Kaynak tdv islam ansiklopedisi.info
suriye KÜLTÜR ve MEDENİYET

*Osmanlılar döneminde Suriye’de ilmî ve fikrî hayatta Memlük dönemi devam ettirilmiştir Arap edebiyatı çöküş devri yaşamıştır Arap bölgelerinin Osmanlı hâkimiyetine geçmesiyle ilim ve kültür hayatı başşehir İstanbul’a kaymıştır Suriye’de ki
Suriye’deki Memlük medreseleri eğitim faaliyetini sürdürmüş Osmanlı sultanları ve beylerbeyileri yeni medreseler açmış ve medreselere müdahale edilmemiştir. medreselere Türk yöneticiler tayin edilmiş , müderrisler mahallî ulemâdan seçilmiştir Suriyeli âlimler müderris olarak görev almak ve üst bir görev için İstanbul’a gidiyorlardı. Suriye’ye tayin edilen Türk idarecileri mahallî ulemâ ile dost olmuş derslere katılmışlardır. Osmanlılar döneminde Dımaşk, Halep Suriye’nin büyük şehirleri ve merkezdir*Muhammed el-Makkarî Dımaşkta büyük ilgiyle karşılanmış ve Emeviyye Camii’nde Dımaşk ulemâsıyla dersler vermişti, Suriyeli talebeler ve âlimler İstanbul, Kahire, Bağdat, Mekke ve Medine gibi şehirlere ilim amacıyla gidiyorlardı.XIX. yüzyılda modern eğitim kurumları açılmadan eğitim ve öğretim medrese cami, tekke, hankah ve türbelerle âlimlerin evlerinde yapılıyordu. Camilerdeki dersler halka açıktı. Suriye’nin en saygın ilmî kurumu Dımaşk’taki Emeviyye Camii ile Sultan Süleyman’ın Mimar Sinan’a inşa ettirdiği Süleymaniye Külliyesidir. Medreselerde İslâmî ilimler astronomi, tıp, felsefe matematik okutuluyordu. Osmanlı dönemindeki ünlü medreseler Âdiliyye, Berrâniyye, Fârisiyye, Takviyye, Cevvâniyye, medreseleridir.

*Osmanlı âlimleri fıkıh, hadis, tefsir gibi İslâmî ilimlerin yanı sıra tabii bilimlerde bilgi sahibiydi. Şam’da Gazzî ailesi şahsiyet tefsir, kıraat ve fıkıh alimiydi bu ailenin en önemli âlimi Bedreddin el-Gazzî’dir. Çivizâde Mehmed Efendi, Bostanzâde Mehmed Efendi, Şam’a gidip ondan ders almışlardı. Bu durum İstanbul-Şam arasındaki ilmî bağı kuvvetlendirmişdir. Bedreddin el-Gazzî’nin oğlu el-Kevâkibü’s-Berrâniyye Medresesi müderrisi hem de Emeviyye Camii imamıydı. Gazzî ailesi pek çok âlim çıkarmıştır. Nablusî ailesi Şam ulemâsı arasında zikredilmektedir*Osmanlılar döneminde Suriye’de tarih ve terâcimde pek çok âlim yetişmiştir. İslâmî ilimlerde yetişenler padişah tarafından İstanbul’a davet edilerek iltifat görmüş ve çeşitli görevlere tayin edilmiştir. Emeviyye Camii’nde tıp dersleri verilmektedir. Suriyede XVIII. yüzyılda Avrupalılar’ın desteğiyle misyoner okulları ve cemaat mektepleri açılmış hıristiyan halk tarafından kabul görmüştür Bunların ilki Dımaşk’ta hıristiyanlar tarafından 1775’te açılan Lazarist misyoner okuludur. Daha sonra Beyrut Amerikan Üniversitesi’ne dönüşecek olan Suriye Protestan Kolejidir düşünce adamları Osmanlı karşıtı muhalefet hareketine destek vermiştir. 1833-1840 yıllarında İbrâhim Paşa Suriye’de pek çok misyoner okulu açtırmıştır.

