Siyaset Forum

[murataltug1985]

İLBER ORTAYLI yazıları
Şeyh Safuiddin ve Şah İsmail türbeleri
SÜSLEME SANATININ EN SEÇKİN ÖRNEKLERİ SAFEVİLER DERGÂHI’NDA
*
SAFEVİLER*Dergâhı,bir şehitler mezarlığı, Safevi savaşlarında ölenler buraya gömülmüştür. Yedi kapılı dergâhın girişinde,dervişin kendini dünyadan tecrit edeceği çilehane yer alıyor. Dervaze denen kapı İran çini sanatının en güzel örnekleriyle tezyin edilmiş En son noktada Şah İsmail’in anası Alemşah Hatun’un mezarı bulunuyor.kabrin yanı başında Şeyh Safi, Şeyh Haydar’ın ve Şah İsmail’in türbeleri var.

Babürler devri Hint sanatı ile İran sanatının en önemli sentezini türbelerin içinde, sandıklarda görülür. 16’ncı asrın Türk ve İran dünyasında süsleme sanatının geometriden ustalıkla yararlandığı rakipsiz bir eser ortaya çıkarıldığını bu türbelerde görebilirsiniz.

İran 18. Yüzyılın sonlarında Perslerin hâkimiyetine girmiş olsa da İran bölgesindeki toplumların %30’u Safevi kökenli Türkmenlerden oluşmaktadır.*
Büyük Selçuklu Devletinde Türkleşen İran Coğrafyasını tarihi Safevi Devletinden devralmış, 235 yıllık hâkimiyetinde derin izler bırakan*Safevi Devleti, günümüz İran ve Azerbeycan Türklerinin kökenini teşkil etmiştir.

[murataltug1985]

Şah İsmail Dönemi (1501 – 1524)

Safevi Devleti Safeviye Tarikatı,itikadi bir teşekkül olsa da hâkimiyetler kurmak amacıyla savaşlara girişiyor, fetihler gerçekleştiriyordu. Şah İsmail* savaşlarda yükselmiş,tarikat mensubu ordusu ile İran ve çevresinde söz sahibi olmuştu
Şah 14 yaşındayken elde ettiği güç ile Türkmen toplumlarının itibarini kazanmıştı.

Safevi Devleti Safeviye Tarikatına mensup aşiretler göçebe Türkmenlerlen güçlenen Şah İsmail, 1501de Akkoyunlu himayesindeki Tebrizi hâkimiyet altına aldı bağımsızlığını ilan ederek*Safevi Devletinin temellerini attı (1501)

Şah İsmail, aslında Akkoyunlular’ın torunuydu şahın Annesi, Uzun Hasan’ın kızıydı. Şah Tebriz’i* Uzun Hasan’ın torunu Mirza’dan almış ve*Safevi Devletinin temellerini atmıştı. Tebriz’i almasından 7 yıl sonra ise Akkoyunluları tarih sahnesinden sildi.*Şahın Türkmenleri himayeye alması siyasi dengeleri etkiledi.hâkimiyet altındaki İran, Azerbaycan ve Irakta Türkler Araplar Farslar yaşamaktaydı.devlet teşkilatında Türkmenler vazifelendirilmekteydi. Osmanlı Devletinden dışlanan göçebe Türk Toplumlarının Şaha bağlılığı pekişmekteydi.*

Safevi Devleti Tebriz’in aldıktan sonra kendisini Azerbaycan Şahı ilan eden İsmail, Sasaniler üzerinde hak iddia ederek İrana ilerledi On yıl süren seferlerde Hamedan,Şiraz* Kirman, Necef ve Kerbela, Van,Bağdat, Horasan ve Herat şehirlerini hâkimiyeti altına aldı ve Devletinin Sınırlarını süratle genişletti. Şah İsmail, İran hâkimiyetini kesinleştirmişti Horasan ve Herat’ı Özbek Şehbani Hanlığından almıştı.

Safevi Devleti Özbek Şehbani Hanlığı, Horasan ve Herat mağlubiyetini kabullenmemişler, başarılı olamasalar da Maveraünnehir’e çekilerek onlarca yıl Safevi Devleti*ile mücadeleye girişmişlerdir. Özbek mücadeleleri, Şah dönemi boyunca çözülememiştir Şah İsmail’in kurduğu Asya’nın en büyük devleti Safeviler Azerbeycan ve Doğu Anadolu hattındaki sınırları ile devrin en büyük Türk Devleti olan Osmanlı İmparatorluğu ile sınır haline gelmiştir

[murataltug1985]

Safevi Devletinin Zayıflaması (1514 – 1524)

