Siyaset Forum

[murataltug1985]

KIZILBAŞ İSYANLARI
OSMANLI - SAFEVî MÜNASEBETLERI*

Sah Ismail, Akkoyunlu ve Karakoyunluları ortadan kaldirarak kuvvetlerini artirmis, Sirvan ile Mazenderân topraklarina hâkim olmus,Diyarbekir'i ele geçirmis; Ceyhun'un beri tarafindaki ülkeleri feth etmisti. Hammer'in ifade ettigi gibi Sah Ismail, öldürülen özbek hanı Seybek'in kafatasini altinla kaplatarak kadeh olarak kullanmis derisini baharatla doldurarak zafer nisanesi olarak Sultan Selim'e göndermisti.*

Sah Ismail, askerî kuvvet ve kabiliyetiyle, propaganda ve nifak ekibi tarzinda teskilâtlandirdigi tarikat ve mezhebi ile Erzurum, Kars, Diyarbekir, Musul, Bagdad, Horasan, Semerkant ve Buhara'nin güneyini içine alan büyük bir devlete sahip olmustu. On dört senelik hükümdarliginda muharebelerin tamaminda gâlip gelmisti. On dört kadar hükümdar ve meliki yenmis zaferlerinden hakli bir gurur duymakta,kudretine güvenmekte idi.l20 binlik bir süvari ordusuna sahipti bulunmakta idi. Sultan Selim'e gâlip gelecegini ümid ediyordu.

Sah Ismail, Iran'da kisa bir zamanda fevkalâde kuvvetlenen Safevî Devleti'ni kurdu. Siî mezhebini, devletin resmî mezebi haline getirdi. Siyasî ve dinî basbuglugu kendinde topladi.Siî telkinleri anadoluda yaydı Safevîlerin muvaffakiyetinde Anadolu Kizilbaslarinin da rolü oldu halifeleri tarafindan halk arasina sokulan emirleri, kudsi* telakki ediliyordu. Bu yüzden, Osmanli hânedanina gâsp nazari ile bakılıyordu.

[murataltug1985]

KIZILBAŞ İSYANLARI
OSMANLI - SAFEVî MÜNASEBETLERI*

Âsik Pasazâde, halkin, askerlerin ve müridlerinin Sah Ismail'e olan bagliligini su ifadelerle dile getirir: " Müridleri ona tabi oldular. bütün müridler Selâmün aleyküm" diyecekleri yerde Sah diyorlardi. Hastalarini ziyarete gittikleri zaman dua yerine* "Sah" diyorlardi. Anadolu'daki Ehl-i Sünnet* Müslümanlar, onun müridleine "bunca zahmet çekip Erdebil'e varacaginiza Mekketu'l-Lah (Ka'be)'a gitseniz, Hz. Peygamber'i ziyaret etseniz daha iyi olmaz mi? dediklerinde onlar " Biz, diriye variriz, ölüye varmayiz" derlerdi.

Iran'da* Ehl-i Sünnet efkâr-i umumiyesinde büyük bir endise hüküm sürmekte, Kizilbas faaliet ve hareketleri derin bir izdirap ile izlenmekte idi. Gerek Misir'da, gerek Osmanli diyarinda Islâm efkâr-i umumiyesi, problemi çözecek bir el ariyordu. Misir'da,Fâtimî tecrübesinin* korkunç hatiralari tazeligini koruyor, Bagdadlı Siî Büveyhogullari zulümleri akillara geliyor; Bâtinîlerin kanli sahneleri tekerrür edecek saniliyordu. Bu yüzden, Sah ve askerlerinin vahsiyâne zulümleri endise ile takib ediliordu.

