Siyaset Forum

[murataltug1985]

Kaynak tdv islam ansiklopedisi.info suriye

*Suriyede Osmanlı Dönemi.*24 Ağustos 1516’da başladı Mercidâbık Savaşı’nın en önemli sonucu Eylül 1516’da Şam merkezli Suriye bölgesinin Osmanlı hâkimiyetine alınması oldu. Halep’e, ve Şam’a giren Sultan Selim, Suriye’de Memlük idaresine karışmadı. Şamda Muhyiddin İbnü’l-Arabî Camii ve Türbesi tamamlattırıldı gibi Mısır’da itaat arzeden ve Gazze, Safed, Kudüs, Kerek, Nablus’tan oluşan sancak beyiliğine eski Memlük nâiblerinden Canbirdi Gazâlî 15 Şubat 1518’de Şam beylerbeyiliğine tayin edildi. Canbirdi Gazâlî, Bikāa vadisi aşiret reisi İbn Haneş ve kabile isyanlarını bastırdı hac güzergâhının güvenliğini sağlayıp Memlük beylerini korumaya çalıştı. Sultan Selim’in vefatıyla Ekim 1520 de gönülsüzce bağlandığı Osmanlı Devleti’ne isyan etti. *Sultan selim döneminde kabile reislerinin ve Memlük beylerinin desteğiyle isyan eden canberdi gazali Şam’da hâkimiyeti sağladı. Beyrut ve Trablusşamda önemli şehirleri ele geçirdi Halep’i kuşattı. Osmanlı kuvvetlerine karşı duramayarak Şam’a döndü. adına hutbe okutup para bastırdı Emeviyye Camii’nde “el-melikü’l-eşref” unvanıyla bağımsızlık ilân etti. ulemânın ve esnafın desteğini sağlayamadı. Ferhad Paşa kumandasındaki Osmanlı ordusu 1521 de isyanı bastırdı. Can berdinin yerine şam beylerbeyi olarak Ayas Paşa atandı Sultan Selim Suriye, Filistin, Mısır ve Hicaz bölgelerini Arap vilâyeti adıyla teşkilâtlandırdı.

*Sultan selim döneminde Memlüklularda olduğu gibi Şam beylerbeyi Halep’i de içine alan geniş bir bölgeden sorumluydu. 1520’lerde Şam Adana ve Halep olmak üzere Gazze’ye uzanan bölgeyi içeren on beş sancaktan oluşuyordu. Canbirdi isyanından sonra şam teşkilâtlandırıldı, Halep ile Şam ayrı beylerbeyilik oldu. Şam eyaleti Şam’dan Gazze’ye uzanan bölgede merkez sancağıyla birlikte on dört sancaktan oluşuyordu. Trablusşam beylerbeyilik haline getirildi. Suriye Halep, Şam ve Trablusşam eyaletlerine ayrıldı. 1613 te kurulan Sayda eyaleti Abaza Hasan Paşa isyanının bastırılmasının ardından 1660’ta tekrar kuruldu.Osmanlı Devleti, XVI. yüzyıl boyunca Suriye’yi Osmanlı idaresine uygun bir yapıya kavuşturmaya çalıştı. *Suriye Mülkî ve askerî açıdan osmanlı merkezine bağlandıktan sonra dinî ve adlî teşkilâtlanmada Hanefî anlayışı oluşturuldu Sultan Selim Şam’da İbnü’l-Arabî Camiisini Sultan Süleyman 1559 da Mimar Sinan’a Süleymaniye Külliyesi’ni inşa ettirdi. Lala Paşa, Murad Paşa ve Koca Sinan Paşa XVI. yüzyılın güçlü Şam beylerbeyileri camiler, medreseler, hanlar ve kervansaraylar yaptırdı Halep Osmanlı idaresinde büyük bir gelişme gösterdi. Hüsrev Paşa ve Behram Paşa inşa faaliyetlerini sürdürdü. Trablusşam ticarî bir liman şehrine dönüştü.Suriye’de Osmanlı yönetiminin amacı iç güvenliği sağlayarak iktisadî ve ticarî hayatın sürmesi , ve bölgenin dinî ve ticarî hayatı hac kervanının düzenli biçimde Haremeyn’e gidiş ve dönüşünü temin etmekti.