Safeviye tarikatı. Şah İsmail döneminde Anadolu Türkmenlerine ve Türkmenlere öncelik vermekteydi. Şah ın yönetimi* zayıflayınca* Bâtıni Türkmenlerin*Safevi Devletindeki* üstünlüklerine gölge düştü. dışlanan Göçmen Türkmenler, Bâtınilikten Aleviliğe kaydı kendilerini Alevi olarak ifade eder hale geldiler Şah İsmail’in inisiyatifi kaybetmesiyle Türkmenlere verilen öncelik Fars ve Araplara geçti devlet teşkilatınfa vazife almaya başladılar

Şah İsmail’in* idaresinin zayıflaması ile Safeviye tarikatının vezirlik gibi makamlarına Farslı devlet adamları atandı Türkmenler bu durumu kabullenmediler Tıpkı Osmanlı Devletindeki Alevi Türkmenlerin Şahkulu isyanıyla devlete meydan okuduğu gibi isyan hareketine girişerek Farslı vezirleri öldürdüler. On beş yıl süren isyanlar neticesinde 5 vezir Türkmenler tarafından öldürüldü.*

Şah İsmail vezirlerinin türkmenler tarafından öldürülmesine seyirci kalmaktaydı devlet işlerinden vazifeyi Safeviye tarikatının atadığı Vezir, Emir ve Valilere bırakıyordu. Safeviye tarikatı ise etnik ayrılıkçılık güderek Şii* Fars ve Arap kökenli devlet adamlarına öncelik veriyordu. Osmanlıdan dışlanınca*Safevilere biat eden Türkmenler Safevi Devleti tarafındanda dışlanıyordu

Safevi Devletinin Arap ve Farsları öne çıkartması türkmenlerin asimilesine yol açtı. Bâtıni olan Göçebe Türkmenler zamanla Şia mezhebini benimseyerek Şii olmuş, sonrasında lasimilasyona uğrayarak Farslaşmaya başlamışlardı. Türkmenler varlıklarını korumuşlardır Türk Devleti olarak kurulan*Safevi Devleti*Farslaşmaya ve Fars Devleti haline gelmeye başlamıştır.*

Şah İsmail’in kudreti ile Türk Devleti olarak kurulan*Safeviler Çaldıran mağlubiyetiyle zayıflamış, Devlet mevkilerinin Farsların eline geçmesiyle Farslaşmaya başlamıştır Şah İsmail, 1524 yılında Erdebil’de hastalanarak iç kanama sonucu genç yaşta (37) vefat etti. Şahın ölümüyle yerine oğlu Tahmasp geçti.*

[murataltug1985]

1. Tahmasp Dönemi (1524 – 1576)

Şah İsmail döneminde kurulup* güçlenen*Safeviler* Çaldıran sonrasında zayıflamışlardır Osmanlılar Safeviler üzerinde baskı uygulamaya* başlamıştır İranı kontrol altına almak isteyen Osmanlılar Safevilerin iç işlerine müdahil oluyor, Vali ve idareci atanmalarında inisiyatif kullanabiliyordu

Tahmasp zamanında Horasanda devam eden Özbek mücadeleleri* alevlendi.*Safevi Devletinin yıktığı Özbek Hanlığı Horasan’da otorite kurmak için Safevilerle mücadele ediyorlardı.Özbeklere karşı ordunun başına geçen Tahmasp, Özbekleri mağlup ederek Horasan’daki otoritesini korudu

Devletin idaresini eline alan Tahmasp, Bağdata hareket etti.Bağdat valisi Musullu Zülfikar Bey, Sünni ve Osmanlı yanlısıydı, Bağdat’ı Osmanlı Devletine katmak istiyordu Tahmasp, Bağdatta vali musullu Zülfikar ile mücadeleye girişti* mücadeleyi kazanıp Bağdat valiliğine Şii Valiler atadı ve otoritesini sağlamlaştırdı.

Tahmasp’ın hedefi Azerbaycan ve Doğu Anadoluydu Şah İsmail döneminde*Safevilere bağlı bölgeler Osmanlı Devleti’nin gölgesi altındaydı Osmanlılar batıda Balkan mücadelesindeydi doğuyu* ihmal etmekteydi.Tahmasp, babası Şah dönemindeki gibi Alevi Türkmenleri yanına çekmeye, Anadolu Beyliklerinde baskı kurmaya başladı.

