Siyaset Forum

3-YAKIN GELECEK ZAMAN (DEMA BÊ/DEMA DAHATÛ YA NÊZÎK)

Bu zamanda o iş hala yapılmamış ancak yapılmak üzeredir. Bu zaman Türkçe'de yoktur. Burada 'kirin' yardımcı fiili zamanı belirlerken aldığı ekler yine daha önceki dersimizde gördüğümüz şahıs iyelik eklerini alır. Fiil ise gelecek zamandaki (Dema Dahatû/Dema Bê) gibi 'bi' önekini alır. Ancak Fiiller dersinde görüleceği gibi Kürtçe'de bazı fiiller (İngilizce'deki gibi) düzensiz filer olarak adlandırılabilir fiillerdendir ve bunlar diğer fiillere gelen sonek veya önekleri almazlar. Hatin (gelmek), Çûndin (gitmek) bu fiillerden ikisidir.

ÖRN:
Ez dikim herim : ben gitmek üzereyim
Ez dikim bifirim : ben uçmak üzereyim
Tu dikî bixwî : sen yemek üzeresin
Tu dikî bidoşî : sen sağmak üzeresin
Ew dike were : o gelmek üzere
Ew dike bimre : o ölmek üzere
Em dikin bazdin : biz koşmak üzereyiz
Em dikin bisitirên : biz şarkı söylemek üzereyiz
Hûn dikin biqedînin : siz bitirmek üzeresiniz
Hûn dikin bibirin : siz kesmek üzeresiniz
Ew dikin birevin : onlar kaçmak üzereler
Ew dikin bikevin? : onlar kaçmak üzereler mi?

4-GEÇMİŞ ZAMAN (DEMA BORÎ)

Kürtçe'de 5 alt geçmiş zaman vardır.
1- Dema Boriya Têdeyî yada Dema Boriya Sade (di'li geçmiş zaman)
2- Dema Boriya Dûdar yada Dema Boriya Çîrokî (miş'li geçmiş zaman)
3- Dema Boriya Berdest yada Çîrokiya Dema Niha (şimdiki zamanın hikayesi)
4- Çîrokiya Dema Boriya Têdeyî/Sade (di'li geçmiş zamanın hikayesi)
5- Çîrokiya Dema Boriya Dûdar/Çîrokî (miş'li geçmiş zamanın hikayesi)

Geçmiş zamana geçmeden önce bir-iki hatırlatma ve uyarı yapmak gerek. Daha önceki dersimizde gördüğümüz gibi iki grup Şahıs Zamiri vardı. Bunlardan birincisi: "Ez, Tu, Ew, Em, Hûn, Ew" idi. İkinci Grup ise: "Min, Te, Wî/Wê, Me, We, Wan" zamirlerinden oluşur. İkinci grup zamirler geçmiş zaman dışında özne olarak kullanılmaz. Geçmiş zamanda da bazı fiillerde özne olarak görev görürler. Yine bilmemiz gereken bir gruptaki zamirler bir cümle içerisinde hem özne, hem nesne olarak görev yapmazlar. Yani birinci gruptaki özne durumunda ise, nesne durumunda ikinci gruptaki zamir görev alır. Kürtçe'de bir tek geçmiş zaman yoktur. Geçmiş zaman beşe ayrılır.

1-Dİ'Lİ GEÇMİŞ ZAMAN (DEMA BORIYA TÊDEYÎ/SADE)

Kürtçe'de asıl fiilerden (lêkerên resen) mastar ekini attığımızda di'li geçmiş zamanda kullanılan fiilin kökü kalır. Buna bitişik zamir soneklerini getirdiğimizde di'li geçmiş zaman oluşur.

ÖRN: 'kuştin' fiilinden 'in' mastarını attığımızda 'kuşt' kelimesi kalır. Cümle içerisinde kullandığımızda da;

Min tu kuştî : ben seni öldürdüm.
Min gellek derd kişand : ben bir çok dert çektim.
Te ew nekuşt : sen onu öldürmedin.
Te got çi? : sen ne dedin?
Wî em kuştin? : o (er) bizi öldürdü mü?
Wî tiştek nedî : o (er) bir şey görmedi.
Wê hûn kuştin : o (d) sizi öldürdü.
Wê erebe girt : o (d) araba aldı
Wan tu nekuştî? : onlar seni öldürmediler mi?.
Me rê guhert : biz yolu değiştirdik.
We ez nekuştim : siz beni öldürmediniz.
We xwarin xwar? : siz yemek yediniz mi?
Me ew kuştin : biz onları öldürdük.
Wan qeza kir : onlar kaza yaptı.