*Devlete tehdit oluşturanlar bertaraf edildi devlete bağlı olanlara dokunulmadı. Osmanlılar, hac kervanı önceliğini Şam’a verdiler. hac kervanının güvenliği için Şam Mekke-Medine güzergâhında kale ve burçların sayısı arttırıldı.Gazâlî isyanının ardından Suriye’de XVII. yüzyılda Canbolatoğlu Ali isyanı çıktı Kilis Halep ve Şam’ı ele geçirmeye çalışıldı Canbolatoğlu Ali bölgeyi ele geçirdi hutbe okutup sikke kestirdi yabancı devletlerle bağımsız bir lider olarak temas kurdu. İsyanı 1607’de Kuyucu Murad Paşa bastırdı. 1659’da bastırılan Abaza Hasan isyan çıktı İsyan Halep merkezliydi Şam Valisi Ahmed Paşa ve yeniçeriler tarafından destekleniyordu vilâyetin ilişkilerini etkiledi Osmanlı askerî yapısı yeniden şekillendirildi. Şam’daki yeni Osmanlı ordusu,kuruldu isyana karışanlar Yeniçeri Ocağı’ndan çıkarıldı orduya yerliyye” adı verilen askerî birlikler merkezden gönderilen ve Şam Kalesime yerleştirilen kapıkulu askerlerinden meydana geldi. valilerin en önemli desteği kapıkulu askerî oldu.*XVIII. yüzyılda suriyede önemli değişiklikler oldu sık sık beylerbeyiliği tayinlerinin aksine makamını uzun süre muhafaza eden beylerbeyiler dönemi başladı. Nasuh Paşa zamanında sancak beylerine verilen hac emirliği görevi beylerbeyilerine verildi Osman Paşa’nın beylerbeyiliğinde Trablusşam beylerbeyiliğinden Şam beylerbeyiliğine tayin edilen İsmâil Paşa bölgenin el azm adlı yeni bir hânedana kavuşmasını sağladı. 1720’lerden 1800’lere kadar otuzdan fazla vezir ve beylerbeyi yetiştiren Azmzâdeler XVIII. yüzyılda Şam, Trablusşam ve Sayda Lazkiye ve Hama sancak beyliklerini ellerinde bulundurdular. 1730 da Patrona İsyanı’yla suriyede kargaşa dönemi başladı İsmâil Paşa görevden alındı kardeşi Süleyman Paşa iki dönem 1734-1739, 1741-1743 te Şam beylerbeyiliği yaptı ölünce yerine İsmâil Paşa’nın oğlu Esad Paşa geçti. 1743-1757 de beylerbeyilik ve emîrülhaclık yaptı şamda istikrarı sağladı ticarî ve ekonomik hayat canlandı.

[murataltug1985]

Kaynak tdv islam ansiklopedisi.info suriye

*Esad Paşa’dan sonra şamda istikrarsızlık yaşandı Şam, memlüklerinden Osman Paşa’nın 1760’ta beylerbeyiliğe getirilmesiyle istikrara kavuştu. Osman Paşa 1771 te Akkâ ve civarında gücünü arttıran Ruslar’ın ve Mısır Beylerbeyini Ali desteğini alan Zâhir Ömer’e yenilmesiyle azledildi. 1783 te beylerbeyi Azmzâde Mehmed Paşa, Zâhir -Ömerle mücadeleyi sürdürdü. Zâhir Ömer 1775’te vefat etti bu şamda önemli dönüm noktası oldu. Cezzâr Ahmed vezirlik rütbesiyle Sayda valiliğine tayin edildi. 1780 de Şam valisi oldu, bölgeyi Akkâ’dan yönetti Suriye, 1799’da Fransız işgalini Cezzâr Ahmed Paşa’nın savunmasıyla atlattı Fransızlar, Akkâ kuşatmasını sona erdirmek zorunda kaldılar.
*Ahmed Paşa’nın gücünden osmanlılar endişe etti bölgedeki gücü ve Vehhâbî tehlikesi dikkate alınarak emîrülhaclık ve valilik görevlerine dokunulmadı. 1804’te vefat ettiğinde bölgenin en önemli meselesi Hicaz, Suriye ve Iraktaki Vehhâbîlik idi.Suriye’nin Vehhâbî tehdidiyle karşılaştı Vehhâbî baskısını Mısır’ın valisi Mehmed Ali Paşa’nın 1811’de bertaraf etdi. Mehmed Ali Paşa, Vehhâbîler’e karşı Suriye’yi korudu 1821’de Akkâ Valisi Abdullah Paşa’nın Osmanlıya karşı olan isyanını bastırdı Lübnan’da Emîr Beşîr’i destekleyerek nüfuzunu arttırdı. 1831’de askerlikten kaçan Mısır köylülerine sahip çıkan Akkâ Valisi Abdullah Paşa ile olan anlaşmazlığı bahane ederek Suriye’yi eline geçirdi.