Tahmaspın baskılarıyla Bitlis ve Van beylikleri Safevilere bağlandı zoraki bağlılık uzun sürmedi.
Sultan Süleyman,*Safevi Devletine Sadrazam İbrahim Paşa’yı Azerbaycan seferine gönderdi Tahmasp’ın zorla kendisine bağladığı Sünni beylikler baskılar nedeniyle Osmanlı Devletini bekler duruma gelmişti. *

[murataltug1985]

1. Tahmasp Dönemi (1524 – 1576)

Safeviler*en önemli şehirlerini kaybediyordu Van, Bitlis, Tebriz Osmanlılar tarafından fethedilmişti. Bu Safevilerin yıkılması anlamına geliyordu. Şah tahmasb kaybettiği topraklar Tebriz ve Vanı* hâkimiyet altına aldı Bağdat’taki Osmanlı Ordusu yorulmuş zayıflamıştı. Tebriz’i fethedemeyen Osmanlı Ordusu İstanbul’a döndü ancak Tahmasp Bağdat’ı alamadı.*

Safeviler Osmanlı seferleriyle zorda kalınca Özbek tehdidi ortaya çıktı. Özbeklerin* Horasan’a girmesiyle Tahmasp Horasan seferine çıktı 2 yıllık mücadele sonucunda Özbekleri Horasan’dan çıkarttı Tahmasp, Gürcistana yürüdü. Kafkaslardaki hâkimiyetini kuzeye genişletmek isteyen Tahmasp, Gürcistan seferi ile hâkimiyetini pekiştirdi hem de* Devlet hazinesini zenginleştirdi.

Tahmasb Gürcistan fethinden sonra kardeşi Elkas Mirzayla mücadeleye başladı. Saltanat* Mirza,*Safevilerde güce erişemeyince Osmanlı desteğini almak amacıyla İstanbul’a gitti Osmanlı* himayesinde Safevilere karşı kullanılan Mirza, Osmanlı Ordusu ile Vanı kuşatma altına aldı.

Tahmasba karşı taht mücadelesine girişen Mirza Ulama Paşa komutasındaki Osmanlı Ordusu ile Van’ı aldı Tebriz’e yola çıktı. Ulama Paşa’nın ordusu ve Sultan Süleyman’ın komutasındaki Osmanlı Ordusu ile Tebriz’e girerek Tebrizi fethettiler

[murataltug1985]

1. Tahmasp Dönemi (1524 – 1576)

Van, Bitlis ve Tebriz’i kaybeden Tahmasp,Sultan Süleyman’ın İstanbul’a dönmesiyle taarruza geçerek Anadoluda sefere girişti Erzincan’a ilerledi. seferin amacı fetih değil intikam ve yağmaydı. Tahmasp,yağma ve talandan sonra Karabağ’a çekildi. Tahmasp’ın yağma faaliyetleri Erzincan’la sınırlı kalmadı. Karabağ üzerinden Osmanlı Beyliklerinide yağmaladı Sultan Süleyman aynı şiddetle karşılık verdi

Nahcıvan seferine çıkan sultan süleymanın ordusu Safevilere öldürücü darbeyi vurmak için yola çıkmıştı Sultan Süleyman ordusunun başındaydı* Musul’u ve Kars’ı fetheden Kanuni, Nahçıvan’a doğru ilerliyordu. Tahmasp, Kanuniden barış istedi Safeviler*ile Osmanlılar arasında ilk kez imzalanan barış anlaşması ile* Bağdat Irak Azerbaycan’ın Fırat ile Dicle nehirleri arasındaki bölge Tebriz Osmanlı Devletine bırakıldı.*

Safeviler*ile Osmanlılar arasında ilk kez anlaşma imzalanmıştı.barış uzun sürmedi. Anadoludaki emelinden vazgeçmeyen,Tebriz’i Osmanlılara bırakan Tahmasp, Şehzade Bayezid’in isyanına destek verdi osmanlıya hasmane bir tutum izledi doğu sınırlarında cephe açmak istemeyen barış için Kars’ı*Safevilere verdi. Ancak* Osmanlı tarafından geri alındı

Şah İsmail döneminde kurulup büyük bir devlet haline gelen*Safeviler Şah İsmail döneminde zayıflamıştı. süreç Şah Tahmasp döneminde devam etti.Tahmasp, güçlendirmiş Osmanlılardan kurtararak sınırlarını genişletmişti

Tahmasp, 2. Selim ve 3. Murat döneminde Osmanlılar ile dostane ilişkiler güttü.Safeviler güçlü değildi.Tebriz, Şam ve Van gibi en önemli Safevi Şehirleri Osmanlı hâkimiyetindeydi Varlığını Doğu Azerbaycan, Kuzey İran ve Horasanda devam ettirmeye çalışan Tahmasp,devletin küçülmesine engel olamayarak Osmanlı Devletinin gücünü kabullenmek zorunda kalmıştır.*