2-MİŞ'Lİ GEÇMİŞ ZAMAN (DEMA BORIYA DÛDAR/ÇÎROKÎ)

Di'li geçmiş zamanda kullanılan fiillere fiilin durumuna göre 'iye', 'ine' eklerini getirirsek miş'li geçmiş zaman elde ederiz. Tekillerde 'iye' çoğullarda 'ine' eki getirilir. Yukarıdaki örnekler üzerinde deneyelim:

Wî em kuştine? : o (er) bizi öldürmüş.
Me rê guhertiye : biz yolu değiştirmişiz
Te ew nekuştine : sen onları öldürmemişsin
We xwarin xwariye? : siz yemek yemiş misiniz?
Min tu kuştiye : ben seni öldürmüşüm.
Te gotiye çi? : sen ne demişsin?
Wan qeza kiriye : onlar kaza yapmış
Wê erebe girtiye : o (d) araba almış
Wê tiştek nediye : o (d) bir şey görmemiş
Ew nexweş neketine : onlar hastalanmamışlar.

Geçişsiz fiillerde ise bitişik zamirlerin soneklerini alırlar.
Ez pîr bûme : ben yaşlanmışım.
Tu rabûyî? : sen kalkmış mısın?
Ew pirtûk xwendiye? : o kitap okumuş mu?
Me daran nebiriye? : biz ağaçları kesmemiş miyiz?
We kî û kê birine : siz kimleri götürmüşsünüz.
Ew neçûne Amedê : onlar Amed'e gitmemişler.

ALIŞTIRMALAR:

Aşağıdaki cümleleri çeviriniz:
Ben öğrenmek üzereyim:…...............
Sen bitirmek üzeresin:…....................
O taşınmak üzere mi?:…....................
Biz yazmak üzereyiz:….....................
Siz okumak üzere misiniz?:................
Onlar konuşmak üzere:……...............
Ben seni bağışladım:……..................
Ben toprağı sürmüşüm:…...................
Sen bizi öldürdün mü?:…...................
Sen buğday biçmişsin:……................
O diğerini görmedi:…........................
O ne zaman gitmiş?:………...............
Biz onların evine gittik:......................
Biz arpa ekmemişiz.............................
Siz onu yolladınız mı?:.......................
Siz taşı kaldırmamış mısınız?.............
Onlar böbreklerini bağışladı:…..........
Onlar Urfa'ya gelmiş mi?....................


EZBERLENMESİ GEREKEN KELİMELER:

Gurçik : Böbrek Mêlak : Akciğer
Mejî : Beyin Dil : Kalp
Aşik : Mide Kezeba Reş : Karaciğer
Fetereşk : Dalak Zaferan : Safra
Sing : Göğüs Ling/Pê : Ayak
Tilî : Parmak Neynûk : Tırnak
Egîd : Yiğit Merd : Mert
Dêrîn : Asil Wêrek : Cesur
Dilsoz : Samimi Leheng : Kahraman
Sînî : Tepsi Kevçî : Kaşık
Kêr : Bıçak Çartel : Çatal
Teyfik : Tabak Quşxane : Tencere
Îskan : Bardak Tas : Tas
Aşxane : Mutfak Şerşok : Banyo
Kûlîn : Kiler Ode : Oda
Ajotin : Sürmek Çandin : Ekmek
Çinîn : Biçmek Mirin : Ölmek
Êşandin : Ağrıtmak Rakirin : Kaldırmak

GEÇEN AYIN CEVAPLARI

Aşağıdaki fiilleri altta verdiğimiz örnek çerçevesinde şimdiki zaman ve gelecek zamana göre çekimleyiniz ve Türkçe karşılığını yazınız.

rabûn (kalkmak)
sitendin (satın almak)
nimêj kirin (namaz kılmak)
firîn (uçmak)
birîn (kesmek)
nîşandan (göstermek)
kuştin (öldürmek)
derketin (çıkmak)
dîtin (görmek)

dîtin-birîn:
Ez dibînim : ben görüyorum
Ez nabirim : ben kesmiyorum
Tu dibînî : sen görüyorsun
Tu nabirî : sen kesmiyorsun
Ew dibîne : o görüyor
Ew nabire : o kesmiyor
Em dibînin : biz görüyoruz
Em nabirin : biz kesmiyoruz
Hûn dibînin : siz görüyorsunuz
Hûn nabirin : siz kesmiyorsunuz
Ew dibînin : onlar görüyorlar
Ew nabirin : onlar kesmiyorlar

Ezê bibirim : ben keseceğim
Ezê nebînim : ben görmeyeceğim
Tuyê bibirî : sen keseceksin
Tuyê nebîni : sen görmeyeceksin
Ewê bibire : o kesecek
Ewê nebîne : o görmeyecek
Emê bibirin : biz keseceğiz
Emê nebînin : biz görmeyeceğiz
Hûnê bibirin : siz keseceksiniz
Hûnê nebînin : siz görmeyeceksiniz
Ewê bibirin : onlar kesecekler
Ewê nebînin : onlar görmeyecekler

nimêjkirin-nîşandan:
Ez nimêj dikim : ben namaz kılıyorum
Ez nîşan nadim : sen göstermiyorum
Tu nimêj dikî : sen namaz kılıyorsun
Tu nîşan nadî : sen göstermiyorsun
Ew nimêj dike : o namaz kılıyor
Ew nîşan nade : o göstermiyor
Em nimêj dikin : biz namaz kılıyoruz
Em nîşan nadin : biz göstermiyoruz
Hûn nimêj dikin : siz namaz kılıyorsunuz
Hûn nîşan nadin : siz göstermiyorsunuz
Ew nimêj dikin : onlar namaz kılıyorlar
Ew nîşan nadin : onlar göstermiyorlar