*Mehmed Ali Paşa’nın oğlu İbrâhim Paşa, serasker unvanıyla Suriye eyaletlerini tek bir idarî birime dönüştürdü ve Şam merkezli birimin başına Mısır’dan Şerif Paşa’yı hükümdar unvanıyla sivil yönetici tayin etti Sancaklarda Mısırlı müdürler bulunduruldu şehirlerde meclis oluşturuldu. Suriye’deki Mısır yönetimi askerî yönetimdi İbrâhim Paşa’nın denetimindeydi. Bugünkü
Suriyenin temelleri atıldı 1840 da suriyede Mısır yönetiminde gelenekselleşmiş uygulamalara son verildi. Mahallî reislerin gücü kırıldı; Osmanlı Devleti’ne karşı Avrupa desteğini kazanmak amacıyla müslüman-gayri müslim ayırımı kaldırıldı, Kudüs’e giden hıristiyan ve yahudilerden ücret alınmadı, misyonerler serbest bırakıldı;
*Suriyede mısır yönetiminde ticarî değeri olan ipek, pamuk ve sabun gibi mallara tekel uygulandı; mahallî isyanların doğurduğu askerî masrafları karşılamak üzere vergiler arttırıldı ve zorunlu askerlik başlatıldı. isyanlar çıktı, ancak sert askerî tedbirlerle bastırıldı. Suriye’yi yönetimine almak isteyen Osmanlı ordusu Nizipte 1839’da bozguna uğratıldı.Avrupa devletleri suriyeye müdahale etmeye başladı yol açtı. Londra Antlaşması’yla 1840’ta Osmanlı Devleti, Mısır yönetiminin ve Akkâ vilâyetini Mehmed Ali Paşa yönetimine devretmeyi kabul etti. Ancak bu şartlar osmanlılarca kabul edilmedi Mehmed Ali Paşa Suriyeden çekilmek zorunda kaldı. Şubat 1841 de Suriye ve Filistin tekrar Osmanlı yönetimine girdi.

*Suriyede Tanzimat döneminde Kuzeyde Halep, merkezde Şam ve güneyde Kudüs’ten başlayarak Trablusşam eyaletini içine alan Sayda vilâyetleri oluşturuldu. Sayda vilâyetinin merkezi Beyruttu gayri müslim temsilcilerin de yer aldığı bir meclis kuruldu. Suriyede, istanbulun kararları uygulandı 1864 Vilâyet Nizamnâmesiyle Trablusşam, Sayda ve Şam vilâyetleri Suriye vilâyeti adı altında birleştirildi. tarihte ilk defa Şam merkezli vilâyetin resmî adı Suriye olarak belirlendi. 1872’de Kudüs mutasarrıflığı kuruldu 1888’de Lazkiye, Trablusşam, Akkâ ve Nablus sancaklarından oluşan Beyrut vilâyeti kuruldu Suriye vilâyeti küçüldü 1918 de Osmanlı Devleti suriyeden çekildi
*Tanzimatda Suriye üzerindeki Avrupa’nın etkisi arttı.Fransa, İngiltere ve Rusya’nın bölgedeki emelleri mahallî gruplar arasındaki gerginliği arttırdı. Beyrut uluslararası ticaret limanı haline geldi gayri müslimler Avrupa ticaretinde etkin rol oynadılar ekonomik bakımdan zenginleştiler Tanzimat reformlarının azınlıkların konumunu güçlendirdiğini düşünen müslümanlar tepki gösterdiler. 1856 Islahat Fermanı müslüman-gayri müslim eşitliğine vurgu yaptı ve gayri müslimlerin cesur davranmalarına, müslümanların tepkilerine yol açtı. Fransızlar’ın desteğini alan Mârûnîler ile ingilizlerce desteklenen Dürzîler 1860 da Lübnan’da çatıştılar çatışma Şam şehrine sıçradı yüzlerce kişi hayatını kaybetti.