Tahmasp, Sultan Süleyman’ın ölümünden sonra iç karışıklıklar ile uğraşmış, Horasandaki Özbek taarruzlarıyla uğraşmış ve devlet teşkilatında Farsların ön plana çıkmasına engel olamamış, ülkesini ayakta tutmaya çabalamıştır 1576 yılında öldüğünde Safeviler saltanat mücadelelerine sahne olacak, zayıflamış ve küçülmüş *Safevi Devleti, cihan devletinden uzaklaşarak zayıf bir devlet haline gelecektir.*

[murataltug1985]

Kaynak pakman.worldpress.com

Azerbaycan Tarihi

*27 Şubat 1917 Devrimi ile Rusya’daki Çarlık rejiminin yıkılmış Rus birlikleri silahlarını Ermeni ve Gürcüler’e dağıtmışlardı.* 2 Kasım 1917 de Bakü’de Daşnak Şaumyan başkanlığında Bolşevik Bakü Sovyeti hükümeti kuruldu. Gence’de yıkılan Çarlık Rusyası’ndan bağımsızlığını kazanan vilayetlerin birleştirilmesiyle 28 Mayıs 1918 de “Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti” kurulmuş ve Cumhurbaşkanlığı’na da Mehmet Emin Resulzade getirilmiş Osmanlı tarafından tanınmıştır. Şaumyan bağımsız Azerbaycan Türklerine Rus silahlarıyla saldırmış. Bakü, katliamlarından sonra Azerbaycan Türklerinin yardım istemesi üzerine Azerbaycan, Dağıstan ve Kerküklü gönüllülerle takviye edilen Osmanlı ordusu* Gence, Göyçay, Şamahı, 15 Eylül 1918 de Bakü’yü sonra da Quba, Derbent ve Mahaçkale’yi kurtarmıştır *İlk Bağımsız Azerbaycan Devleti Türk tarihi boyunca adı “Demokratik Cumhuriyet” olan ve Latin alfabesini ilk benimseyen Türk Devleti olması bakımından önemlidir .Azerbaycan’ın bağımsızlığı 23 ay devam etmiş, 1920 yılında 28 Nisan Sovyet Ordusunun Azerbaycan’ı işgali ile Bağımsız Azerbaycan Devleti sona ermiştir. 70 yıllık sürede “Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetine bağlı 15 Cumhuriyetten biri olmuştur. Azerbaycan Sovyetlere katıldıktan sonra sürekli toprak kaybetmiştir. 1920 de 114.000 km2 olan yüz ölçümü bugün 86.600 km2’ye düşmüştür. Stalin zamanında Ermenistan Azerbaycan, Nahçıvan ve Türkiye arasına uzatılarak Azerbaycan’la Nahçıvan’ın, ve Türkler ve arasındaki irtibat kesilmeye çalışılmıştır.

*Atatürk İran’dan satın aldığı arazi koridoru ile Türkiye’nin Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ile komşu olmasını sağlamıştır.1920’den itibaren 70 yıll Sovyetlerin parçası olan Azerbaycan 1990’da Sovyetler’in dağılmasıyla bağımsızlık hareketlerine başlamıştır Azerbaycan Halkının bağımsızlık isteği 20 Ocak 1990 da Sovyet ordusu tarafından kanlı bir şekilde bastırılmış bağımsızlık hareketleri hızlanmış, Halk Cephesi Hareketi’nin baskısıyla 31 Ağustos 1991 de Azerbaycan bağımsızlığını ilan etmiş, 18 Ekim 1991’de Milli Meclis Bağımsızlık Kanunu kabul etmiştir. 70 yıllık aradan sonra 7 Haziran 1992 de ilk defa yapılan demokratik Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Halk Cephesi Lideri Ebulfez Elçibey Cumhurbaşkanlığına getirilmiştir.*Ermenistan saldırıları karşısında zor durumda kalan ve darbe ile çekilmesi istenen Elçibey Nahçıvan Meclis Başkanı Haydar Aliyev’i göreve davet ederek Nahçıvan’a çekilmiştir. Haydar Aliyev önce Azerbaycan Milli Meclis Başkanlığına getirilmiş, 3 Ekim 1993 de Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde 5 yıllığına Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Cumhurbaşkanı seçilmiştir. Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev, 11 Ekim 1998 de ikinci defa Cumhurbaşkanı seçilmiştir. 15.10.2003 Cumhurbaşkanlığı* seçimlerine* sağlık nedenleriyle katılamayan* Haydar Aliyev’in yerine* oğlu İlham Aliyev* katılarak Azerbaycan’ın* yeni Cumhurbaşkanı seçilmiştir.