*1879’da Midhat Paşa’nın el-Cem‘iyyetü’l-hayriyye’yi kurmasıyla on okul açılmış, okullar devlet okuluna dönüştürülmüştür. XIX. yüzyılın sonunda Suriye’de devlet okullarının sayısı artmıştır. dinî eğitim ve tabii bilimler de okutulmuştur medreselerin yanında modern eğitim mektepleri ve misyoner okulları eğitim vermiştir II. Abdülhamid döneminde Suriye, Selefî hareketin merkezidir Selefî âlimleri Suriye’de Osmanlılar’a karşı muhalefet hareketinin mihveri konumundaydı. Suriye’deki en önemli tasavvufî hareket Hânî ailesinden şeyhlerin liderliğindeki Nakşibendîliğin Hâlidiyye koludur.
Suriye’de ilk matbaa Halepli hıristiyanlar tarafından XVIII. yüzyılın hemen başlarında kurulmuş Arapça dinî kitaplar yayımlanmıştır.*Mısırlılar’ın hâkimiyetinde Suriye’de matbaalar açılmıştır. 1864 te Osmanlılar Suriye’de ilk matbaayı kurmuştur. Ardından gazeteler Arapça ve Türkçe yayımlanmış matbaalarda pek çok eser basılmıştır. Arap dünyasında yayınlar Mısır’dan sonra ilk defa Suriye’de çıkmış XIX. yüzyılın ikinci yarısında İlk gazeteler misyonerlerce çıkarılmıştır. çoğunlukla Lübnan’da yayımlanmaktaydı. Suriye’de ilk resmî vilâyet gazetesi 1865’te neşir hayatına başlayan Sûriyye’dir. Bunu Halep’teki el-Furât gazetesi takip etmiştir. Halep’te 1867’de yayımlanan diğer gazete Ġadîrü’l-Furât’tır. Aynı yıl Dımaşk’ta eş-Şâm adlı ilk özel gazete çıkmış, bunu 1878’de çıkan ed-Dımaşķ takip etmiştir.

Kaynak tdv islam ansiklopedisi.info
suriye KÜLTÜR ve MEDENİYET


Abdurrahman b. Ahmed el-Kevâkibî’nin Hâşim Attâr ile birlikte 1877’de neşrettiği eş-Şehbâ Halep’te yayımlanan Arapça ilk gazetedir. II. Meşrutiyette Suriye’de basın yayın genişlemiştir. Bu yayınlardan en meşhuru Kürd Ali’nin 1906’da Mısır’da çıkarıp Şam’da neşrettiği Muķtebes adlı edebiyat dergisidir. Arap milliyetçileri İttihat ve Terakkî, yönetiminde Suriye’de el-Müşkât adında bir gazete çıkarmaktaydı. Cemal Paşa 1916’da eş-Şarķ ı yayınlamıştır. Halep’te Fransız mandası döneminde, el-Mîzân dergilerini çıkarmıştır

1903’te Osmanlılar, Şam Tıp Fakültesi’ni açmış, bunu 1919’da Dımaşk Üniversitesi’nin temelini oluşturan Dımaşk Hukuk Fakültesi izlemiştir. Bu okul Tıp Fakültesi’yle birlikte 1923’te Suriye Üniversitesi’ni oluşturmuş, Suriye Üniversitesi 1958’de Dımaşk Üniversitesi’ne dönüşmüştür. Fransız mandasında devlet okulları ve yabancı okullar varlıklarını sürdürmüştür 1946’da Suriye’nin bağımsızlığını kazanmasıyla millî eğitime önem verilmiştir. Halep Üniversitesi 1958’de açılmış, 1971’de Lazkiye’de Tişrîn, 1979’da Humus’ta Ba‘s Üniversitesi kurulmuştur. 2000 den itibaren liberal Suriye’de devlet üniversiteleri ve özel üniversiteler açılmış gazete ve televizyonlara müsaade edilmiştir.

Tâhir el-Cezâirî tarafından Suriye’nin ilk halk kütüphanesi olarak 1881’de kurulan Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyyedir Zâhiriyye’deki el yazmaları 1984’te Dımaşk’ta Suriye Millî Kütüphanesi’ne nakledilmiştir. Şam’da Kürd Ali başkanlığında 1919’da el-Mecmau’l-ilmiyyü’l-Arabî adıyla oluşturulan ilmî müessese Suriye’de Arap dili ve edebiyatının canlanmasında rol oynamıştır. Bu kurumun çıkardığı Mecelletü Mecma Suriye’nin yayın hayatı devam eden en saygın dergilerindendir. Fransız hâkimiyetinde 1922 de Institut Français kurulmuştur. Suriye XIX. yüzyıl sonları ile XX. yüzyılda şair ve edipler yetiştirmiştir.