[murataltug1985]

Kaynak tdv islam ansiklopedisi.info suriye

*1860 da suriyedeki Çatışmaların önlenmesinde, Cezayir’in Fransa tarafından işgal edilmesiyle 1847’de Suriyedeki Cezayir lideri Emîr Abdülkādir’in katkısı oldu.Fransa 6000 askerle savaş gemilerini Beyrut’a gönderdi. Osmanlı Hariciye Nâzırı Keçecizâde Fuad Paşa’yı bölgeye yollandı. Fuad Paşa, Şam Valisi Müşir Ahmed Paşa ve 200 kişi idam edildi. Abdullah Halebî, Ömer Efendi ve Muhammed Said Bey’in bulunduğu Şam ileri gelenleri sürgüne gönderildi. hızlı iletişim ve müdahale için Suriye ile İstanbul arasında telgraf hattı kuruldu. Beyrut’tan vilâyet merkezi Şam’a şose yol yapıldı.1870’lerde Suriye merkeze bağlı ve İstanbul’daki gelişmeleri takip eden bir vilâyete dönüşmüştü. *Aralık 1876’da Kānûn-ı Esâsî ilân edildi mecliste Suriye dört mebusla temsil edildi. Doksanüç Harbiyle Şubat 1878’de Suriye valiliğine tayin edilen Cevdet Paşa ağır yenilgiyle sarsılan devlet otoritesini tesis etmeye çalıştı binlerce göçmen suriyeye yerleştirildi. Savaşın olumsuz etkileri birkaç yıl sürdü ve 1881 yıllarında Şam, Beyrut ve Trablusşamda Osmanlı aleyhtarı ilânlar görüldü. İlanlarda Suriye valisi Midhat Paşa’nın görevden alınmasının etkisi olmuştu Suriye, 1890’larda Abdülhamide karşı muhalefet merkeziydi muhalefet Arap kültürünü canlandırmaya çalışan ulemâ, Selefîler Tâhir el-Cezâirî, Cemâleddin Kāsımî ve Zehrâvî gibi isimlerdi.

*Suriyedeki Muhalif Araplar, abdülhamit hana karşı Jön Türkler’le irtibat kuruyor meşrutiyetle Araplar’ın ilerlemesinin sağlanacağı Arap kültürünün canlandırılacağı ümidini taşıyorlardı. Kādirî tarikatı Azmzâdeler ve Geylânîzâdeler Meşrutiyetçiler’e destek vermekteydi. Suriye’de Meşrutiyet taraftarlığı ve Jön Türk hareketiyle bağlantısı tesbit edilebilenler 1897’ cezalandırıldı.23 Temmuz 1908’ 2. Meşrutiyette Suriye’deki siyasî sürgünler serbest bırakıldı. Orduda ve mülkiyedeki Jön Türk taraftarlarının baskısıyla Şam’da kutlama toplantıları yapıldı. İttihatçılar’ın yönetiminden şikâyetler başladı Şam Arap milliyetçiliğinin en önemli merkezlerinden oldu. Meclis-i Meb‘ûsan’da görev yapan Suriye temsilcilerinin çoğu muhalefetde yer aldı. *Meclis dışında Suriye’de etkin kişilerden Reşîd Rızâ Refîk el-Azm İttihatçılar’a muhalefet etti Bu Kahire’de Hizbü’l-Osmâniyye adlı bir parti kuruldu ve Refîk Bey başkandı. I. Dünya Savaşı’na kadar Suriye bölgesinde gizli şubeler kurdular Osmanlıya reform taleplerini belirlemek üzere Haziran 1913’te Paris’te toplanan Arap Kongresi’nin Suriyeli idi. Kongrede sonuç alınamadan I. Dünya Savaşı başladı Suriye, Osmanlı Devleti’nin önemli cephelerinden birini oluşturdu. I. Dünya Savaşında Bahriye nâzırı ve Dördüncü Ordu kumandanı Cemal Paşa, İngilizler’i Mısır’dan çıkarmak için başarısız Kanal Harekâtı’nı düzenledi. Arap milliyetçiliğine sert tedbirler aldı. Fransa’nın Beyrut ve Şam konsolosluklarındaki belgelere dayanarak Ağustos 1915’te Mayıs 1916’da yirmi bir kişi ayrılıkçı Arap milliyetçisi olduğu ithamıyla askerî mahkemede yargılandı ve idam edildi.Suriye halkının Osmanlı hükümetine yabancılaşmasında Cemal Paşa’nın sert politikalarının ve idamlarının büyük etkisi oldu.