[murataltug1985]

Celâl adindaki Bozok'lu Kizilbas kendüyi mecnûnluga urup ve abdal kisvetine girüp vatani ve eskiya encümeni olan Bozok'tan Tokat semtine firar" edip Turhal civarina gidip orada bir magaraya yerlesir.gizlice onu ziyarete baslayan Kizilbaslar, "MeczûbGi ilâhidir" diyerek adini etrafa duyurmaya basladilar. O tarihlerde, bu bölge halkinin çogunun Kizilbas ve Kizilbasliga mütemayil oluslari, Celâl'in isine yaramisti. Öte taraftan o, derece derece kendisini halka kabul ettirmeye çalismis etrafini aldatmakta büyük bir maharet göstermisti.*

önceleri o, "Mehdi bu gardan asikâr olsa gerektir, ben intizarla me'murum" diye ise baslayarak insanları inandirdiktan ve güçlendigini hissettikten sonra gerçek yüzü ortaya çikar. kilicin kendisini kesemeyecegini iddia ederek " Halife-i zaman ve Mehdi-i devrân benim" demeye baslamisti. kisa zamanda Celâl'in yaninda çok sayida Kizilbas toplandi. "âlemi men serbeser alsam gerek, cümle münkir gitse ben kalsam gerek" diye kendisine büyük bir pâye veren bu adamin etrafinda toplananların bir kisminin onun politik gayesini bilmemeleri mümkündür.

Veziri azam Piri Pasa'nin, Firat kenarindan ayrilarak padisahin yanina gidisini firsat bilen Celâl, Sah - Veli ünvani altinda Sah Ismail'den aldigi emirle sharekete geçer. Isyan Bozok vilayetinde baslamisti. hareketin çok çabuk gelisti Bozok'ta, Sehsüvaroglunun oglunun evini bastigi zaman Celâl'in yaninda 4000 kisilik bir kuvvet vardi. Bu kuvveti çogaldigi ve Rum Beylerbeyi* kuvvetlerini yenecek duruma geldiler

[murataltug1985]

YAVUZ DÖNEMINDE CELÂLîLER

Sâdi Pasa, celali isyanin çiktigi anlarda isyani bastirmak ve çarpismak gayesiyle asker toplamak için Zile'ye gidip etrafa ulaklar gönderdi* onlarin hücumuna ugramisti. Asker sayisi az olmakla birlikte isyancilarin önünden kaçmayi düsünmeyen Sâdi Pasa,savasa girer. Sabahtan aksama devam eden savasta yaralanan Sâdi Pasa'nin bir çok askeri sehid düsmüstü. Celaliler Kizilbaslardan yardim gördügü için sayilari artiyordu. Bu arada, Sâdi Pasa'ya karsi kazanılan zafer bozoklu Celâl'in söhretine söhret katiyordu. söhreti Sah Ismail'in adini bile unutturmustu.

Sâdi Pasa'nin mektubunda bildirdiği celali isyani için Sultan Selim, Rumeli Beylerbeyi Ferhad Pasa'ya, vezirli vererek isyani bastirmaya me'mur eder. Ferhad Pasa, isyan eden Celâl ve askerleri üzerine yürür büyük bir mücadele meydana gelir. mücadelenin sonunda, Lütfi Pasa'nin ifadesiyle "nihayet bozoklu celal ve eşkiyaların baslari olan habisin basi kesilüb Sultan Selim'e gönderilir

Devletin en kudretli devrinde, büyük gayret ve zorluklar sonucunda bastirilan celali isyanından sonra, Anadolu'da meydana gelen ayaklanmalara, Celâl'in adina izafeten Celâlî denecektir. Celâlîler, Anadolu'da, harekete geçip yurdun tahribinde ve halkin soyulmasinda önemli rol oynayacaklardir. Celâlîler cinayetler işleyip kötülüklere sebep oldular

Celali isyanları sonucunda halkin rahati kalmadi evleri yakildigi, yiyecekleri ve hatta kadinlari zorla ellerinden alindigi, bu yüzden, köy halkindan pek çok kimse kaçip yurdunu terk etti, geri kalanlarin ise gerek malî gerek siyasî güçleri kalmadı

[murataltug1985]

Sah Ismail, Anadolu'daki Alevîleri kendine baglamak için Anadoluda propaganda yaptiriyor* Osmanli idaresindeki Kizilbaslari, ayaklanmaya hazirliyordu. Anadolu'ya, halife ismi verilen alevîler gönderiliyordu.Bâyezid'in, Arnavutluk Seferi esnasinda Isik adinda bir Kizilbasin,suikast yapmak üzere iken öldürülmesi, Sah Ismail faaliyetinin ne kadar genisledigini gösterir.