Kaynak tdv islam ansiklopedisi.info
suriye Mimari.*

*Suriye’de iklim ve malzemenin uygunluğundan Eskiçağ’lardan beri yoğun bir yapılaşma görülür. Ugarit Pers , Büyük İskender Sâsânî Roma ve Bizans kültürlerinden kalan anıtsal yapılar İslâm yapılarına örnek olmuştur. Emevîler öncesindeki mimaride Mescid-i Nebevî örnek alınmıştır Dımaşk’ın fethi ve başşehir sanat yönü ağır basan bir bayındırlık faaliyetine girişilmiştir. Büyük paralar sarfedilmiştir Dımaşk’taki Emeviyye Camii ile Tedmür yakınındaki halifelere ait çöl kasırları ilk anıtsal örneklerdir.Suriye’deki antik şehirler İslâmî dönemde de kullanılmıştır. *Emevîler Dımaşk ve çevresinde Abbâsîler, Bağdat ve Irak’a önem vermiş Suriye’de yalnızca Rakka’da varlıklarını sürdürmüşlerdir. Selçuklu Atabekler Eyyûbî, Memlük ve Osmanlı idaresi Dımaşk, Halep, Hama, Humus, Busrâ, Müzeyrib, Kutayfe, İdlîb, Lazkiye gibi yerleşim merkezlerinde sivil yapılar ve vakıf tesis etmiştir. stratejik noktalarda hisar ve kaleler yaptırılmıştır. Ebû Ca‘fer el-Mansûr’un 772 de kurduğu Râfika şehri Eskiçağ’dan kalan Rakka ile birleşmiş ve bu adla anılmıştır. şehrin etrafı tuğla ve ker***ten surlarla çevrilmiş, hendekle desteklenmiştir. Görkemli kale kapılarından Bağdat Kapısı günümüze ulaşmış, diğer kapılarla sur, kule ve burçların yıkılmıştır. Şehir Selçuklularca yeniden şekillenmiş günümüze gelmiştir

*770’li yıllarda yapılan Rakka Ulucamii kulelerle desteklenmiş tuğladan surların çevirdiği avlu ve harim bölümünden oluşmaktadır. Üst örtü ve revaklar yıkılmış olup beden duvarlarıyla harime geçilen kapı kemerleri sağlamdır Silindirik tuğla minaresi avlu içinde inşa edilmiştir. Hârûnürreşîd kazı çalışmalarını tamamlatmış, dört eyvanlı avlulu geleneksel planda tasarlanmış Selçuklu Sarayı restore edilmiştir. Rakka yapılarına ait süsleme örnekleri müzede sergilenmektedir. Suriye’nin başşehri Dımaşk’ın İslâm ve Türk mimarisinde önemli bir yeri vardır *Mimari eserlerin yoğun olduğu şehirlerden biri de Halep’tir. Sur içinde ve çevresindeki tarihî doku, mimari malzeme ile şekillendirilmiştir şehir Osmanlı şehirciliğinin tipik bir örneğini sergiler Sur camilerle kapalı çarşılar, saray ve konaklarıyla halep yaşayan bir müzedir Şehrin anıtsal ve en eski kültür varlığı halep Ulucami’dir Halep Kalesi İslâm döneminde inşa edilmiştir. Arazisi düzdür etrafı üçlü savunma sistemi hendek ve surlarla donatılmıştır. Surlar her dönemde onarılmıştır Surların bir bölümüyle Bâbülhadîd, Bâbünnasr, Bâbüantâkiye ve Bâbükınnesr kapıları günümüze kadar gelebilmiştir kalenin on beş kapısı vardır Eskiçağ’dan kalma bir höyüğün üzerine kurulan iç kaleyi Hamdânî Seyfüddevle yaptırmıştır,

*Nûreddin Zengî ve Eyyûbîler halep kalesinin surlarını takviye ederek burç ve kuleler ekletmiştir. Kaleye Son şeklini Memlük Sultanı Kansu Gavri vermiştir iç kalede saray ve hizmet binaları bulunmaktadır. İç kalenin en dikkat çekici bölümü güneybatıdaki büyük burçlarla birleşen ana giriştir Zengî döneminin eseridir iki burç arasına yerleştirilen giriş kapısıyla rampalı bir köprüden oluşur. Kale içindeki yapılar saray, iki cami, iki hamam, Osmanlı kışlası, yöneticilerin ve muhafız askerlerin kaldığı değişik plan ve boyutta çok sayıda oda yer almaktadır.*Halep’teki Nûreddin Zengî Bîmâristanı, Nûreddin Zengî tarafından 1154 te tıp mektebi ve araştırma hastahanesi olarak kurulmuştur Büyük avlulu ve eyvanlıdır Selçuklu üslûbunda tasarlanmıştır çok sayıda oda ve değişik mekânlarıyla anıtsal bir mimariye sahiptir. Düzgün kesme taşla örülmüş duvarları, kitâbe kuşakları, taçkapı ve pencerelerle donatılmış görkemli cepheleriyle dikkati çeker terkedilmiş ve kapalı durumdadır.