*Türkiye’de Azerbaycan Türklerine “Azeri” konuştukları dile “Azerice” denmektedir.* Azerbaycan resmi politikasında ise “Azerbaycan Halkı”, “Azerbaycanlı” ve “Azerbaycan’ca”, “Azerbaycan Dili” şeklindedir. Bunlar yanlıştır. Azerbaycan bir coğrafya ismidir, millet ismi değildir soyu bilinen, kendine has dili olan halklar coğrafi adlarla kimliklendirilemezler.*Azeriler İran’da yaşayan küçük bir etnik topluluktur.*Azeri sözcüğü, ilk olarak, tarihin en azılı Türk düşmanı Stalin, sonra ise hasta beyinli İran-Fars şovenistleri tarafından, Azerbaycanlıların Türklük şuurunu yok etmek, unutturmak için uydurulan sahte bir kimliktir. *Azerilik” komunizmin oyunu
Azeri değiliz, Türk oğlu Türk’üz!
Azerbaycanlılar Türktür dilleri Türkçedir Azerbaycan Türk milletidir

[murataltug1985]

Kaynak çokbilgi.com

Bütün Türkler Kardeştir Azerbaycan Tarihi

*Azerbaycan halkının servetleri arazisi zamanda eski ve kıymetli bir siyasi tarihi vardır., bir makalede Azerbaycan ele almak mümkün olmadığından XIX. asrın başlarından sonraki devirleri ele alacağız. Azerbaycan’ın büyük bir kısmı güneyde, şimdiki İran sınırları içerisindedir. Azerbaycan halkı zengin siyasi tarih, medeniyet, ilim ve sanat eserleri yaratmıştır. Rusya I. Petro zamanında 1700-1721 yıllarında Kuzey savaşında Baltık denizine ulaştıktan sonra denizin donmasıyla denizcilik için yararsız olduğunu görerek sıcak denizlere sahip olmak maksadıyla Hazar sahillerine ve Kafkasya’ya akında bulundu. Hazar’ı çıkan Rus orduları geri çağrıldı. 1813-1828 yıllarında Rusya Kuzey Azerbaycan’ı işgal ederek Gülüstan ve Türkmençay antlaşmalarıyla kendisiyle birleştirdi Güney Azerbaycan ise İran’a katıldı.*Azerbaycan rus savaşlarında oldukça fazla Rus asker ve subayı öldü. Bakü’de general Sisianov’un başı kesildi. Azerbaycan işgal edildi halk işgalcilerle anlaşamadı. Rus işgaline karşı direniş devam etti. Rus hükümeti destek oluşturmak için Azerbaycan topraklarına gayrımüslümleri yerleştirdi. Azerbaycan’a Ermenilerin göç ettirilmesi için komiteler kuruldu. Göç ettirilenlere imtiyazlar verildi.Ermeniler Kuzey Azerbaycan topraklarında, Nahçıvan, Erivan ve Karabağ’da iskan ettirildi. İşgal edilmiş topraklarda Ruslar ve Almanlar yerleştirildi. Kuzey Azerbaycan’da ilk Rus iskanları 1930’lu yılların başlarında meydana geldi. İşgal edilmiş Azerbaycanda Rus köyü kuruldu. Azerbaycanlı ahalinin sayısı hayli azaldı.

*Müstemleke zulmünden canı yanan Müslüman ahali kendi ata topraklarından göçtü Gülüstan sulhune kadar Karabağ bölgesinde 20.000 Azerbaycanlı aileden yalnız 3.000 kadarı kaldı.Çar Ermeni, Rus ve Almanları Kuzey Azerbaycan topraklarında yerleştirerek nüfus sayısını artırdı
Rusya’nın Kuzey Azerbaycan’da uyguladığı milli ve dini zulüm, islam dinine, milli dile, adet ve medeniyete saygı göstermeyişi yönetime karşıt düşünceleri keskinleştirdi ve halkın gazabını artırdı. Ruslara karşı isyanlar başladı. 30’lu yıllar Kuzey Azerbaycan’da mücadele kahramanlıklar seviyesine çıkdı. Car-Balaken, Talış, Guba ve Şeki’de isyanlar başladı. Ve, Çar orduları tarafından mağlup edildi. İsyanların liderleri ve destekçileri hapsedildi idam edildi.*Çarizme karşı mücadele ve güçlenen eğitim Azerbaycan milletini birleştirdi. Kuzey Azerbaycan’da millet XIX. yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıktı. Milletin birliği sanayileşmeyle oluştu. En eski devirlerden beri, Azerbaycanlılar güneyde Kızıl-Özen çayından başlayarak, kuzeyde Büyük Kafkas sıra dağlarına, doğuda Hazar denizi sahillerinden batıda Göyçe gölü ve Gürcistan’a kadar uzanan büyük bir arazinin sahibiydiler. halkımızın tarihi arazi birliği meydana çıktı. Rus İşgalinden sonra Azerbaycan topraklarıda parçalandı.Azerbaycan halkı ağır imtihanlardan başarıyla çıkmış, medeniyet incileri yaratmış, yabancılara karşı mücadelelerden çıkmış yüksek manevi değerleri ile dünya medeniyetine emsalsiz katkılarda bulunmuştur.