Sultan Ikinci Bâyezid döneminin devleti sarsan olaylarindan biri de Teke Sancagi'nda patlak verip Kütahya'ya yayilan Sah- Kulu vak'asidir. iç inzibat ve asayisi ilgilendiren tipik bir eskiyalik hareketidir. Selçuklular devrinin Babaî isyani, Çelebi Mehmedin Seyh Bedreddin isyani Sah Kulu vak'asi, Celalî hareketleri, Sia mikrobunun huruc için ictimaî aksakliklardan faydalanma zemini bulmasi diger yüzüyle de âdi sekavet hareketi olarak görülebilir.

[murataltug1985]

CEM SULTAN

Sultan Bâyezid, Cem'in vefatinda memlekette üç gün yas ilan ettirdi câmilerde giyabî cenaze namazi kildirdı. Cem Sultan'in cenazesi Sultan Bâyezid tarafindan Bursa'da, Fâtih Sultan Mehmed'in oglu ve Cem'in agabeyi Sultan Mustafa'nin türbesine defnedilir. Sultan Bâyezid, kardesi için yüzbin akça sadaka dagitmis, onun anne ve kizlarina her türlü riayeti göstermisti.*

Islâm'a olan bagliligi ile taninan Sultan Cem, Papaya satilip* Vatikan'a yerlestirilir.bütün israrlara ragmen Papanin huzurunda diz çöküp bagislama dilememisti."Onlar, Papa'dan magfiret umarlarmis, ben magfireti Allah u Taâla'dan umarim.Papa'ya ihtiyacim yok. Ölümüme razi olurum, dinime zarar islemezem" diyerek Osmanli sarigini çikarmadan Papa ile konusur.*

Osmanli Devleti'ne* tehdid olarak kullanilan Cem Sultan, bütün Avrupanın ele geçirmek istedikleri bir rehine idi. Papa Napoli* Macar Krali onu d'Aubusson'dan isterlerken, sövalye reisi Bâyezid'den aldigi paradan baska, Cem'in agzindan sahte mektuplar yazarak, annesinden para çekmenin yolunu bulmus Rodos'un emniyeti bakimindan sehzâdeyi elde tutmayi faydali ve vazgeçilmez bir firsat olarak görmüstü.

[murataltug1985]

CEM SULTAN

Fâtih'in oglu cemin Rodos'a gelisi esnasinda çok parlak bir tören yapilir. Geçecegi yollar çiçekler ve bayraklarla donatilir. Gemiden ati ile inmesi için tertibat alinir. O, sokaklara dökülen halkin arasindan,at üzerinde satoya girer. Cem Sultan, gördügü bütün hürmet ve saygiya ragmen, artik St. Jean sövalyelerinin menfaatine kullanilacak kiymetli bir esirdi.*

Bursa halki yeniçerilerin yaptiklarini unutmamisti.
Bursa'ya giren Cem, saltanat alameti olarak hutbe okutmus sikke bastirmistir. l8 gün hükümdarlik eden Cem kendisini Anadolu hakimi saymis agabeyine elçilik heyeti göndermisti giristigi tesebbüsler, basarisizlikla sonuçlanir kendisine Rumeli ile yetinip Anadolu'yu Cem'e birakmasi, böylece Osmanlının ikiye bölünmesi teklif edilen Bâyezid, bunu kabul etmez. Bu durum, Osmanlilardaki "Tek Ülke Tek Sultan" ilkesinin ne kadar köklestigini göstermektedir.

Osmanli Devleti'ne* tehdid olarak kullanilan Cem Sultan, bütün Avrupanın ele geçirmek istedikleri bir rehine idi. Papa Napoli* Macar Krali onu d'Aubusson'dan isterlerken, sövalye reisi Bâyezid'den aldigi paradan baska, Cem'in agzindan sahte mektuplar yazarak, annesinden para çekmenin yolunu bulmus Rodos'un emniyeti bakimindan sehzâdeyi elde tutmayi faydali ve vazgeçilmez bir firsat olarak görmüstü.