Kaynak tdv islam ansiklopedisi.info
suriye Mimari.*

*Ulucami’nin kuzeyindeki Selçuklu Sarayı XIII. yüzyılda yapılmış, ve kullanılmıştır. Osmanlılar zamanında Adalet Sarayı olarak hizmet veren yapıya günümüzde el-Matbahu’l-Acemî denilmektedir. Ortası havuzlu, dört eyvanla çevrilmiştir, üzeri kubbe ile örtülüdür büyük bir taht salonu, farklı büyüklükte oda ve salonlarıyla klasik Türk saray geleneğinde tasarlanmıştır. Ana eyvanın batısındaki geniş mekân mescid olarak düzenlenmiş, hamam, mutfak, kiler, gibi hizmet birimleri sarayın kuzeyine alınmıştır. Harem yıkılmışdır. Duvarlar ve mermer, çini ve kalem işi süslemelerle bezenmiştir. Saray müze olarak kullanılmaktadır.*Halep’in anıtsal yapılarından biri de 1235 tarihli Medresetü’l-Firdevs’tir. Eyyûbîler döneminde dikdörtgen bir planla iki bölüm tasarlanmıştır. Avlunun ortasında bir havuz, kıble yönünde üç kubbeli bir mescidle iki kapalı oda, doğu ve batı kanatlarında üçer kubbeli mekânlar mevcuttur. Eyvanların birleştiği batı köşesine küçük bir minare yerleştirilmiştir. Düzgün taş malzemeden oluşturulmuş sağlam mimarisi renkli mermer süslemeleriyle dikkat çeken medrese, planı, kemer kurgusu, örtü sistemi ve mekân tasarımıyla Selçuklu sanatının en güzel örneğidir


*Zâhiriyye medreseleri Halep’te Selâhaddîn-i Eyyûbî’nin oğlu Melik Gāzî adına yaptırılmıştır. Firdevs mahallesinde sur içindeki medrese Berrâniyye 1219 da sur dışındaki Cevvâniyye medresesi 1223 te yaptırılmıştır Cevvâniye Medresesi eyvanlı, revaklı avlululudur Selçuklu medresesidir Güney kanadı mesciddir yapı türbesi, anıtsal taçkapısı ve eyvanı ile dikkat çeker Hayır Bey Türbesi Şeyh Ali Türbesi diye anılmaktadır. Memlükler’den Halep nâibi Hayır Bey tarafından 1514 te yaptırılmıştır. Ortada bir eyvanla yanlarda kapalı iki mekândan oluşur. kare planlı tasarlanmıştır. kıble duvarına mihrap nişi açılmış, üstleri kubbeyle örtülmüştür. renkli taş çerçeveli pencereler yazı kuşağı Memlük ustalarına özgüdür
*Bâbükınnesrîn mahallesinde bulunan Hammâmü’l-Cevherî, Memlükler’in Halep nâibi Emîr Alâeddin tarafından 1384 te inşa ettirilmiştir. Klasik hamam şemasında tasarlanan yapının en gösterişli bölümü soyunmalık kısmıdır. Memlük sanatının tüm unsurlarını üzerinde taşımakta, cephe düzeni, kitâbesi ve renkli mermer süslemeleriyle dikkat çekmektedir. Mimar Sinan’ın tasarladığı Hüsrev Paşa Külliyesi 1546 da Vali Hüsrev Paşa tarafından yaptırılmıştır Ahmediyye Medresesi mescid, türbe ve medreseden oluşan küçük ölçekli zarif bir eserdir 1752 de kütüphane olarak kullanılan yapı günümüzde terkedilmiştir Avlusunun hazîre haline getirilmiştir. Hazîrede İstanbul üslûbunda işlenmiş mezar taşları mevcuttur.

*Kapalı çarşı içindeki Gümrük Hanı Vali Mehmed Paşa tarafından 1574 te inşa ettirilmiştir. Geniş bir avlu ile eyvan ve iki katlı odalardan oluşmaktadır. Avlu üzerine mukarnaslı kubbe kasnağı oturtulmuş, kubbe örülmemiştir. Ortasında mescid bulunmaktadır. Mukarnaslı taçkapısı ile renkli taş süslemeleri Memlük geleneğini sürdürmektedir. Beytü’l-Gazâle XVII. yüzyılda vali konağı olarak yapılmıştır. Geniş bir avlu iki ve üç katlı mekânlarla terastan meydana gelmektedir. Yapı boyunca yükselen ana eyvan mimari kurgusu kadar ahşap ve kalem işi süslemeleriyle dikkat çeker Suriye’deki konak türü konut mimarisinin tipik bir örneğidir selâmlık, harem, dinlenme ve çalışma odaları, hamam, mutfak, depo ve hizmetli odalarıyla devleti temsil edebilecek bir donanıma sahiptir.