*Azerbaycan Türklerinin menaviyat birliği halkın birlik şuuru ile ilgili olup kendisini adet, ve yaşam özelliklerinde bulmuştur. Azerbaycan Türklerinde misaferperverlik, büyüklere hürmet, merhamet dostluk sadakat, samimilik vardır Azerbaycan Halkının görkemli temsilcilerinden Mirza Fethali Hasan bey , Necef Bey 1875 te ana dilde ilk gazeteyi neşre başlaması, okulların artması ve milli tiyatronun kurulması Azerbaycan medeniyetini yükselterek milli şuurun uyanmasında mühim rol oynadı. 1880’li yıllarda yayına başlayan “Kaşkül” gazetesi ilk defa “Azerbaycan milleti” ifadesini kullanarak Halkı uyanmaya çağırır, ana dilibve “Vatan” kavramını yaymağa çalışırlardı.
*Ahmed ağaoğlu, Ali Hüseyinzade, devrin en cesaretli aydınlarındandı. Milyoner yardımsever Hacı Zeynalabidin halkın ilimi için büyük işler yaptı. Azerbaycan’da Çarizm,ve Ruslaştırma siyasetiyle XX. asrın başlarında göç ettirilen Rus sayısı arttı. Ruslar, yerli köylülere ait olan verimli topraklara iskan ettirildi. 1912’de Muğan’a göç ettirilmiş 20. 000 Rus’un yaşadığı 49 köy kuruldu. Devlet Ruslara resmi silah verdi. 20.Asrın başlarında bütün Rusya İmparatorluğu’nu ve Azerbaycanı devrim harekatı bürüdü. 1901 de Bakü’de 15 civarında sosyal-demokrat dernek faaliyetdeydi. işçi harekatı taraftar bulmuştu. Bakü bütün Rus İmparatorluğu’nda devrim merkezlerinden biri oldu

[murataltug1985]

Kaynak çokbilgi.com

Bütün Türkler Kardeştir Azerbaycan Tarihi

*Devrimi önlemek için Çarizm Kafkasya’da Rus askerlerinin yardım ettikleri Ermenilerin Azerbaycanlılara karşı katliamlarını başlattı.
katliam bahanesi ile Çarizm Kafkasya’da askeri birlikler yetiştirildi. Fakat, tüm bunlara rağmen, Rus işgaline karşı mücadele Milli-azadlık harekatı durmadı. Azerbaycan’da Milli-azadlık harekatı köylü ve kaçak harekatı idi Kaçak harekatının liderleri Nabi, Kerem, Deli Ali, Meşedi Yusuftu resmi daireler onları yol kesen bir eşkıya gibi farzedip nüfusdan çıkarmaya çalıştı gençler öğrenimlerine ara verip vatana döndü Milli Demokratik hareketinde büyük rol aldılar. gençler milletin tarihini ve manevi değerlerini araştırmanın zaruriliğini anladılar.*Aydınlardan Hasan bey Zerdebi, Ali bey Hüseyinzade, Ahmed Bey Ağayev, Neriman Nerimanov, Celil Memmedguluzade, milli ideallerin yayılmasında ve milli şuurda mühim rol oynadılar. Hasan Bey Zerdebinin ve Mehemmed Eminin demokratizm idealleri büyük tesir gücüne malik idi. Milli tefekkür Türk aleminin temsilcileri İsmail Gaspıralı, Atsız, Ziya Gökalp*ve Türkçülüğe dair fikirleri kaynak almaktaydı Milli kadroların gücünü anlayan aydınların gayreti ile 1905’de ana dilde “Hayat” gazetesi neşredildi. Muhtarov’un yardımlarıyla kurulmuş “Neşri maarif” cemiyetleri halkın aydınlanmasında ve Milli Azadlık Harekatı’nın güçlenmesinde büyük hizmet gösterdiler.