*İngiliz ve Fransızlar arasında akdedilen Sykes-Picot Antlaşmasıyla Suriye Fransa’ya terkedildi. İngiltere’nin Mısır komiseri Henry McMahon Mekke Emîri Şerîf Hüseyine Osmanlıya karşı isyan karşılığında Şerîf Hüseyin’e Suriye ve Arap krallığını vaad etmişti. İngilizler’in parasıyla satın alınan bedevîler Haziran 1916’da Şerîf Hüseyin isyanını başlatdı. Osmanlı ordusu 1917 de Kudüs’ten ve 1918 Eylülde Şam’dan çekildi.Ekim 1918’de Şam’a İngiliz askerleri girince halk galeyana geldi. Faysal’ın gelişiyle sükûnet sağlandı. Şam, İngiliz-Arap kuvvetlerince Ekim 1918 de işgal edildi. Ahmed İzzet Paşa kabinesi Suriye ve Arap vilâyetlerine iç işlerinde özerklik vermek istemesi Osmanlıda sevinçle karşılandı; ancak netice değişmedi. Ekim 1918 de Mondros Antlaşmasıyla Suriye’deki Osmanlı yönetimi resmen sona erdi.

[murataltug1985]

Kaynak tdv islam ansiklopedisi.info suriye

*Mondros mütarekesinden sonra suriye fransız sömürgesi haline gelmiştir Faysal, ve emir şerif kandırılmıştır Önce Beyrut, Fransızlar tarafından işgal edildi. İngilizler suriyeyi işgal ettikleri işgal topraklarını Lübnan ve Ürdünü bölgelere ayırmıştır suriyeyi İngilizler, ve Fransızlar yöneteceklerdir küçük bir pay Şerîf Hüseyinin ailesine verilecektir Aralık 1918’de İngiliz ve Fransız başbakanları Suriye’nin Fransızlar’a terkedileceğini teyit ettiler. Faysal Avrupa seyahatinde Suriyedeki hâkimiyet iddiasını kabul ettirmeye çalıştı, fakat başaramadı.
*Mart 1920’de Şam Kongresi’nde Faysal, Filistin dahil Suriye kralı ilân edildi. İtilâf devletlerinin Nisan 1920 de San Remo Konferansı’nda Suriye’yi Fransız manda yönetimine vermesiyle Arap-Fransız çatışmaları arttı. Temmuz 1920’de Beyrut-Şamda Fransızlar’ın Suriyeliler’i ağır bir yenilgiye uğrattılar Suriye’de Faysal dönemi sona erdi ve sürgüne gönderildi.Suriyedeki Fransız işgali, Milletler Cemiyeti’nin onayıyla manda yönetimine dönüştü. Manda yönetimi olan 1920 ve 1946 da Fransa Trablusşam, Beyrut ve Sayda gibi şehirleri Lübnan’a dahil ederek Osmanlı mutasarrıflık sınırlarını küçülttü Şam ve Halep muhtar bölge belirlendi. 1922’de Lazkiyede Nusayrî ve Alevîlerin yoğun olduğu kuzey bölgesiyle Dürzîler’in Havran bölgesi muhtar bölgeye dönüştürülüp Suriye dört idarî birime ayırıdı.

