Siyaset Forum

[Ertuğrul ÖZGÜL]

Osmanlı'nın kendisine bağlı tutmakta en fazla zorlandığı eyalet Cezayirdi...

Cezayir Osmanlının Kuzey Afrika’da Garb ocakları adını verdiği eyaletlerinden en itaatsizi idi. Cezayir 1525 yılında Hızır Reis tarafından İspanyollardan kesin olarak alınmıştı. Hızır Reis Osmanlı Devleti himayesine girince bölgeye iki bin yeniçeri gönderildi. Daha sonra Batı Anadolu’dan giden pek çok kişi buradaki kuvveti güçlendirdi. Barbaros Hayrettin Paşa kaptan-ı Derya olup Osmanlı hizmetine girince Cezayir de beylerbeylik haline getirildi.

Cezayir’de bulunan başta yeniçeriler olmak üzere askeri birlikler merkezi otoriteyi fazla önemsemiyorlardı. Merkezden gelen emirler burada geçmiyordu. Bölgeye gönderilen valiler burada ki güce boyun eğiyorlardı.

Merkezde atanan Cezayir beylerbeyleri sözlerini dinletemezler sadece imza ve protokol gibi işlerle uğraşırlardı. Çoğu zaman valilerin otorite kurma çabası kellesini kaybetme , sürgün ya da göz hapsi ile sonuçlanırdı. Hatta Fas’ta kralları ile birlikte Portekiz ordusunu yok eden Cezayir Beylerbeyi Ramazan Paşa böyle bir yeniçeri isyanında öldürüldü. Hızır Paşa gibi bazı paşalar bazen otoriteyi ele geçirseler de (1595) bu durum kişisel olmaktan öteye gitmiyordu. Osmanlı Devleti merkezden uzak olduğu için bu eyalet ile fazla meşgul olamıyordu.

Cezayir idaresi dönemi genelde üçe ayrılır. Bu üç dönem merkezden gönderilen beylerbeylerinin hakim olduğu ‘’paşalar’’devri, yeniçerilerin otorite sağladığı ‘’ağalar’’ dönemi , denizcilerin hakim olduğu ‘’dayılar’’dönemidir.

Sultan İbrahim valilerin önemsenmemesini dile getirerek Cezayir’i sert bir şekilde uyarmıştı. Fakat yine aldırış edilmedi. Ağalara en sert tepkiyi Köprülü Mehmet Paşa göstermiştir. Köprülü Mehmet Paşa’nın atadığı vali Ali Paşa zorla geri gönderildi. Bu duruma Köprülü Mehmet Paşa’nın tepkisi sert oldu. Önce beceriksizlikle suçlanan vali idam edildi. Cezayir ağasına gönderdiği mesajında artık vali gönderilmeyeceğini ve Cezayir’in yok sayılarak tecrit edileceğini bildirdi. Cezayirlilerin sahillere kesinlikle yanaştırılmamasını emretti. Cezayir ağasının yalvarması ve aracı koyması hatta Kaptan-Derya Merzifonlu Kara Mustafa Paşa’nın kefil olması ile af edildiler. Ancak yine bölgeye tayin edilen İsmail Paşa hiçbir işe karıştırılmadı. Devlet de bu durumu kabullendi yani valiler sadece görünüşü kurtarıyordu.

Cezayir’de1671’dedenizciler isyan ederek dayılar dönemini başlattılar. 1711’de Cezayir dayısı beylerbeyliğine atanan Osmanlı paşasını karaya çıkartmadı ve ülke yönetimini tam olarak eline aldı. Padişah bu oldu bittiyi tanıdı. Cezayir’in merkeze bağlılığı seçilen dayının onaylanması ve İstanbul’a gönderilen hediyelerden ibaretti. Cezayir artık hukuki yönden Osmanlı Devletine bağlı idi. Cezayir’in elinde hatırı sayılır bir deniz kuvveti bulunuyordu. Çoğu savaşta Osmanlı donanmasının yanında çok faydalı hizmetlerde bulunurlardı. Dayı Hasan Paşa ve Mezomorto Hüseyin Paşa Osmanlı hizmetinde de doğrudan görev almış meşhur dayılardır. Hatta Mezomorto Hüseyin Paşa’nın Koyun Adaları zaferi meşhur Türk deniz savaşlarındandır.

Osmanlı Devletinin her geçen gün zayıflaması Cezayir’in ölçüsüz hareketlerini artırıyordu. Sömürgeci devletler dayıların hareketlerinden ve Cezayirli korsanlardan fazlası ile rahatsız durumdaydılar. Özellikle Fransa Cezayir’e müdahale etmek için fırsat kollamaya başladı. Dayı Hüseyin’in Fransız konsolosuna hakaret etmesi Fransa’ya beklediği fırsatı verdi. Bu olayın zamanlaması Fransa için mükemmeldi. Çünkü aynı tarihlerde Osmanlı donanması Navarin’de yakılmış Osmanlının yenilgisi ile sonuçlanan Osmanlı-Rus savaşı yeni bitmiş diğer taraftan Mehmet Ali Paşa isyanı devleti oldukça zor duruma sokmuştu..

1830’da Fransa Osmanlı Devletinin tüm itirazlarına rağmen Cezayir’i işgal etti. Cezayir asilik ünvanına bir yenisini ekledi ‘’Osmanlı Devleti’nin Kuzey Afrika’da ilk kaybettiği toprak.’’

Kaynaklar

1)Osmanlı Tarihi (Prof.Dr. İ.H.Uzunçarşılı )

2)Osmanlı Tarih Lügatı (Mithat Sertoğlu)

3)Siyasi Tarih (Dr. Rıfat Uçarol )




İsmail Çal-Dünya Bülteni