Ezê nimêj bikim : ben namaz kılacağım
Ezê nîşan nedim : göstermeyeceğim
Tuyê nimêj bikî : sen namaz kılacaksın
Tuyê nîşan nedî : sen göstermeyeceksin
Ewê nimêj bike : o namaz kılacak
Ewê nîşan nede : o göstermeyecek
Emê nimêj bikin : biz namaz kılacağız
Emê nîşan nedin : biz göstermeyeceğiz
Hûnê nimêj bikin : siz namaz kılacaksınız
Hûnê nîşan nedin : siz göstermeyeceksiniz
Ewê nimêj bikin : onlar namaz kılacaklar
Ewê nîşan nedin : onlar göstermeyecekler

derketin:
Ez derdikevim : ben çıkıyorum
Ez dernakevim : ben çıkmıyorum
Tu derdikevî : sen çıkıyorsun
Tu dernakevî : sen çıkmıyorsun
Ew derdikeve : o çıkıyor
Ew dernakeve : o çıkmıyor
Em derdikevin : biz çıkıyoruz
Em dernakevin : biz çıkmıyoruz
Hûn derdikevin : siz çıkıyorsunuz
Hûn dernakevin : siz çıkmıyorsunuz
Ew derdikevin : onlar çıkıyorlar
Ew dernakevin : onlar çıkmıyorlar

Ezê derbikevim : ben çıkacağım
Ezê dernekevim : ben çıkmayacağım
Tuyê derbikevî : sen çıkacaksın
Tuyê dernekevî : sen çıkmayacaksın
Ewê derbikeve : o çıkacak
Ewê dernekeve : o çıkmayacak
Emê derbikevin : biz çıkacağız
Emê dernekevin : biz çıkmayacağız
Hûnê derbikevin : siz çıkacaksınız
Hûnê dernekevin : siz çıkmayacaksınız
Ewê derbikevin : onlar çıkacaklar
Ewê dernekevin : onlar çıkmayacaklar

rabûn-kuştin:
Ez radibim : ben kalkıyorum.
Ez nakujim : ben öldürmüyorum.
Tu radibî : sen kalkıyorsun.
Tu nakujî : sen öldürmüyorsun.
Ew radibe : o kalkıyor.
Ew nakuje : o öldürmüyor.
Em radibin : biz kalkıyoruz.
Em nakujin : biz öldürmüyoruz.
Hûn radibin : siz kalkıyorsunuz.
Hûn nakujin : siz öldürmüyorsunuz.
Ew radibin : onlar kalkıyorlar.
Ew nakujin : onlar öldürmüyorlar.

Ezê bikujim : ben öldüreceğim
Ezê ranebim : ben kalkmayacağım
Tuyê bikujî : sen öldüreceksin
Tuyê ranebî : sen kalkmayacaksın
Ewê bikuje : o öldürecek
Ewê ranebe : o kalkmayacak
Emê bikujin : biz öldüreceğiz
Emê ranebin : biz kalkmayacağız
Hûnê bikujin : siz öldüreceksiniz
Hûnê ranebin : siz kalkmayacaksınız
Ewê bikujin : onlar öldürecekler
Ewê ranebin : onlar kalkmayacaklar

sitendin-firîn:
Ez distînim : ben satın alıyorum
Ez nastînim : ben satın almıyorum
Tu distînî : sen satın alıyorsun
Tu nastînî : sen satın almıyorsun
Ew distîne : o satın alıyor
Ew nastîne : o satın alıyor
Em distînin : biz satın alıyoruz
Em nastînin : biz satın almıyoruz
Hûn distînin : siz satın alıyorsunuz
Hûn nastînin : siz satın almıyorsunuz
Ew distînin : onlar satın alıyorlar
Ew nastînin : onlar satın almıyorlar

Ezê bifirim : ben uçacağım
Ezê nefirim : ben uçmayacağım
Tuyê bifirî : sen uçacaksın
Tuyê nefirî : sen uçmayacaksın
Ewê bifire : o uçacak
Ewê nefire : o uçmayacak
Emê bifirin : biz uçacağız
Emê nefirin : biz uçmayacağız
Hûnê bifirin : siz uçacaksınız
Hûnê nefirin : siz uçmayacaksınız
Ewê bifirin : onlar uçacaklar
Ewê nefirin : onlar uçmayacaklar

NOT:
1-Geçen ayın bütün cevaplarını yazmaya olmadığı için hepsini cevaplandırmadık. Ancak Kürtçe öğrencilerinin diğerlerini de çözmeleri gerekiyor. Öğrenciler çözemediklerini yaptıklarımızın ışığında rahatlıkla çözebilirler.

2-Verdiğimiz Alıştırmalar yer darlığı yüzünden yeterli değildir. Kürtçe öğrencilerinin kendi kendilerine alıştırmalar yapmaları gerekiyor.