*Milli harekatın taleplerinden olan milli dilin gelişmesi ve tahsilin ana dilde olması Azerbaycan öğretmenlerinin 1906 daki Kurultayında talep edildi.XX. asrın başlarında aydınlar ahaliyi teşkilatlandırmak için Mehemmed Emin liderliğinde 1902’de “Müsalman Gençlik Teşkilatı” kuruldu. gizli faaliyet gösteren “Müsalman Demokratik “Musavat” Cemiyyeti”ne dönüştürüldü. 1904 sonbaharında milli aydın Mirhasen Mevsimov’un, ve Mehemmed Eminin teşebbüsü ile Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi bünyesinde faaliyet gösteren sosyal-demokrat “Hümmat” teşkilatı” kuruldu. Takamül” ve “Yoldaş” gazeteleri yayınlandı. Bolşeviklerin kontrolüne geçen “Hümmat” teşkilatı milli gayesinden uzaklaştı.
*milli istiklal uğrunda mücadele eden Resulzade ve fikirdaşları “Hümmat” teşkilatından uzaklaşarak Rus idaresine karşı Azerbaycan milli inkılap harekatını hedef seçtiler. Çar, Resulzade’yi takip ettirmekte idi. 1908 de İran’a gitmeye mecbur kalan Resulzade, Azerbaycan milli kahramanları olan Settarhan ve Bağırhanla birlikte Tebriz devrimine katıldı. 1905-1907 yıllarında birinci Rus devriminin mağlubiyetiyle Azerbaycan’da milli bağımsızlık hareketinin temsilcileri baskılara maruz kaldı bağımsızlık fikirleri veren gazete ve dergiler kapatıldı. Azerbaycan ticari erbabı “Müselman Konstitusiya Partisi”ni kurdu.

*1905 yılında Ermenilerin Azerbaycan soy kırımları ileri seviyedeydi toprak sahipleri siyasi parti ve silahlı müdafaa cemiyetleri kurdular. 1911 Ekimi’nde Abbasgulu , Tağı Nağıyev ve Resulzada tarafından kurulan Musavat Partisi, Azerbaycan Halkının teşkilatlanmasında mühim rol oynadı. Musavat Müslüman halklarının bağımsızlığına maddi ve manevi yardım vaad edildi. Musavat 1913 yılında faaliyetlerini durdurdu.*Birinci Dünya Savaşı Azerbaycan’daki şartları değiştirdi. milli hareket zayıflasa da durmadı düşman tarafların her birinin Azerbaycan’a dair planları vardı. Azerbaycan’ın servetlerini istiyorlardı. Çarizm Müslüman Azerbaycanlılara inanmayarak askeriyeye çağırmıyordu. İstihbarat Türkçü ve İslamcıları izledi Rus ordusunda hizmet eden 200 kişiden fazla Azerbaycanlı subay savaşdaki kahramanlıklarına karşılık madalya ile ödüllendirildi. General Samed Bey Ali Şıhlinski, İbrahimağa Vekilov ve Hüseyinhan Nahçıvanski’nin isimleri harp sanatında önemlidir Azerbaycan askeri pilot Farruhağa savaşlarda şöhret kazandı. Azerbaycan gençlerinden “Tatar süvari alayı” teşkil edildi. alayı Rus şovenistler hakaret amacıyla “Vahşi diviziya” diye adlandırdılar. Alay emsalsiz başarılar gösterdi.

[murataltug1985]

Kaynak çokbilgi.com

Bütün Türkler Kardeştir Azerbaycan Tarihi

*Savaş bölgelerindeki Azeri evleri dağıtıldı, öldürüldü ve göç ettirildiler. Çarizm Osmanlı ve İran’dan Ermenileri büyük guruplarla Azerbaycan topraklarına Erivan, Nahçıvan, ile Bakü’ye yerleştirdi. Cephelerdeki mağlubiyet neticesinde imparatorluk düzenin bozulmasından istifade eden Azerbaycan Milli Hareketi esarete karşı direnişini güçlendirdi. Ekim Devrimiyle Çar devrildi partiler kuruldu, Musavat siyasi faaliyetlerine başladı. Sosyalist teşkilatlar Azerbaycan’da İşçi Milletvekilleri Sovyetleri kurmaya başladı. Ancak dayanakları zayıftı. sosyalistleri Azerbaycan Türklerinin dışındaki unsurlar desteklemekteydi Azerbaycan’da siyasi partilerin genişlemesiyle birlikte Müslüman Milli Şuraları kurulmaya başlandı. Komitesi’nin başkanı Memmed hasan Hacınski, yardımcısı ise M. E. Resulzade oldu.
*Milli Şuralar güçlü idi. Ekim Devrimi’nden sonra milli bağımsızlık harekatında Müslüman Milli Şurası’nın Azerbaycan’ın şehir ve kazalarında şubeleri kuruldu.*Milli*bağımsızlık harekatında ve Milli Azerbaycan Devleti’nin kurulmasında Musavatın rolü ölçülemez .1917 sonbaharında Güney Kafkasya’da Musavatın nüfuzu arttı. 26 Ekim’de Musavat partisinin I. kurultayını açan Resulzade bağımsız Azerbaycan Devleti’nin kurulacağını söyledi. Azerbaycan’da milli bağımsızlık üç yönde yapılıyordu. Birincisi, hükümetin esaret altına aldıkları halklara uyguladıkları politikalara karşı mücadele idi. geçici hükümet Çarın politikasını yürütüyordu. Azerbaycanlıları bölücülükle suçlayarak milli bağımsızlık harekatını boğmaya çalışıyordu.