*1924’te Fransızlar Şam, Halep, Hama ve Humus’u birleştirip tek idarede topladılar. Sünnîler’in yoğun olduğu yerlerle Alevîler’in ve Dürzîler’in çoğunluğu oluşturduğu yerler ayrı idarî birimler haline getirildi.Fransız mandası mahallî direnişle karşılaştı. 1925 hareketleri bastırıldı Sultan Atraş Temmuz 1925’te Cebeli dürûz isyanında Fransızları yendi Şam ve Humus’ta isyanlar başladı. Fransızlar, Ekim 1925’te Şam’ı havadan ve karadan bombaladı isyan 1927 baharına kadar sürdü. 1927’de isyan bastırıldığında binlerce kişi hayatını kaybetmiş, evsiz kalmış ve Şam harabeye dönmüştü. İsyanın bastırılmasıyla Fransızlar, Suriye politikalarında yumuşadı el-Kütletü’l-vataniyye adıyla meydana gelen oluşum, millî kimlik sürecinde Fransızlar’la çalışmak zorunda olduğunu kabul ederek diyalog kapısını araladı. *el-Kütletü’l-vataniyye üyeleri Fransızlar’ın bölgeden çekilerek Suriye’nin bağımsızlığını kazanmasını savunurken güçlerini kaybetmemek ve Fransa çekildikten sonra yönetimi ele geçirmek için çalışıyordu Fransızlar’la uyum kolay olmadı. 1929’da oluşturulan anayasa Fransızlar’ca reddedildi. Fransa kendisinin , manda anayasasını uygulamaya koydu.1936’da Léon Blum liderliğindeki koalisyon Fransa’da hükümeti kurdu Suriye-Fransa ilişkilerinde taslak bir antlaşma imzalandı. Fransa, Suriye’nin savunmasını üstlenmesine, hava ve kara üslerini elinde tutmasına karşılık Suriye bağımsızlık için hazırlıklar yapacak ve Milletler Cemiyeti’ne üye olacaktı.
1936’da Suriye meclisince onaylanan antlaşmayı Fransa onaylamadı Suriye’nin bağımsızlık yolunda ilerleyemedi. 1939’da Fransa ve Türkiye arasında yapılan bir antlaşma ile Hatay Türkiye sınırlarına dahil edildi.

*II. Dünya Savaşında Suriye, sıkı kontrol altında tutuldu savaştan olumsuz etkilendi ayaklanmalar çıktı 1941’de açlık gösterileri ve bağımsızlık talepleri meydana geldi. İngilizler’in desteğiyle 1943’te Fransa, anayasasını yürürlüğe koydu seçimlere rıza gösterdi Mayıs 1945’te 2.dünya savaşının sona ermesiyle suriyedeki askeri varlığını arttırdı isyanlar çıktı Fransa, Şam’ı havadan ve karadan bombaladı. İngiltere ateşkes sağladı, Fransa 1946 baharında Suriye’yi terketti
Şükrî el-Kuvvetlî liderliğindeki bağımsız Suriye 1945’te oluşturulan Arap Birliğinin kurucu üyeleri arasında yer aldı. 1948’de İsrail ile savaşa girildi. 1949’da Hüsnî Zaîm liderliğinde askerî darbe ile görevden uzaklaştırıldı. *1949 da suriyede Fransızların 1920’de kurduğu Suriye Askerî Akademisi’ etkili oldu siyasî istikrarsızlık başladı. 1949 Ağustos ve Aralığında birincisi Muhammed Sâmî ikincisi Edîb Çiçeklî yönetiminde iki askerî darbe gerçekleşti. Çiçeklî 1954’te askerî darbe ile görevden uzaklaştırıldı.1950’li yıllarda Mısır Irak Arap ülkelerinde ve Suriye’de de Arap milliyetçiliği etkiliydi Hâlid Bektaş’ın liderliğindeki Komünist Partisi ile Mişel Eflâk ve Selâhaddin el-Bîtâr tarafından kurulan sosyalist Baas Partisi güçlenmekteydi. Baas Partisi’nin panarabist söylemleri etkiliydi 1955’te İngiltere’nin öncülüğünde Türkiye’nin üyesi bulunduğu Bağdat Paktı, Suriye üzerinde baskı yaparak Batı karşıtlığını ve arap milliyetçiliğini kuvvetlendirdi.