birbirimize kız alır, kız verirdik” sözü Anadolu insanına ait bir gurursal söylem
olmasına rağmen, ne yazık ki Ermeni halkı bu sözü hiç de gururla söyleyebilmiş değildir.
***
İşte bu nedenledir ki tarihten gelen bu tedbirli olma hali önceki kuşak Türkiye
Ermenileri’nin algılamasına da sinmiş ve kendi çocuğunun bir Müslümanla hele de bir
Türk’le evlenmesini bir türlü yüreği kaldıramaz olmuştur.
Öte yandan ama, artık yeni kuşakların benzer bir kaygıyla hareket etmedikleri
gözlenmektedir. Türkiye’de sayıları giderek artan Ermeni-Türk karma evlilikleri bunun bir
göstergesidir.
***
Sonuç olarak, Türkiye’de ve Diaspora’da karma evliliklerin hızla arttığı kuşkusuzdur.
Genç Ermeni kuşakların önemli bir bölümü, muhafazakâr ve yaşlı kesimlerin önemli bazı
kaygılarını çok iyi anlamakla, onların doğuştan sırtlandıkları sorumluluğa saygı duymakla
birlikte bu kaygıya kendilerini mahkûm etmemekte ve bu kaygıları kimliklerinin temel
argümanı haline dönüştürmemektedir.
Evlilik konusunu tamamen iki gencin iradesinde bir konu olarak görmekte ve orada
belirleyici olanın her iki genç arasında yaşanan aşk, sevgi ve ortak bilinç olacağına
inanmaktadır.
***
Karma evliliklerin olumsuz yanlarını olumlu bir niteliğe dönüştürmek ve bunu Ermeni
kimliğinin yeni bir kazanımı saymak mümkün mü?
Karma evlilikler Ermeni kimliğinin dönüşümüne ve değişimine yeni bir ivme katabilir mi?
Ermeni kimliğinin en güncel tartışmalarını şimdi bu tür sorular oluşturuyor.
Bu sorulara olumlu yanıt verenler de var, olumsuz yanıt verenler de.
***
Olumsuz yanıt verenlerin, karma evliliklerin serbestçe konuşulmasının dahi gençleri
özendirici bir yanı olacağı nedeniyle, bu konuda bir tabu yaratmayı sürdürmesine karşın,
olumlu yanıt verenler açısından, ivmenin ille de kötü ve olumsuz yönde olacağını söylemek
için henüz vakit erkendir. Bunlara göre, melezleşmenin her zaman estetik ve kaliteli bir artı
değer kazandırdığı gözönünde tutulursa, karma evlilik yapmış gençlerin, kendi
kimliklerinin farkında olmaları halinde, Ermeni kimliğine olumlu değerler katması dahi
beklenmelidir.
***
Karma evlilik tartışmaları bu minvalde süredursun, Ermeni kimliğinin klasik yapısının içini
boşaltmaya başlayan diğer bir önemli gelişme ise, eskilerde Ermeni kimliğinde pek sık
rastlanmayan boşanmaların hemen her yerde artmaya başlamış olmasıdır. Bu boşanmaların
sadece karma evliliklerle sınırlı olmadığı da bir gerçektir.
Dolayısıyla diğer tüm toplumlar gibi Ermeniler de küreselleşmenin ve evrenselleşmenin
getirdiği nimetlerin yanı sıra külfetlerinin de muhatabı durumundadır ve payına düşen
kaçınılmazı yaşamaktadır.