*İkincisi, Sovyetlere karşı mücadeleydi İçinde Azerbaycanlılar azdı, esasen Ermeni ve Rus Bakü işçi ve asker milletvekilleri Sovyet yönetiminin Azerbaycan halkıyla ters olduğunu ifade ediyordu.
Menşevik ve Taşnaklar Bakü Sovyeti bir ve bölünmez Rus idealini savunuyordu. Azerbaycan Milli Hareketi siyasetin aleyhine idi. Üçüncüsü imparatorluğun dağılması ile keskinleşen Ermeni-Müslüman düşmanlığı idi. görüşe, Milli bağımsızlık hareketi ile milli aydınlar katılıyordu. Azerbaycan zenginleri ise milli bağımsızlık hareketine gizli yardım etmekteydiler 1917 Ekimi’nde Petrograt’ta Bolşevik ihtilali ve geçici hükümetin devrilmesi neticesinde Bolşevik diktatörlüğü kuruldu ülkede yeni siyasi şartlar oluşmuştu. *Bolşevik hakimiyetini kabul etmeyen milliyetçi güçlerin Güney Kafkasya’yı Rusya’dan ayırmaları gerekliliği artık şüphe götürmezdi.Bolşeviklerin hedefi Rus müstemlekelerini başka başka adlar altında koruyarak bir yönetimde birleştirmek idi. Azerbaycan’da Azerilerin dışındaki milletlerden ibaret olan Bolşeviklerin dayanakları çok zayıftı. Ekim Devriminde Bakü yönetimi için yapılmış seçimlerde Bolşeviklerin aldıkları 3770 oyun 2600’den fazlası Ruslarındı Musavat partisi 25. 000 seçmenden 10.000 oy alarak oyların %40’ını almıştı. Bolşevikler aynı mahiyette Bakü Sovyeti’nin konferansını çağırıp Bakü’de Sovyet hakimiyetini ilan ettiler.

*Bakü Sovyeti’nin İcra organına Sovyet parti temsilcileri dahil edildi Bunlar Azerilerin dışındaki kavimlerdendi. Bolşevik-Taşnak ittifakı da resmi bir hüviyet kazandı. Musavat Partisi İcra Komitesine girmedi. ABD, İngiltere ve Fransa’nın yardımı ile Tiflis’te Azerbaycanlı, Gürcü ve Ermeni temsilcilerinden ibaret Kafkasya Komiserliği kuruldu. 1917 Aralık ayında Erzincan Anlaşması ile Osmanlı ve Rusya arasında Kafkas cephesinde ateşkes ilan edildi Rus ordusu işgal ettiği toprakları boşaltmalıydı. Kafkas cephesinden dönen Rusya Azerbaycan köylerini talan ederek, açlık ve sefalet içerisinde olduklarından Rusya’ya dönmektense Bakü’de kalmayı tercih ediyorlardı. *Rus ordusu ksilah ve mühimmatını Ermenilerle, Bakü Bolşeviklerine verdiğinden Azerbaycan silahsız kaldı.1918 Martında Bakü Sovyeti 20.000 silahlı güç topladı. Bolşeviklerin ve Ermenilerin en güçlü rakibi Azerbaycan’ın bağımsızlığı uğrunda mücadele eden, geniş sosyal desteği olan ve yerli ahalinin savunduğu, sınıflar üstünlüğünü reddeden, milli bağımsız cumhuriyetin ilkelerini ileri süren Musavat Partisi idi. Bolşevikleri kuvvetlendirmek, Musavat başta olmak üzere milli güçleri güç olmaktan çıkarmak gerekçeleriyle Şaumyan Azerbaycan Türklerinin soy kırımını başlattı. Türkler ve Müslümanlar topluca imha edildi Azerbaycan aydınları Müslüman ahaliyi sakinliğe, ve tahammüle çağırıyorlardı.